الهه آرانیان- کمتر کسی است که علاقه‌مند به ادبیات فارسی باشد و استاد غلامحسین یوسفی را نشناسد؛ کسی که آثارش در حوزه تصحیح متون ادبی به دلیل دقت نظر و وسعت دانش، بعد از گذشت سال‌ها همچنان زبانزد است. یکی از مشهورترین تصحیح‌های غزلیات سعدی، تصحیح استاد غلامحسین یوسفی است که هنوز هم علاقه‌مندان آثار ادبی کلاسیک به سراغش می‌روند. اما اشتباهی در مقدمه چاپ جدید این کتاب، انتقاد اهالی ادبیات را به دنبال داشته‌است. صفحۀ «درست‌نویسی»، با انتشار یادداشتی از این اشتباه خبر داد: «متأسفانه بارها دیده‌ایم که برخی ناشران یا دیگر افراد، در نبود بزرگانی چون دکتر یوسفی، بر آثار منیف ایشان، مقدمه و توضیحاتی می‌نویسند که به‌ دلیل اشتباه بودن برخی از این مطالب، خواننده و مخاطب اثر با تعجب بسیار و حیرتی اسف‌بار مواجه می‌شود. به ‌تازگی چاپ جدیدی از تصحیح غزل‌های سعدی به ‌قلم آن زنده‌یاد منتشر شده که مقدمه آن، از چنین خطایی در امان نمانده‌است.در انتهای مقدمه این اثر، چنین آمده‌است: «شعر سعدی و زمزمه گرم و جان‌پرور‫ بنان هنوز در گوشم طنین‌انداز است که باز می‌خواند: نه دل مفتون دلبندی، نه جان مدهوش دلخواهی». متأسفانه ناشر یا نویسنده این مقدمه نمی‌داند که این شعر اثر رهی معیری و یکی از معروف‌ترین غزل‌های اوست». در ادامه گفت‌وگوی ما را با دکتر محمدجعفر یاحقی، استاد ادب فارسی و از شاگردان زنده‌یاد استاد یوسفی درباره اشتباه ناشر کتاب این مصحح برجسته و نیز جایگاه او را در حوزه تصحیح متون ادبی می‌خوانید. 

دقت نظر و وسعت دانش دکتر یوسفی  

دکتر یاحقی، زنده‌یاد استاد غلامحسین یوسفی را از مصححان تراز اول متون ادبی فارسی می‌داند و می‌گوید: «ایشان چند کتاب مهم را تصحیح کرده‌اند که یکی از آن‌ها قابوسنامه است که به عنوان کتاب سال معرفی شد. بعد هم چند کتاب دیگر از جمله لطایف‎الحکمه را تصحیح کرد و در سال‌های پایانی عمرش به تصحیح آثار سعدی پرداخت که تصحیح ایشان از بوستان در سال 57 و گلستان در سال 67 منتشر شد. غزلیات و قصاید سعدی تصحیح دکتر یوسفی هم بعد از درگذشت ایشان منتشر شد. کارهای استاد یوسفی در تصحیح، نمونه است. او در انتخاب شیوه‌های درست تصحیح متن، بسیار دقت نظر و اهتمام زیادی برای گردآوری نسخه‌های معتبر کتاب‌ها داشت و با دقت فوق‌العاده آن‌ها را مقایسه و اختلاف‌ها را ثبت می‌کرد. تعلیقات بسیار خوبی در کتاب‌هایش نوشته که چراغ راه محققان است. کار ایشان در تصحیح درست و شناخت متن با کمک منابع دیگر برای این‌که کمتر مشکلی در نسخه بماند، کم‌نظیر بود. از این جهت، کتاب‌های ایشان بسیار پیراسته و خوب درمی‌آمد. دکتر یوسفی در کار چاپ کتاب‌هایش هم نظارت داشت و با دقت مراحل چاپ را پشت سر می‌گذاشت. خیلی از مؤلفان با مراحل چاپ کتابشان کار ندارند و آن را به دست ناشر می‌سپارند. ایشان تا لحظۀ آخر که کتاب منتشر می‌شد و به دست خواننده می‌رسید، نظارت می‌کرد و مسائل فنی چاپ را خیلی خوب می‌دانست. بنابراین، از این جهت هم کتاب‌های ایشان برازنده و خوش‎چاپ و خوش‌خوان به بازار عرضه می‌شد. دکتر یوسفی یکی از چند مصحح تراز اول کشور ماست. وقتی که قرار شد سازمان پژوهشی میراث مکتوب برای چند مصحح برجسته کشور کتاب منتشر کند، یکی از آن‌ها شادروان یوسفی بود که نگارش آن را به من محول کردند و ارجنامه غلامحسین یوسفی را در میراث مکتوب به همین منظور منتشر کردیم».

اشتباه غیر قابل قبول ناشر

مدیر قطب علمی فردوسی‌ و شاهنامه در ادامه درباره اشتباه ناشر در مقدمه چاپ جدید غزلیات سعدی به تصحیح دکتر یوسفی گفت: «من کتاب را ندیده‌ام، ولی هر خطایی از این نوع غیرقابل قبول است. ایشان آن‌قدر خودش دقت می‌کرد که هرگز اشتباه و خطایی به‎خصوص در نسبت نادرست دادن در آثار ایشان دیده نمی‌شد. یک کلمه اگر از جایی نقل می‌کرد، کاملاً آن را مأخذ می‌داد و این‌طور نبود که کار دیگری به نام ایشان منتشر شود. اگر چنین اتفاقی افتاده باشد، جای تأسف است و البته به ایشان هم ربطی ندارد. چاپ اول کتاب هم زیرنظر ایشان نبود و بعد از درگذشت ایشان منتشر شد و اگر در آن چاپ هم اشتباهی باشد، مسئولش او نیست. کتاب‌هایی که در زمان حیاتش منتشر می‌شد، هیچ نقصی نداشت».دکتر یاحقی در پایان از ویژگی‌های تدریس استاد غلامحسین یوسفی و حال و هوای کلاس‌های این استاد برجسته ادبیات گفت: «ایشان معلمی بسیار توانا و موفق و با دانش وسیع بود. هرگز دیر به کلاس نمی‌آمد و هرگز کلاس را تعطیل نمی‌کرد و تمام ساعت کلاس را به ارائه و افاضه مشغول بود و جدیدترین اشارات و اطلاعات را درباره کارش داشت و از دانشجویان هم می‌خواست. او مبحثی را که مطرح می‌کرد، تمام جوانبش را می‌دید و منابع مختلف را در ارتباط با آن معرفی می‌کرد و از دانشجویان می‌خواست و امتحان می‌گرفت. وسعت نظر و دقت علمی دکتر یوسفی و عمق مطالعاتش زبانزد بود و دانشجویان بسیار استفاده می‌کردند. در عین حال که با دانشجویان دوستی داشت، سختگیری‌های خاص خودش را هم داشت که بعدها دانشجویانش نتیجه این سختگیری و مراقبت علمی و وسعت معلومات را دیدند؛ شاگردانی که همه نخبه بودند و استاد دانشگاه شدند». 

 

نسترن کاشف - ایران یکی از کاریکاتوریست‌های معروف و باتجربه‌اش را از دست داد. کامبیز درمبخش طراح، گرافیست و کاریکاتوریست شیرازی از 14 سالگی تا 79 سالگی، همواره در پی کشف موضوع و طراحی‌های جدید در دنیای کاریکاتورها بود؛ او شنبه، 15 آبان به دلیل عوارض ناشی از کرونا درگذشت. درمبخش در طول زندگی خود، اهل یک‎جا نشینی نبود و سعی کرد با ارائه آثارش در نمایشگاه‌های معروف دنیا، گوشه‌ای از دنیای هنر کاریکاتوریست‌های ایرانی را به نمایش بگذارد. بخشی از آثار او در مراکز مهم فرهنگی ایران و جهان مانند موزه هنرهای معاصر تهران، کتابخانه ملی، موزه هیروشیما در ژاپن، موزه کاریکاتور بازل سوئیس و ... نگهداری می‌شود. در ادامه این مطلب، بیشتر درباره ویژگی‌های هنری او و آثارش خواهیم گفت؛ هنرمندی که گل‎آقای معروف یعنی کیومرث صابری فومنی درباره او گفته بود : «همه با دهان فریاد می‌کشند و او با دستش». کامبیز درمبخش از نوجوانی عاشق طراحی و کاریکاتور بود. او در یکی از مصاحبه‌هایش گفته بود که در نوجوانی در کهنه‌فروشی‌ها به دنبال مجله‌های کاریکاتور خارجی بوده و حتی پیداکردن مجله‌هایی که ارتباط چندانی با کارش نداشتند هم، برایش غنیمت بوده‌است:«آن زمان چون در مطبوعات کار می‌کردیم، بیشتر دنبال نشریه آق‌بابا بودیم که از ترکیه وارد می‌شد که آن را هم شخصی وارد می‌کرد و با قیمت یک هفته پول توجیبی به من می‌فروخت. یعنی تمام پول توجیبی من هزینه می‌شد برای خرید این مجله، فکر می‌کنم هر مجله حدوداً دو تومان بود.» در اغلب آثار درمبخش، یک انسان حضور دائمی دارد. انسانی که میمیک ندارد و فقط از ظاهرش می‌فهمیم با یک انسان در این کاریکاتورها مواجهیم. انسانی که حتی وقتی میمیک چهره ندارد متوجه می‌شویم او ناراحت است، شاد است، خسته است، اهل ایران است، اهل مکزیک است یا ... . درمبخش در کاریکاتورهایش سعی می‌کرد که همه این حالات و مشخصات را در حرکات این انسان و اضافه‎کردن نشانه‌هایی مانند المان‌های هر کشور نشان دهد. پای این انسان، تقریبا از چهل سال پیش به طراحی‌های درمبخش باز و یک‎طورهایی به شناسنامه آثار او تبدیل شد؛ به شکلی که هرکجا شخصی با این انسان مواجه شود، متوجه می‌شود که پای طراحی کامبیز درمبخش در میان است. او علاوه بر طراحی کاریکاتور در مطبوعات طنز هم مطلب می‌نوشت. گوشه‌ای از طنزپردازی‌های او را می‌توان در کتاب‌های «دفتر خاطرات فرشته‌ها» و «اگر داوینچی مرا می‌دید» مشاهده کرد که این طنزپردازی‌ها، مکمل طراحی و کاریکاتورهای او در این کتاب‌ها شده است. درمبخش هنرمند پرتلاش و نجیبی بود که هیچ‌وقت دست از تلاش برنداشت، با وجود سن بالا، به دنبال به‎روز رسانی هنر خود بود، مشغول گِلِه‌گزاری نبود و با وجود تجربه و استعداد زیاد، بیست سال طول کشید تا «بدون شرح» را که اولین کتابش بود، منتشر کند. یادش گرامی باد.