غلامرضا شکوهی

چنان به چلّه نشستیم سوگ صحرا را

که جز به گریه ندیدند دیده ما را

دوید در رگ خواب نگاه ما اندوه

که مثل روز نخفتیم طولِ شب‌ها را

تو ای نشسته کنارِ بلورِ کوثر عشق

ببین به دیده ما موج اشک دریا را

بیا برای خدا لحظه‌ای ز جا برخیز

نگاه کن عطش اشک آل طاها را

تو را در آینه تصویر درد پنهان نیست

چگونه از تو بپوشیم داغ پیدا را؟

عبور کرده چهل روز در مسیر سفر

دلِ شکسته ما وسعت دریغا را

چهل شبانه، چهل قرن شد در این وادی

که سوی کوچ کشاندیم طاقت پا را

گذشت بی‌تو به ما لحظه‌های تلخ امروز

ببین قضاوت آیینه‌دار فردا را

به پای عشق سپردیم دل به دشت اگر

شدیم آینه، آیین حق تعالی را

 

 

 

ابوطالب مظفری

مانده پلک آسمان در گیر و دار واشدن

شب بلندی می‌کند از وحشت رسوا شدن

آفتاب از خانه‌اش بیرون نمی‌آید چرا؟

شرم دارد گوییا از این چنین فردا شدن

با حسین این چند ساعت ره‌سپردن ساده نیست

جرئتی می‌خواهد آخر، روز عاشورا شدن

چشمه‌هایی از دل شب گرم جوش و پویش‌اند

چند منزل راه مانده تا خود دریا شدن

در دل تاریخ سرّی بود از عهد قدیم

در چنین روزی قراری داشت تا افشا شدن

الغرض آنان که این صبح مشجر دیده‌‌اند

صحنه روز قیامت را مصور دیده‌‌اند

دشت گویا شب نخوابیده‌ است و در کابوس تلخ

هرچه سنگ و چوب، خواب صبح محشر دیده‌اند

دشمنان چون برگ لرزانند بر شاخ درخت

چون‌که در یک جنگ، هفتاد و دو لشکر دیده‌اند

یک طرف عباس در رزم است و در سمتی حسین

وای بر قومی که در یک صف، دو حیدر دیده‌اند

ظهر عاشورا به چشم خود همه اهل حرم

برگ قرآن در میان دشت پرپر دیده‌اند

ساکن دیر بحیرا کو که امشب راهبان

در سر خونین علامات پیمبر دیده‌اند

 

 

 

مصطفی جلیلیان مصلحی

نوشتم از نفست، خیره شد به غم آفاق

گدازه شد غزلم در مصیبتِ اوراق

هجومِ تیرِ سه شعبه، دو باغ پرپر کرد...

 به جفت گوش خراشید و حنجر اما طاق

کتاب کرببلا گرچه فجرِ پیروزی است

 نیافت جز به مسیرِ طلوع تو مصداق

به نازُکای گلوی مطهرت سوگند:

که بعد داغ تو خون بست با خدا میثاق

که وقتِ رفتنِ تو رفت جان ز پیکرِ ما

 شکست پشتِ فلک، لرزه ها رسید به ساق

 چه کرد با تو و جان دادنِ تو خونِ خدا؟

 سکوت می کنم آری، زبان نداد وفاق

 زبان به شرحِ غمِ مقتلِ تو دارد عجز

 و بیمِ شاعرت آن که: نبی (ص) نماید عاق...

 به شیرخوارگی ات رحم اگر ندارد تیر

چه غم که بوسه به قنداقه ات زند آفاق

ساری/ مسری

ساری به معنی «سرایت کننده» است. اغلب به جای آن از واژه «مسری» که کلمه ای ساختگی است، استفاده می‌کنند. در فارسی فصیح برای ادای معنی مذکور بهتر است از واژه «ساری» استفاده کنیم.

 

سپاس گذار/ سپاس گزار

سپاس گزار به معنی حق شناس و قدردان در قبال نیکی و خوبی است و املای آن به همین صورت یعنی با «زاء» درست است.

 

برگرفته از «فرهنگ سخن»

تالیف استاد حسن انوری

 شعر و ادبیات آیینی از گذشته‌های دور تا امروز، در نگاه بسیاری از شاعران مسلمان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده است. این گونه ادبی را می‌توان جزو پرکاربردترین شاخه‌هایی دانست که شاعران فراوانی در کشورهای  مختلف در آن طبع‌آزمایی کرده‌اند، اما باید به این نکته توجه کرد که مهر اهل ‌بیت (ع) هیچ مرز، زبان، مذهب و دینی نمی‌شناسد و در تاریخ اسلام با شاعران زیادی روبه‌رو هستیم که تمام عمر خود را در راه سرودن شعرهایی برای اهل‌بیت (ع) صرف کرده‌اند. شاعران کشورهای ایران، پاکستان، هندوستان، افغانستان و تاجیکستان نیز از این جمله‌اند. برای آشنایی با تاریخچه ادبیات آیینی در این کشورها در قالب سلسله مصاحبه‌هایی سراغ شاعران آیینی آن ها رفته‌ایم. در شماره پیشین با احمد شهریار، ادیب، شاعر و پژوهشگر پاکستانی هم سخن شدیم و در این شماره با «طرفة‌العین زینب» از شاعران و پژوهشگران زبان و ادبیات فارسی هندوستان، درباره وضعیت شعر آیینی از گذشته تا امروز در آن کشور گفت‌وگو کرده‌ایم. 

پیشینه شعر آیینی در هندوستان به چه زمانی برمی‌گردد؟

شعر آیینی اسلامی در هند، تاریخ و ریشه‌های عمیقی دارد.سرودن شعر آیینی اسلامی در هند با ورود اسلام به این منطقه در قرون ‌وسطی آغاز شد. با آمدن مسلمانان به هند، فرهنگ و ادبیات اسلامی نیز به همراه آن‌ها وارد شبه ‌قاره شد. در طول تاریخ، شعر آیینی اسلامی در هند، تحت تاثیر فرهنگ و ادبیات هندی قرار گرفت و با آن ترکیب شد. این ترکیب فرهنگی و ادبی بین اسلام و هندوستان، شعر آیینی هند را به یک سبک خاص و منحصربه‌فرد تبدیل کرده است.

لطفاً درباره انواع شعر آیینی در کشور هندوستان توضیح دهید.

به‌طورکلی می‌توان شعر آیینی اسلامی در هند را به سه دوره تقسیم کرد: الف): شعر آیینی دوره قرون‌ وسطی: در این دوره، شعر آیینی اسلامی در هند تحت تاثیر شعر فارسی قرار گرفت. شاعران بزرگ ایرانی به دعوت برخی پادشاهان هند، به این سرزمین سفر کردند و شعر آیینی را با خود به هند آوردند. آثار آن‌ها در شعر آیینی هندوستان تاثیر بسزایی داشته است. ب): دوره مغول: در این دوره، شعر آیینی اسلامی در هند تحت تاثیر فرهنگ مغول قرار گرفت. شاعرانی مانند «میرزا غالب» و «میر تقی میر» که به سرودن شعر آیینی هندوستانی مشهور بودند، در این دوره با استفاده از زبان اردو شعرهایی با مضامین دینی و عاشقانه خلق کردند. ج) دوره معاصر: در دوره معاصر، شعر آیینی اسلامی در هند تحت تاثیر شعر معاصر هندوستان قرار گرفته است. شاعرانی مانند «فیض احمد فیض» و «جون ایلیا» به سرایش شعر آیینی هندوستانی مشهور هستند. آن‌ها با استفاده از زبان هندی و اردو، شعرهایی با مضامین دینی، اجتماعی و سیاسی سروده اند.

 درباره جایگاه شعر آیینی در ادبیات امروز هندوستان نیز توضیح دهید.

از گذشته، شعر آیینی در هند به‌عنوان یک بخش مهم از فرهنگ و هویت هندوستان شناخته می‌شود و این میزان اهمیت تا امروز ادامه دارد. شعرهای آیینی اسلامی در هند بیشتر بر موضوعاتی مانند عشق به خدا، پیامبر اسلام (ص)، ائمه اطهار (ع)، اخلاق و ارزش‌های دینی تمرکز دارد و با استفاده از زبان شعر و آیات قرآنی، احساسات و اعتقادات اسلامی را بیان می‌کند. به‌طورکلی، شعر آیینی اسلامی در هند نماینده ثروت فرهنگی و ادبی اسلام در این منطقه است و تاثیر در‌خور توجهی بر ادبیات هندوستان داشته است. این شعرها در گذشته بیشتر در قالب قصیده و غزل بود و موضوعاتی مانند شجاعت، عدالت، خدمت به مردم و ایمان به خدا را بیان می‌کرد. از شاعران ایرانی بیشتر حافظ و مولانا در القای فضای عرفانی و معنوی به ذهن شاعران آیینی سرای هندوستان تاثیر داشته‌اند.

دوران شکوفایی شعر آیینی در هندوستان چه زمانی بود و بیشترین شعر آیینی برای کدام یک از امامان(ع) سروده شده است؟

پس از تشکیل امپراتوری هندوستان ،سرودن شعر درباره اهل‌بیت (ع) به‌صورت رسمی و مؤسسه‌ای، با عنوان «مرثیه‌سرایی» رایج شد.در این نوع شعر، اهل‌بیت (ع) و به‌ویژه امام حسین(ع) و روز عاشورا تجلیل و تمجید می شوند. این شعرها بیشتر در قالب قصیده و نوحه سروده و در مراسم‌ مذهبی و عزاداری خوانده می‌شود. امروزه در هندوستان همچنان به شعر آیینی توجه می کنند و هنوز هم این شعرها  در مراسم مذهبی و محفل‌های شعری خاصی به کار می‌رود. همچنین، با پیشرفت فناوری این شعرها در فضای مجازی،منتشر و از این طریق به اشتراک گذاشته می‌شود.

بیشترین شعرها در هند درباره امام حسین(ع) و واقعه عاشورا سروده شده است. این واقعه تاریخی که در آن، امام حسین (ع) و ۷۲  نفر از اصحابش به شهادت رسیدند، در هندوستان به‌عنوان نمادی از تلاش برای عدالت و آزادگی تجلیل می شود.

چند نفر از مشهورترین شاعران آیینی هندوستان از گذشته تا امروز را نام ببرید.

«میر تقی میر»، یکی از شاعران برجسته اردو زبان است که در قرن 18 میلادی زندگی می‌کرد. پس‌ازآن می‌توان به «ناصر کاظمی» اشاره کرد که بسیاری از قصیده‌های این شاعر درباره امام حسین(ع) و واقعه عاشوراست. او با استفاده از زبان ساده و مردمی شعر می‌گفت تا تمام مردم با هر سطح از علم و دانش بتوانند شعرهای او را درک کنند. 

همچنین «انور شاکاشمیری» و «ندیم الرحمان» از جمله شاعرانی هستند که در هندوستان و سراسر جهان به دلیل سرودن شعرهای آیینی فاخر توجه و تحسین همگان را برانگیخته اند.

راهکار شما برای گسترش هر چه بیشتر شعر آیینی در کشورهای مختلف چیست؟

تشکیل کارگاه‌ها، نشست‌های آموزشی و جشنواره‌های بین‌المللی با حضور شاعران مسلمان از سرتاسر جهان و تبادل‌نظر این شاعران با یکدیگر و همچنین انتشار کتاب‌ها و مجله های مرتبط با شعر آیینی می‌تواند به گسترش و تقویت این حوزه ادبی کمک کند.

البته با توجه به این که امروزه ما در عصر ارتباطات و فناوری زندگی می‌کنیم نباید از بهره‌گیری از این فضا به نفع گسترش شعر آیینی و تبادل‌نظر مسلمانان جهان با یکدیگر در این زمینه غافل شویم.

 

 

نکته

محمدکاظم کاظمی گفت: موقعیت واصف باختری در شعر افغانستان مانند اخوان ثالث در شعر معاصر ایران است که شعر نیمایی را تثبیت کرد. این شاعر افغانستانی در پی درگذشت «محمدشاه واصف باختری »در گفت‌وگو با ایسنا درباره اهمیت و جایگاه شعری این شاعر اظهار کرد: استاد واصف باختری از سه وجه برای شعر معاصر افغانستان دارای اهمیت است؛وجه اول، اطلاعات بسیار وسیع او از ادبیات کهن، ادبیات امروز و ادبیات جهان است که در نوشته‌ها و سخنرانی‌هایش بیشتر خود را نشان می‌دهد. وجه دوم در شعرهای خودش و وجه سوم در پرورش شاعران دیگر در افغانستان است. وی افزود: اگر شروع جریان شعر نو، شعر نیمایی و شعر سپید را در افغانستان از حدود دهه ۱۳۲۰ که سال تولد باختری است، درنظر بگیریم می‌توانیم بگوییم این جریان شعری در اشعار واصف باختری به‌ویژه در دهه ۱۳۵۰ که او به بلوغ شعری رسیده، به کمال رسید؛ یعنی می‌توان گفت کمال‌یافته‌ترین اشعار را به لحاظ فرم و خصوصیات شعر نو و شعر نیمایی دارد.

 وی در توضیح این ادعا که درباره واصف باختری گفته‌ شده «او در غزل به ملک‌الشعرای بهار و در شعر نو به اخوان ثالث پهلو می‌زند»، گفت: واقعیت این است که ما درباره هیچ‌کس به‌افراط یا تفریط نباید بگوییم؛ اگر پهلو زدن را به‌صورت مطلق در نظر بگیریم و بدون درنظر داشتن شرایط جغرافیایی بگوییم شعر واصف باختری با شعر اخوان برابری می‌کند، مقداری اغراق‌آمیز است زیرا اخوان ثالث چهره‌ای است که کمتر اتفاق افتاده شاعری به مرزها و ساحت‌های او نزدیک شود، همین‌طور ملک‌الشعرای بهار؛ اما اگر پهلو زدن را در پیکره شعر معاصر افغانستان ببینیم می‌تواند معنا داشته باشد، در شعر افغانستان می‌توانیم بگوییم موقعیت واصف باختری در این کشور مانند اخوان ثالث در شعر ایران است. چنین تعبیری را می‌شود به کار برد، یعنی جایگاهی که اخوان در تثبیت کردن شعر نیمایی در ایران دارد، واصف باختری نیز کاری شبیه او در شعر افغانستان انجام داده؛ البته با درنظر داشتن مقیاس شعر افغانستان آن دوره.

کاظمی درباره تاثیرپذیری واصف باختری از جریان‌های شعری ایران نیز گفت: واقعیت این است که استاد باختری مطالعات بسیار زیادی داشت، درواقع دور بودن او از قلمروی زبان فارسی و ایران باعث بی‌خبری‌اش از جریان های شعر ایران نبوده است. در افغانستان، استاد باختری کسی بود که بیش از همه از جریان‌های شعر ایران بعد از نیما یوشیج مطلع بود. اما اگر در ایران می‌بود با شاعران مهاجر و جامعه ادبی ایران دادوستد و تعامل بیشتری می‌ کرد و با جریان‌های شعر سال‌های پیشین و جریان شعر زنده ایران آشناتر می‌شد و  تاثیرگذاری بیشتری داشت و این موضوع قابل‌انکار نیست.