«جیانگ چینگ» پشت میکروفون نعره می زند؛ از چشمانش در پشت آن عینک طبی، نفرت می‌بارد. سال ۱۹۶۶ است، همان سالی که رهبر چین، یعنی مائوتسه تونگ برای یک دگرگونی بزرگ فراخوان داده است و افزون بر آن، قصد دارد که همسرش جیانگ چینگ را به قدرت برساند. این زن که همه او را به عنوان «بلندگوی مائو» می‌شناسند، به‌ زودی یک لشکرکشی مرگبار و بی‌رحمانه را رقم می‌زند. به گزارش «تاریخ ایرانی»، در این زمان تقریبا ۳۰ سال از ازدواج جیانگ چینگ (با نام اصلی «لی شومنگ») با مائو می‌گذشت. او پیش از این ازدواج، به عنوان هنرپیشه‌ای درجه ۳ در شانگهای، به ویژه به دلیل رسوایی‌ها و روابط نامشروع با مردان، مشهور شده بود و هنگامی که بعدها با دبیرکل بزرگ یعنی مائو در ساختمان مرکزی حزب کمونیست در «یان‌آن» ملاقات کرد، خیلی زود دبیرکل بزرگ را نیز، مفتون جذابیت‌های خود کرد. جیانگ در آن زمان ۲۴ ساله بود و مائو دو برابر وی سن داشت. «راس تریل» نویسنده زندگی‌نامه چینگ، به تازگی طی برنامه مستندی در کانال ZDF آلمان با عنوان «ظهور مادام مائو و سقوط جیانگ چینگ» گفت: «مائو نقش پدری را داشت که جیانگ همیشه از داشتن آن محروم بود.» پدر واقعی او که مردی الکلی و خشن بود، در دوران کودکی با دخترش بدرفتاری می‌کرد و او را به شدت کتک می‌زد و از همان زمان بود که جیانگ با همه وجود به دنبال این بود که شهرت پیدا کند و به رسمیت شناخته شود. به دلیل همین تحقیرها بود که عطش جیانگ برای کسب قدرت روز‌به‌روز افزایش می‌یافت و بر میزان نفرتش علیه رقبای مونث افزوده می‌شد. چیزی نگذشت که جیانگ چینگ برای مائو، به ابزاری بدل شد که به کمک آن می‌توانست قدرت خود را تضمین کند. افراد موسوم به «گاردهای سرخ»، به فرمان مائو و جیانگ، وحشت و ترس می‌پراکندند. در همان زمان، رفقا و بسیاری از یاران سابق نیز که از چشم مائو افتاده بودند، در دادگاه‌های چند دقیقه‌ای، محاکمه و به مرگ محکوم می‌شدند. بر اساس برآوردهای موجود تا سال ۱۹۷۶، حدود دو میلیون نفر قربانی این تعقیب و بازداشت‌ها شدند و به قتل رسیدند. پس از مرگ مائو در ۹ سپتامبر ۱۹۷۶، خود جیانگ چینگ قربانی مخالفانش شد. افکار عمومی چین به بانوی اول سابق کشور، لقب «عفریته‌ای با استخوان‌های سفید» داده بودند. جیانگ چینگ در یک دادگاه جنجالی که میلیون‌ها نفر آن را از طریق تلویزیون دنبال می‌کردند، به مرگ محکوم شد. اما از آن جا که اعدام بیوه مائو کاری دشوار و دور از ذهن به نظر می‌رسید، با یک درجه تخفیف به حبس ابد محکوم شد. جیانگ در دادگاه خود که در مجموع ۳۵ قاضی داشت گفت که همواره اوامر و فرامین مائو را اجرا می‌کرده است: «من سگ مائو بودم. این دبیرکل بزرگ بود که به من دستور گاز گرفتن می‌داد و من هم گاز می‌گرفتم!»

 

  جواد نوائیان رودسری 

international@khorasannews.com

بیش از 39 سال از رویداد تسخیر لانه جاسوسی آمریکا توسط دانشجویان پیرو خط امام(ره) می‌گذرد. به نظر می‌رسد که طی حدود چهار دهه، نباید در مطالعات و پژوهش‌های تاریخی و سیاسی مربوط به این ماجرا، موضوع مبهمی باقی مانده باشد؛ اما واقعیت این است که هنوز تا شناخت همه ابعاد این اقدام انقلابی، فاصله داریم. هنوز برای درک تأثیرات شگرفی که این اقدام بر ایران و جهان باقی گذاشت، همه مقدمات لازم را تهیه نکرده و تدارک ندیده‌ایم. در این بین، بسیاری از افراد دو طرف، به بیان و تشریح دیدگاه‌ها و خاطراتشان پرداخته‌اند؛ خاطراتی که می‌تواند زوایای ناپیدا و کمتر دیده شده رویداد تسخیر لانه جاسوسی را آشکار کند و پیشِ روی پژوهشگران قرار دهد. حسن بهشتی‌پور، تحلیل‌گر مسائل سیاسی، یکی از افرادی است که می‌کوشد با استفاده از ظرفیت موجود در خاطرات افراد دست‌اندرکار این واقعه و نیز، اسنادی که درباره آن وجود دارد، درک بهتری از این رویداد مهم تاریخ معاصر ایران را که به «انقلاب دوم» شهرت یافته است، ارائه کند. او و گروهی از پژوهشگران، توانسته‌اند با 100 نفر از دانشجویان پیرو خط امام(ره) گفت‌وگو کنند و به ثبت و ضبط خاطرات آن ها بپردازند؛ خاطراتی که به گفته بهشتی‌پور، قرار است در آینده‌ای نزدیک، بدون هیچ گونه اعمال نظر تهیه‌کنندگان، منتشر شود و در اختیار مخاطب قرار گیرد تا او، خود به تحلیل و نتیجه‌گیری درباره رویداد تسخیر لانه جاسوسی مبادرت ورزد. وی در گفت‌وگو با خراسان، ضمن اشاره به برخی دلایل و رویدادها که زمینه‌ساز اقدام دانشجویان برای تسخیر لانه جاسوسی شد، نقش مدیریت حضرت امام خمینی(ره) را در تبدیل این اقدام به یک فرصت، تشریح کرد.

آمریکایی‌ها دو روز پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در 22 بهمن سال 1357، آن را به رسمیت شناختند. پس چرا کار به تسخیر سفارت آن ها در تهران توسط دانشجویان پیرو خط امام(ره) کشید؟

درست است؛ آمریکایی‌ها روز 24 بهمن‌ماه سال 1357، طی یادداشتی به وزارت خارجه ایران، ظاهراً انقلاب اسلامی را به رسمیت شناختند؛ اما واقعیت این است که بعدها معلوم شد این کار با این پیش‌فرض انجام گرفت که آن ها گمان می‌کردند می‌توانند با انقلابیون ارتباط برقرار و منافع خودشان را حفظ کنند.

یعنی آمریکایی‌ها در تحلیل و ارزیابی خودشان دچار اشتباه شده بودند؟

در آمریکا، دو دیدگاه کاملاً متضاد درباره انقلاب ایران وجود داشت. گروهی که در بین آن ها افرادی مانند برژینسکی، راکفلر و کیسینجر حضور داشتند، اصولاً معتقد بودند که نمی‌شود با انقلابیون کار کرد و باید به فکر کودتا بود. گروهی دیگر هم که بیشتر دیپلمات و از اعضای وزارت خارجه آمریکا بودند، مانند سایروس ونس، وزیر خارجه وقت آمریکا و سولیوان، آخرین سفیر این کشور در ایران، اعتقاد داشتند که می‌شود با انقلابیون ارتباط برقرار کرد. البته، این‌طور نبود که یک دیدگاه بر دیدگاه دیگر غلبه کند و آن را کنار بگذارد؛ آمریکایی‌ها هر دو وجه را مد نظر قرار دادند و فعالیت‌های خودشان را پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در ایران سازمان دهی کردند.

آیا ممکن بود که اگر سفارت آمریکا در تهران تسخیر نمی شد، کودتایی علیه نظام نوپای جمهوری اسلامی رخ دهد؟

نمی‌شود با قاطعیت در این باره اظهار نظر کرد. نباید از یاد ببریم که امام خمینی(ره) مدیریت این رویداد را برعهده داشتند و این مدیریت به قطع شدن گام به گام نفوذ آمریکا در ایران انجامید. برنامه دانشجویان، تسخیر 48 ساعته یا در نهایت 72 ساعته سفارت آمریکا بود؛ اما مدیریت 444 روزه مسائل مربوط به گروگان‌ها را، امام(ره) برعهده داشتند. اقدامی که دانشجویان انجام داده بودند، با مدیریت امام(ره)، به یک فرصت تبدیل شد و نقش مهمی در جهانی شدن انقلاب اسلامی ایران ایفا کرد.

اصولاً چرا ماجرای تسخیر لانه جاسوسی، 444 روز طول کشید؟

چند عامل باعث طولانی‌تر شدن این ماجرا شد. نخستین عامل خود آمریکایی‌ها بودند؛ آن ها حاضر نبودند تن به خواسته مردم ایران بدهند و شاه را بازگردانند. آن موقع، خواسته اصلی ملت، استرداد شاه بود؛ اگر آمریکایی‌ها شاه را از کشورشان بیرون می‌کردند یا وی را تحویل می‌دادند یا با تشکیل دادگاهی بین‌المللی برای رسیدگی به جنایات وی علیه مردم ایران، موافقت می‌کردند، این ماجرا مهار می‌شد. اما آمریکایی‌ها زیر بار نمی‌رفتند، چون احساس می‌کردند تسخیر لانه جاسوسی و به گروگان گرفته شدن کارمندان سفارت، باعث شکسته شدن ابهت آن ها شده است.

اگر موضوع فقط استرداد شاه بود که باید با مرگ او، ماجرا خاتمه پیدا می‌کرد؛ اما دیدیم که چنین نشد.

موضوع این است که قبل از مرگ محمدرضا پهلوی، اتفاقاتی افتاد که استرداد او را به موضوع درجه دوم تبدیل کرد. آمریکایی‌ها در اردیبهشت‌ماه سال 1359، در صحرای طبس نیرو پیاده کردند و کوشیدند تا گروگان‌ها را آزاد کنند که آن واقعه عجیب اتفاق افتاد و کارشان به نتیجه نرسید. حمله به صحرای طبس، یک نقطه بی بازگشت در روابط ایران و آمریکاست و نباید به سادگی از کنار آن گذشت. آمریکایی‌ها همزمان با این اقدام، در حال مذاکره محرمانه با افرادی مانند صادق قطب‌زاده بودند. همیلتون جردن در کتاب خود به صراحت می‌گوید که ما به مذاکره محرمانه برای آزادی گروگان‌ها ادامه می‌دادیم و در همان حال به فکر حمله نظامی به ایران بودیم.

برخی معتقدند که این اقدام، یعنی تسخیر لانه جاسوسی، نباید صورت می‌گرفت و انجام آن باعث شد که ما بعدها با مشکلات فراوانی روبه‌رو شویم. نظر شما در این باره چیست؟

نباید به مسائل خیلی ساده و با عینک خوش بینی نگاه کرد. آمریکا سابقه خوبی در ایران ندارد. همه می‌دانیم که دولت این کشور، در کودتای 28 مرداد 1332 و براندازی دولت ملی دکتر مصدق، نقش محوری و اساسی داشت؛ همه می‌دانیم که در رژیم گذشته، امور کشور به دست آمریکایی‌ها بود؛ آن ها در ایران از حق کاپیتولاسیون استفاده می‌کردند و می‌توانستند در تمام امور دخالت کنند؛ شاه ژاندارم آن ها در منطقه بود. اسناد نشان می‌دهد که آمریکایی‌ها پس از پیروزی انقلاب اسلامی هم، حاضر به تغییر جایگاهشان در ایران نبودند و اصلا بعید نبود که با دخالت‌ها و نفوذی که اعمال می‌کردند، با توجه به عدم سازش انقلابیون با آن ها، در پی براندازی نظام نوپای جمهوری اسلامی و بازگرداندن شاه باشند. نباید فراموش کرد که در آن زمان هم، بیشتر سیاست‌های ضدایرانی، با حمایت و پشتیبانی آمریکا انجام می‌گرفت. به تعبیر مهندس حبیب‌ا... بیطرف، دانشجویان مسلمان پیرو خط امام(ره)، با اقدامشان، سوزن به چشم این غول زدند، تا او را از پا بیندازند. این اقدام، یک تاکتیک بود؛ اما امام(ره) آن را پروراند و  تبدیل به یک فرصت کرد. این فرصت بزرگ، جلوگیری از همه دخالت‌های خارجی و تثبیت استقلال کشور بود؛ آرمانی که در زمره خواسته‌های بنیادین مردم ایران در جریان انقلاب اسلامی قرار داشت. اقدام امام(ره) آینده انقلاب اسلامی را بیمه کرد و راه را بر اجرای نقشه‌هایی مانند کودتا بست.

 

مدیر دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران گفت: ستارخان انسانی راسخ در عقیده بود که حاضر به تبانی و سازش با بیگانه نشد و همین موضوع موجب شد انگلیسی‌ها از نیروهای روسیه تزاری بخواهند با حمله به مبارزان تبریز، آن ها را در این شهر درگیر کنند. عباس سلیمی نمین در گفت و گو با «جام جم آنلاین»،با اشاره به این‌که ستارخان و باقرخان از شخصیت‌های مردمی، اصیل و پایبند به آرمان‌های ملت بودند، خاطرنشان کرد: این خصوصیات موجب شده بود تا هیچ‌ کدام از قدرت‌های خارجی، نتوانند روی آن ها نفوذی داشته باشند. سلیمی نمین با اشاره به این‌که استقلال ستارخان موجب شد انگلیسی‌ها در پشت‌صحنه با روسیه تزاری به‌منظور برخورد با جنبش آذربایجان که از تبریز رهبری می‌شد، به توافق برسند، اظهار کرد: بر اساس این توافق، قرار شد روس‌ها نگذارند نیروهای تحت امر ستارخان به تهران برسند و انگلیسی‌ها قبل از رسیدن نیروهای اصیل و پایبند به مصالح ملی به تهران، این شهر را توسط نیروهای وابسته به خود فتح کردند. وی ادامه داد: وقتی نیروهای تحت امر ستارخان به تهران می‌رسند، از سوی فاتحان تهران، با نیروهای تحت امر او، برخورد بسیار بدی می‌شود و نیروهایی که سیاست‌های خود را از انگلیس می‌گرفتند، درصدد خلع سلاح نیروهای تحت امر ستارخان برمی‌آیند که در درگیری‌ای که اتفاق می‌افتد، ستارخان هدف گلوله قرار می‌گیرد و آن‌قدر به او رسیدگی نمی‌کنند تا به شهادت می‌رسد. به گفته مدیر دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران، ستارخان و باقر خان، شخصیت‌های فکری برجسته‌ای نبودند؛ بلکه آن ها نیروهایی جوشیده از میان ملت بودند.