گروه ورزش/ پس از چند هفته رایزنی و مذاکره با گزینه های خارجی و داخلی برای انتخاب سرمربی جدید تیم ملی فوتبال ایران، سرانجام روز گذشته فدراسیون فوتبال رسما نام سرمربی جدید یوزها را اعلام کرد. با تصمیم مدیران فدراسیون فوتبال، امیر قلعه‌نویی به عنوان سرمربی جدید تیم ملی فوتبال کشورمان انتخاب شد تا برای دومین بار به عنوان سرمربی، هدایت تیم ملی ایران را بر عهده بگیرد. قلعه نویی که در کنار چند گزینه داخلی از جمله حسین فرکی، فرهاد مجیدی و جواد نکونام و چندین گزینه خارجی چون فلیکس سانچز و مونتلا مربیان اسپانیایی و ایتالیایی، از چند هفته پیش در حال مذاکره با فدراسیون فوتبال بود، پس از انصراف اولیه دوباره با درخواست مسئولان فدراسیون پای میز مذاکره نشست و در نهایت هدایت تیم ملی را پذیرفت. بر اساس اعلام رسمی فدراسیون فوتبال قرارداد قلعه‌نویی با فدراسیون فوتبال تا پایان جام ملت‌های 2023 خواهد بود که البته در صورت رضایت طرفین، این قرارداد تمدید خواهد شد.پس از اعلام رسمی این خبر، اهالی فوتبال و فوتبال دوستان واکنش های متعدد و مختلفی نشان دادند و در ادامه هم گمانه زنی ها درباره دستیاران قلعه نویی آغاز شد. طبق اعلام برخی منابع خبری ، از امید رضا روانخواه که هم اکنون سرمربی تیم ملی دانشجویان است و غلامرضا عنایتی که از سمت خود در تیم نفت مسجد سلیمان استعفا کرده به عنوان گزینه های دستیاری قلعه نویی یاد می شود ،ضمن این که نفرات دیگری همچون وحید هاشمیان و کریم باقری و هاشم بیگ زاده هم مدنظر هستند. در کادر اجرایی تیم ملی هم مهدی نبی همچنان به عنوان سرپرست تیم ملی مانند دوره سرمربیگری کارلوس کی‌روش به فعالیت خود ادامه بدهد.
اما این که چه شد که فدراسیون فوتبال در نهایت به نام امیر قلعه نویی رسید و چرا این مربی پس از انصراف اولیه در مذاکرات دوباره قبول مسئولیت کرد، سوالاتی است که پاسخ های زیادی دارد که برخی از آن ها هم البته حدس و گمان است! تا دو روز پیش فلیکس سانچز سرمربی سابق قطر گزینه اصلی سرمربیگری تیم ملی بود، اما ظاهرا درخواست بالای این مربی اسپانیایی مذاکرات را به بن بست رسانده است. مهدی تاج و همکارانش خواستار امضای قرارداد با این سرمربی اسپانیایی تا پایان جام ملت‌های 2023 بودند، اما او خواستار امضای قرارداد بلند مدت 4 ساله تا پایان جام جهانی 2026 بود.از طرفی مبلغ درخواستی این مربی نیز تفاوت‌های زیادی با رقم مدنظر فدراسیون ایران داشت. سانچز ظاهرا از مدیران فوتبال کشورمان خواسته بود حدودا برای هر سال 2 میلیون و 500 هزار یورو دریافت کند. در شرایطی که فدراسیون ایران می‌‌خواست به این مربی در نهایت زیر 1.5 میلیون دلار پرداخت کند.در چنین شرایطی تاج و همکارانش دوباره به سمت مربی داخلی چرخیدند و با تنها گزینه داخلی که قلعه نویی بود دو نوبت مذاکره جدی انجام شد و در نهایت طرفین به توافق رسیدند.قلعه‌نویی 59 ساله که یکی از مربیان باسابقه فوتبال ایران است، یک دوره دیگر هم سرمربی تیم ملی بود و شرایطی مشابه اکنون را داشت. او پس از جام جهانی 2006 آلمان (26 تیر ماه 1385) جانشین برانکو ایوانکوویچ شد و این بار نیز پس از جام جهانی 2022 قطر به جای کارلوس کی‌روش انتخاب شد تا تاریخ برای این مربی تکرار شود. در واقع او جایگزین همیشگی مربیان خارجی تیم ملی بوده است، کسی  که یکی از پرافتخارترین مربیان تاریخ فوتبال ایران است که چندین قهرمانی با تیم های مختلف در مسابقات باشگاهی ایران دارد. زمانی هم که سرمربی تیم ملی بود ایران با هدایت او صاحب چهار پیروزی و دو تساوی شد و بالاتر از کره جنوبی به‌عنوان تیم نخست، به جام ملت‌ها  صعود کرد. در جام ملت‌ها هم تیم ملی با هفت امتیاز به‌عنوان تیم نخست گروهش راهی مرحله بعد شد. در مرحله یک چهارم نهایی، تیم ملی در ضربات پنالتی، نتیجه را به کره جنوبی واگذار کرد تا از رسیدن به نیمه نهایی بازبماند. پس از این رقابت‌ها، قلعه‌نویی از تیم ملی کنار رفت و تا سال‌ها اعلام کرد بدون شکست در بازی‌های رسمی برکنار شده است. حالا با انتخاب قلعه نویی تیم ملی ایران از بلاتکلیفی در آمد و سرمربی جدید 28 اسفند فهرست جدید تیم ملی را اعلام خواهد کرد.

مسعود حمیدی/ به لحاظ اقلیمی مشهد در یک جغرافیای سرد و خشک قرارگرفته است، این اقلیم یعنی« کم‌آبی».توسعه هر منطقه باید منطبق بر توان محیطی آن جغرافیا باشد اما مشهد الرضا یک استثناست و وجود مرقد مطهر امام رضا(ع) باعث گسیل جمعیت به این شهر شده است. جمعیت این شهر در ابتدای دهه چهل حدود 400 هزار نفر بوده و الان به حدود 4 میلیون نفر رسیده، یعنی طی 6 دهه گذشته، جمعیت مشهد حدود 10 برابر شده است. اما این رشد به‌هیچ‌عنوان با توان محیطی این منطقه سازگار نبوده زیرا در اساسی‌ترین نیاز حیاتی یعنی «آب» با مشکل مواجه است. سال 45 یعنی حدود 60 سال پیش دشت مشهد«ممنوعه» اعلام شد، معنی‌اش آن است که این دشت دیگر تاب‌وتوان تأمین آب برای بیش از وضعیت موجود آن زمان را نداشت آن‌هم زمانی که کل جمعیت مشهد 400 هزار نفر بود اما الان جمعیت مشهد حدود 4 میلیون نفر است و بدتر آن که، اعلام ممنوعه بودن دشت یعنی هیچ‌گونه مجوزی نباید برای حفر چاه در این دشت صادر شود اما متأسفانه بنا بر اعلام کارشناسان هم اینک حدود 7 هزار حلقه چاه مجاز و غیرمجاز بر پهنه دشت ممنوعه مشهد حفرشده است. یعنی در طول 60 سال گذشته دشتی که تاب‌وتوان تأمین آب را نداشت جمعیت اش حدود 10 برابر شد و تعداد چاه‌هایش به رغم ممنوعه بودن حدود 5 برابر شده است.شاید در نگاه اول تصور شود ممکن است بارندگی‌ها باعث شده باشد این دشت از حالت بحرانی خارج‌شده باشد اما واقعیت آماری نشان می‌دهد میانگین بارش‌ها در بلندمدت برای دشت مشهد به‌صورت قابل‌توجهی کاهش پیداکرده است یعنی کم‌آبی دشت مشهد در 60 سال گذشته تشدید شده است. در چنین شرایطی که حدود 80 درصد نزولات جوی کاهش‌یافته به بخار تبدیل می‌شوند تعداد چاه‌های حفرشده در دشت مشهد 5 برابر شده است خروجی این رویه مصرف 130 درصد آب تجدید پذیر سفره‌های آب زیرزمینی دشت مشهد است. ما حق‌داریم به طور قانونی 70 درصد منابع آبی تجدیدشونده را مصرف کنیم و 30 درصد دیگر باید صرف تغذیه آبخوان‌ها شود. اما متأسفانه در دشت مشهد ما 30 درصد بالاتر از کل آب‌های ورودی دشت از ذخایر زیرزمینی آب برداشت می‌کنیم. دشت مشهد را یک ظرف بزرگ تصور کنید که سالانه 100 لیوان آب به داخل آن ریخته می‌شود اما 130 لیوان آب از این ظرف برداشته می‌شود نتیجه این عمل کاملاً مشخص است؛ کسری مخازن آب‌های زیرزمینی دشت مشهد.

وضعیت موجود آب مشهد

بحران آبی تنها به دشت مشهد محدود نمی‌شود و هم اینک از 37 دشت استان 34 دشت ممنوعه هستند و برداشت بی‌رویه آب از دشت‌های ممنوعه تاکنون منجر به کسری بیش از یک میلیارد مترمکعبی مخازن آبی استان شده است. این کسری و آفت منابع آبی زیرزمینی روی دو گزاره مهم محیط انسانی اثری مخرب می‌گذارد. اثر اول «فرونشست» است. زمانی که آب بین لایه‌های زمین و مخازن زیرزمینی خالی شود خاک فشرده‌تر می‌شود و این فشردگی یعنی به وجود آمدن یک فضای خالی و تهی که براثر کوچک‌ترین فشار فرومی‌ریزد و پدیده فرونشست زمین نمایان می‌شود. این پدیده به حدی خطرناک است که کشورهای دنیا نشست نیم سانتی‌متری سالانه را بحرانی اعلام می‌کنند اما متأسفانه آمارها نشان می‌دهد نشست زمین در دشت مشهد به حدود 25 سانتی‌متر در سال رسیده است. این بحران در محدوده غرب مشهد به حالت هشدار درآمده است و در منطقه توس، فردوسی و شمال غرب مشهد از شاهنامه تا بیمارستان طالقانی و پلیس‌راه ابتدای جاده چناران- قوچان، وضعیت خطرناک است. فرونشست زمین می‌تواند زیرساخت و اماکن حیاتی یک منطقه را تهدید کند اما به نظر می‌رسد این تهدید در مشهد چندان جدی گرفته نمی‌شود زیرا ما همچنان شاهد توسعه زیرساخت‌ها در محور غربی مشهد و حفر چاه‌های غیرمجاز و ویلا سازی در این محدوده هستیم.  

وضعیت بحرانی سدهای استان روشن‌تر می‌شود اگر بگوییم در چهار ماه ابتدایی سال آبی جاری کل حجم آب ورودی به پشت سدهای استان 25 میلیون مترمکعب بوده در مقابل در این مدت 42 میلیون مترمکعب یعنی حدود 2 برابر آب ورودی از سدهای استان آب برداشت‌شده است. یعنی وضعیت سدهای استان نه‌تنها از سال گذشته بحرانی‌تر شده است بلکه دو برابر آب ورودی برداشت‌شده است. این وضعیت در کنار وضعیت فوق بحرانی آبخوان مشهد که تابستان امسال برای گذار از بحران هم چاه‌های حفرشده بر این دشت عمیق‌تر شده و هم میزان برداشت از چاه‌های مجاز و غیرمجاز افزوده‌شده است.تمام این گزاره‌ها نشان می‌دهد، با توجه به کاهش جدی بارندگی‌ها و تغذیه نشدن آبخوان و سدهای استان و متوالی بودن کاهش بارش‌ها و افت شدید مخازن آب‌های زیرزمینی و این که کشور ترکمنستان سال آینده با توجه به‌شدت خشکسالی حاکم بر منطقه سهم آب خود از سد دوستی را به‌طور کامل مصرف خواهد کرد. بهار و تابستان سختی به لحاظ تأمین آب در انتظار مشهد و مشهدی‌ها خواهد بود.

اما برای برون‌رفت از این بحران طی چند دهه گذشته چه کرده‌ایم؟ قطعاً برای مدیریت بحران آب مشهد و استان برنامه‌ریزی کوتاه‌مدت به‌هیچ‌عنوان پاسخگو نخواهد بود اما شدت این بحران طی این چند دهه به دلیل رشد فزاینده نیازها ناشی از تمرکز و رشد جمعیتی شهر مشهد باعث شده همواره برنامه ریزان از وضعیت موجود عقب‌تر باشند. یعنی همه برنامه‌ریزی‌ها طی این چند دهه صرفاً برای گذار از بحران موجود بوده و برنامه جدی برای مدیرت بلندمدت بحران آب مشهد و استان محقق نشده است. نمونه آن احداث سد دوستی است که برخی معتقدند اگرچه این سد باعث شد بحران آب در مشهد برای چند سال التیام پیدا کند اما همین تأمین آب از سد دوستی باعث گسیل جمعیت به این کلان‌شهر شده است و عملاً بعد از چند سال بحران آب مجدد به مشهد بازگشت.

مجموع مصارف استان در طول سال‌های گذشته حدود 6 میلیارد مترمکعب بوده که بیش از 85 درصد آن در بخش کشاورزی مصرف می‌شود. این میزان حدود 70 درصد توسط منابع زیرزمینی تأمین می‌شود. مصارف سالانه آب مشهد هم اینک حدود 250 میلیون مترمکعب در سال است که تا پیش‌ازاین بخش عمده آن توسط سد دوستی تأمین می‌شد اما با توجه به افت شدید ذخایر سد دوستی (کمتر از 15) درصد فشار تأمین آب شرب به منابع زیرزمینی بحران‌زده منتقل می‌شود.

تصفیه‌خانه‌ها و نیاز حداقل 7 هزارمیلیاردی

بر اساس گفته‌های مدیران آبفا، حدود 80 درصد آب مصرفی مشهد به فاضلاب تبدیل می‌شود. یعنی از 250 میلیون مترمکعب مصارف سالانه حداقل 200 میلیون مترمکعب به فاضلاب تبدیل می‌شود وبا این میزان می‌توان حداقل 70 درصد را «بازچرخانی» کرد. یعنی با اجرای طرح‌های تصفیه‌خانه در مشهد می‌توان سالانه حدود 150 میلیون مترمکعب از فاضلاب این شهر را بازچرخانی کرد و به چرخه مصرف بازگرداند. البته باید توجه داشت که این آب قابلیت مصرف انسانی ندارد و تنها می‌تواند برای صنعت و مصارف کشاورزی غیرخوراکی انسانی استفاده شود. بنا بر اذعان مدیرعامل آبفای مشهد در افق 1420 بناست حداقل 100 میلیون مترمکعب از نیاز آبی مشهد از طریق بازچرخانی فاضلاب تأمین شود اما یکی از مهم‌ترین چالش‌های موجود در حوزه فاضلاب شهر مشهد کمبود تصفیه‌خانه است که در افق ۱۴۲۰ به حدود ۸۱۴ هزار مترمکعب ظرفیت تصفیه‌خانه فاضلاب نیاز است و ایجاد چنین زیرساختی، نیازمند دست‌کم حدود هفت هزار میلیارد تومان اعتبار است. البته هم اینک حدود 60 میلیون مترمکعب از این فاضلاب بازچرخانی می شود و در اختیار مصارف خدماتی و حقابه کشاورزان قرار می‌گیرد. 

آب هزار مسجد لنگ تایید دولت و مجلس

طرح انتقال آب از کوه‌های هزار مسجد یکی دیگر از طرح‌های تأمین آب مشهد است که سابقه آن به حدود دو دهه می‌رسد و در سال 92 مطالعات این طرح انجام شد و در سال 96 دولت مصوباتی برای آن داشت اما به دلیل برخی اختلافات درباره برآورد انجام‌شده به‌خصوص حجم آب قابل تخصیص، این طرح در سال‌های 98 و 99 بازنگری شد. طبق ادعای مدیران آب منطقه‌ای استان حقابه ایران از ارتفاعات هزار مسجد سالانه 110 میلیون مترمکعب است که هرسال نیمی  از این حقابه از کشور خارج می‌شود این حجم آب معادل مصارف سالانه «آب شرب» شهروندان مشهدی است. در سال 97  بنا بود بر اساس هشت ریز پروژه، آب از کوه‌های هزار مسجد به مشهد منتقل شود اما به دلیل نبود اعتبارات و برخی مخالفت‌ها این طرح مسکوت ماند. در سال 99 طبق توافقی که بین شرکت آب منطقه‌ای استان، آبفای مشهد با سرمایه‌گذار بخش خصوصی انجام شد بنا شد، سرمایه‌گذار ایجاد تأسیسات تصفیه‌خانه‌های مشهد برای انتقال آب از هزار مسجد به این شهر نیز سرمایه‌گذاری و این طرح را عملیاتی کند. بر مبنای این قرارداد بناست پساب مشهد به میزان 35 میلیون مترمکعب به مدت 25 سال در اختیار پیمانکار بخش خصوصی قرار گیرد و پیمانکار در قبال آن، تصفیه‌خانه برای پساب مشهد ایجاد و بخش اول طرح انتقال آب هزار مسجد و یک طرح دیگر را اجرایی کند. بخش اول این پروژه  قرار است از قره تیکان به چهچهه و سپس به مشهد اجرایی شود و مازاد آب منطقه را به شهر مشهد بیاورد اما این‌که چه میزان آب قرار است به مشهد بیاید بستگی به شرایط آبی و میزان مازاد آب دارد. سهم حقابه کشاورزان منطقه از این سدها 4.5 میلیون مترمکعب است و مازاد آن به مشهد منتقل خواهد شد. بناست 65 درصد این پروژه 5900 میلیاردی را سرمایه‌گذار بخش خصوصی و بقیه را دولت تأمین کند اما به‌رغم تمام پیگیری‌ها و ارسال اسناد موردنیاز مجوز ماده 23 (مجوز سازمان برنامه و بودجه برای گنجاندن طرح در لایحه بودجه) این پروژه صادر نشده و جای این پروژه در ردیف‌های لایحه بودجه 1402 خالی است. درحالی‌که در سال 97 این پروژه وارد لایحه بودجه شده بود اما سال‌های بعد حذف شد.

انتقال آب عمان روی دوش صنایع

یکی دیگر از پروژه‌های تأمین آب مشهد و استان انتقال آب دریاست. انتقال آب دریای عمان به استان‌های شرقی کشور از ابتدای دهه نود، مطرح   و مخالفت‌های زیادی با آن شد. بااین‌حال درنهایت در سال 97 موافقت دولت را گرفت و بنا شد با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی (هلدینگ صنایع) آب دریای عمان پس از شیرین سازی برای تأمین آب موردنیاز صنایع به استان منتقل شود. بنا بود در سال 99 کلنگ زنی این پروژه انجام شود اما یک‌باره در ماه‌های پایانی سال 99 دولت در چرخشی قابل‌تأمل اعلام کرد به جای دریای عمان آب صنایع مشهد را از خلیج‌فارس تأمین می‌کند که البته این طرح با مخالفت‌های جدی زیست‌محیطی روبه رو و عملاً در شهریور سال گذشته شکست‌خورده اعلام شد و مجدد انتقال آب دریای عمان در اولویت تأمین آب صنایع استان قرار گرفت. در این طرح بناست در افق 1404 حداقل 120 میلیون مترمکعب آب شیرین سازی شده به استان منتقل شود و در اختیار صنایع قرار بگیرد اما به دلیل وقفه‌های چندباره این پروژه هم اینک تنها 15 درصد پیشرفت فیزیکی داشته و تشنه اعتبار است.  بااین‌حال باید توجه داشت که انتقال آب از فراحوزه اگرچه مثبت و نیاز مبرم مشهد است اما معمولاً پروژه‌های بلندمدت زمان‌بر است. بنابراین باید پروژه‌های کوتاه‌مدت‌تر و نزدیک‌تر در اولویت قرار بگیرد.

 

 

 

شوخی بودجه با بحران آب مشهد

 

اما امروز که ما در حال نگارش این گزارش هستیم با توجه به کسری شدید مخازن آبی و نبود آب پشت سدها، تابستانی سخت ازنظر آبی برای مشهد پیش‌بینی می‌شود. مصارف آب مشهد در اوج مصرف معادل 12 هزار و 700 لیتر بر ثانیه است که اکنون توان تولید آب برای این کلان‌شهر توسط آب منطقه‌ای 7800 لیتر بر ثانیه است که این یعنی این کلان‌شهر با کمبود 4150 لیتر بر ثانیه آب مواجه است. این کسری بناست به دو طریق تأمین شود؛ آبفای مشهد با اجرای پروژه‌های خود 1900 لیتر بر ثانیه را تأمین کند و 2250 لیتر دیگر با اجرای پروژه‌های مشترک آبفا و مشهد و آب منطقه‌ای باید تأمین شود. بنا بر گفته‌های مدیرعامل آب منطقه‌ای استان برای گذر از بحران آب مشهد در اوج مصرف ماه‌های آینده و تابستان سال آینده حداقل 1200 میلیارد تومان اعتبار نیاز است که تا الان از نیاز اعلام‌شده توسط آب منطقه‌ای که 400 میلیارد تومان برآورد شده تنها 80 میلیارد تومان تأمین‌شده است. دو پروژه اصلی میان‌مدت یک پروژه بلندمدت، یک پروژه مادر و چند پروژه کوتاه‌مدت برای تأمین آب مشهد پیش‌بینی‌شده است. پروژه انتقال آب از سد شوریجه که اکنون حدود 30 درصد پیشرفت فیزیکی دارد و برای تکمیل آن به 900 میلیارد تومان اعتبار نیاز است. این پروژه قادر است ضمن تأمین آب پایین‌دست به میزان 2.5 میلیون مترمکعب  در اوج مصرف یعنی ماه‌های تیر و مرداد حدود 15.5 میلیون مترمکعب آب به مشهد برساند که اگر تأمین اعتبار شود می‌توان امیدوار بود تا دو سال آینده وارد مدار شود اما یک پروژه کلان دیگر با مدل پساب و از طریق جذب سرمایه‌گذار خصوصی در مشهد در حال اجراست که بناست سرمایه‌گذار بخش خصوصی با دریافت بخشی از پساب تصفیه‌شده 4 پروژه  انتقال آب از هزار مسجد، تأسیس تصفیه‌خانه طبرسی شمالی، انتقال پساب به غرب مشهد و آب‌رسانی از بالادست سد گلستان را اجرایی کند. تلخی ماجرا آن جاست که در طول یک دهه گذشته دولت‌ها در عمل شانه از مسئولیت خود در تأمین آب مشهد خالی کرده‌اند و انتظار دارند مسئولان استان و بخش خصوصی این بار را به‌تنهایی به دوش بکشد. بررسی لایحه بودجه سال آینده نیز نشان می‌دهد  وضعیت دولت در تأمین منابع مالی چندان مناسب نبوده و احتمال کسری بودجه جدی است به‌هرحال دولت با همین منابع محدود حدود 14 هزار میلیارد تومان برای فصل منابع آب و بیش از 8 هزار میلیارد تومان برای فصل آب و فاضلاب در نظر گرفته که سهم پروژه‌های خراسان رضوی که به‌صورت جدی با تنش آبی و بحران دست‌وپنجه نرم می‌کند روی‌هم‌رفته« یک درصد» هم نبوده که این به‌دوراز عدالت بودجه‌ای به نظر می‌رسد و لازم است دولت وظیفه اساسی خود یعنی تأمین آب را ضمن این‌که درباره همه استان‌ها اجرایی کند، خراسان رضوی و بحران آب مشهد را به حال خود واگذار نکند و هم‌تراز با دیگر استان‌ها اعتبار برای پروژه‌های آبی استان در نظر بگیرد.

 

 

 

پیشنهادها

اول این که با توجه به نیاز 1200 میلیاردی مشهد برای گذار از تنش آبی تابستان 1402 پیشنهاد می‌شود وزارت نیرو از سرفصل تنش آبی اعتبارات بودجه این مبلغ را در اختیار متولیان آب مشهد قرار دهد.دوم این که پروژه انتقال آب سد شوریجه می‌تواند در دوره‌های اوج مصرف به کمک مشهد بیاید اما برای تکمیل این پروژه 900 میلیارد تومان اعتبار نیاز است که انتظار می‌رود دولت این پروژه را تأمین اعتبار بکند.سومین پیشنهاد، تصویب و صدور مجوز ماده 23 برای طرح انتقال آب از یال شمالی کوه‌های هزار مسجد به مشهد است که با اولویت تأمین آب منطقه باید انجام شود. انتقال 40 میلیون مترمکعب به مشهد آن هم از حقابه ای که تا امروز از کشور خارج می‌شود می‌تواند در بلندمدت به‌مانند سد دوستی، عمل و نقش مهمی در تأمین آب مشهد ایفا کند.چهارمین پیشنهاد، اجرای عدالت بودجه‌ای در تأمین و تخصیص اعتبارات حوزه آب برای تمامی استان‌های کشور با اولویت دادن به استان‌هایی مانند خراسان رضوی که وارد مرحله فوق بحرانی آب‌شده‌اند زیرا سهم یک‌درصدی از اعتبارات فصل آب به‌هیچ‌عنوان با این عدالت و واقعیت بحران آبی مشهد سازگار نیست.پنجمین پیشنهاد این که طرح انتقال آب دریای عمان با سرعت بیشتری اجرایی شود و لازم است با توجه به نیاز آبی در افق 1420 و حتی بلندمدت‌تر زیرساخت‌های این طرح عملیاتی شود تا در صورت نیاز بتوان ظرفیت انتقال آب از عمان به خراسان رضوی را تا 200 میلیون مترمکعب در سال افزایش داد تا صنایع و خدمات را از این طریق سیراب کرد و همه منابع داخلی استان صرف شرب و بهداشت شود.

  پیشواز نوروز همراه با پهن کردن سفره هفت‌سین در خانه‌های ایرانیان است. در این سفره به‌ صورت سنتی قرآن، شاهنامه یا دیوان حافظ، آینه و تنگ آب که درونش انار یا نارنج است ،قرار می‌دهند. اما عضو اصلی این سفره بهاری سبزه است که در کنار شش سین دیگر، هفت‌سین را تشکیل می‌دهد. طبق اسنادی که از پیشینیان باقی مانده و آیین‌هایی که سینه به سینه نقل شده، اجزای اصلی هفت‌سین، 7 خوراکی است که ریشه گیاهی دارد و نام آن‌ها واژه‌ای فارسی و غیرمرکب است که با حرف سین آغاز می‌شود. یعنی سبزه، سیر، سیب، سنجد، سرکه، سماق و سمنو. گذاشتن ماهی سرخ در تُنگ، سکه، گل سنبل، اسپند(سپنج) و ساعت در کنار اجزای اصلی سفره هفت‌سین هم بین مردم رایج است. اما یکی از عناصر این سفره که درست کردنش به سادگی بقیه نیست، سمنو است. پیشینیان گذاشتن سمنو در سفره هفت‌سین را نماد قدرت  و برکت می‌دانستند. به بهانه رسیدن نوروز، مروری کرده‌ایم بر این ماده غذایی مقوی و مراسم پخت آن به نام سمنوپزان که ریشه در تاریخ پرافتخار کشورمان دارد. همچنین با یکی از تولیدکنندگان این ماده غذایی در شهر «دَرَق» استان خراسان ‌شمالی که به پایتخت سمنوی ایران معروف شده، گفت‌وگو کرده‌ایم تا از این رسم جالب بیشتر برای‌مان بگوید.

سمنو چیست؟
سَمَنو یا سمنک یا سومالک، خوردنی شیرینی است که از جوانه گندم و آرد درست می‌کنند. طبق اسناد تاریخی به دست آمده مشخص شده که خاستگاه این خوراکی خراسان کنونی است. از سمنو به عنوان برکت زمین یاد می‌شود و معمولا چند روز مانده به شروع بهار برای خوردن و گذاشتن در سفره هفت‌سین پخته می‌شود. به دلیل دارا بودن کلسیم و پتاسیم، مصرف متعادل سمنو به افراد سالمند و کسانی که دچار پوکی استخوان هستند، توصیه می‌شود. مقدار فسفر آن قابل توجه و برای رشد مغزی کودکان و زنان شیرده بسیار مفید است. آهن، اسید فولیک و ویتامین‌های گروه «ب» در آن عاملی برای خون‌سازی و تنظیم هورمون‌ها بوده و می‌تواند در رفع خستگی و آرامش اعصاب اثرگذار باشد. اگر هنگام پخت سمنو از بادام شیرین استفاده شود، ریزمغذی‌هایش جذب سمنو و باعث مقوی‌تر شدن این خوراکی می‌شود. اگرچه سمنو پروتئین زیاد و چربی کمی دارد، اما بیشتر حجم آن را مواد کربوهیدراتی (قند) تشکیل می‌دهد که افراد نباید در مصرف آن زیاده‌روی کنند.

روش پخت سمنو
این غذای مقوی تنها خوراکی است که از آب و آرد تهیه می‌شود و به آن هیچ ماده افزودنی دیگر مانند نمک و شکر اضافه نمی‌شود. شیرینی این غذای سنتی به خاطر دانه‌های طلایی گندم است که جوانه زده، آرد می‌شود. پخت سمنو چند روش متفاوت دارد که البته تفاوت‌های جزئی‌اش به شهرها بستگی دارد، ولی روش ساده و معمول آن به این صورت است:برای درست کردن سمنو باید گندم را از دو سه روز قبل در آب خیس و چند بار آب آن را عوض کنید. وقتی نوک گندم جوانه زد، آن را از آب خارج کنید و داخل دستمال خیس و تمیزی بریزید تا ریشه در بیاورد. سپس آن را در چند سینی پهن کنید و پارچه خیسی روی آن‌ها قراردهید تا گندم‌ها ساقه نقره‌ای بزند. وقتی گندم به این مرحله رسید آن را بکوبید یا چرخ کنید. بعد مقداری آب به گندم‌ها اضافه و خوب مخلوط کنید. گندم‌ها را از صافی رد کنید تا شیره سفید رنگی از گندم در بیاید. سپس آرد را داخل قابلمه‌ای بریزید و شیره گندم را به آرامی به آن اضافه کنید تا آرد در شیره حل شود و به صورت مایع رقیقی دربیاید. آرد باید کاملا در آب حل شود و گلوله‌ای نشود. برای ۱۰ کیلوگرم آرد و یک کیلوگرم گندم، حدود ۸ تا ۱۰ لیتر آب لازم است. قابلمه را روی حرارت قراردهید و مدام آن را هم بزنید تا جوش بیاید و غلیظ شود. وقتی مایع به شکل حلوا درآمد و آبش کشیده شد، آن را تفت دهید. مقداری آب سرد به سمنو اضافه کنید تا کمی خوشرنگ‌تر و رقیق‌تر شود. سپس سمنو را در یک ظرف گود بریزید و به مدت 30 دقیقه در فر یا روی اجاق گاز با حرارت ملایم قرار دهید تا خوب دم بکشد. اگر دوست داشتید می‌توانید از خلال بادام و پسته هم در سمنو استفاده کنید. نکته مهم این که شیرینی سمنو از همان شیره سفیدرنگ گندم است و هرگز نباید از شکر برای شیرین کردن آن استفاده کنید.

آیین پرشور سمنوپزان
سمنوپزان یک آشپزی ساده نیست، بلکه آداب و سنن خاصی دارد و در چند شهر کشور برگزار می‌شود. از همان ابتدا آشپزها اشعار و ابیات محلی می‌خوانند و افراد اطراف دیگ هم با دعا، خواندن اذکار و بسیار صلوات فرستادن، آن‌ها را همراهی می‌کنند. آیین سمنوپزان  نه ‌تنها پخت یک ماده غذایی مقوی بلکه یک سنت معنوی است. سمنوپزان نمادی از همدلی و انسجام و رسم دیرینه مردم ایران است که در آستانه نوروز برپا می‌شود. این باور قدیمی وجود دارد که افراد شرکت‌کننده در این مراسم باید چشم و دل پاک و ساده باشند. همچنین از همان اول و پاک کردن گندم تا آخرین مرحله، افراد با وضو این کارها را انجام می‌دهند تا خیر و برکت شامل این غذای شگفت انگیز شود. هر شخصی که حاجتی دارد به حضرت فاطمه زهرا(س) توسل می‌کند و سمنو را هم می‌زند. از دیگر آداب مراسم سمنوپزان بیدار ماندن افراد تا نزدیکی سحر و هنگام پخت سمنو است. پس از پخت، به همراه خواندن نماز صبح، دو رکعت نماز حاجت هم می‌خوانند. بعد از این که مراسم پخت سمنو به پایان رسید، پخش سمنو بین افراد شروع می‌شود. رسم بر این است که درون سمنو یک بادام به نیت خوش یمنی و برکت برای اهل خانه می‌اندازند.

دَرَق، پایتخت سمنوی ایران
شهر «دَرَق» در بخش مرکزی شهرستان گرمه در استان خراسان شمالی است که به دلیل تولید صدها تُن سمنو در سال به‌ عنوان پایتخت سمنوی ایران شناخته ‌شده است. بیشترین کارگاه‌های خانگی پخت سمنو در شهر درق است که باعث شده سمنوپزان به یک فعالیت خانوادگی تبدیل شود و آوازه و عطر طعم خوش آن به سراسر کشور برسد. پخت سمنو در درق علاوه بر ایجاد اشتغال و ارسال به شهرهای دیگر کشور، باعث ارزآوری هم شده است. بسیاری از تولیدکنندگان سمنو در این شهر محصولات خود را به کشورهای همسایه و حتی آن طرف دنیا هم صادر می‌کنند. اولین جشنواره رسمی سمنوپزان درق در سال ۱۳۹۲ به همت شورای شهر و اداره میراث فرهنگی شهرستان برگزار شد. پس از آن هرساله این جشنواره در اسفندماه در محل مسجد جامع این شهر با چندین دیگ و در حضور بازدیدکنندگانی از سراسر کشور همراه بوده است. به همین دلیل سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری آیین پخت سمنوی شهر درق را در سال ۱۳۹۴ و به شماره ۱۱۱۶ در فهرست میراث ناملموس کشور ثبت کرد. هرچند در یکی دو سال گذشته به دلیل شیوع کرونا این جشنواره برگزار نشد و به خاطر کم شدن مسافرت‌ها خیلی از کارگاه‌های پخت سمنو بیکار شدند، ولی امسال این جشنواره برپاست و گردشگرانی از سراسر کشور در آن حضور یافته‌اند.

رموز پخت سمنو را لو نمی‌دهیم!
گفت‌وگو با یک بانوی کارآفرین و سمنوپز در شهری که به پایتخت سمنوی ایران معروف است
با خانم «بختو» یکی از کارآفرینان این شهر که سال‌هاست در کار تولید سمنو است، صحبت کردیم تا از نزدیک با این رسم زیبا بیشتر آشنا شویم. او می‌گوید نسل اندر نسل و از مادربزرگ‌هایش سمنو پختن را فرا گرفته و این روزها هم کارش همین است. در روزهای پایانی سال در هر خانه درقی دیگ سمنو به بار است. به گفته خانم بختو ده‌ها دیگ این روزها در درق برای پخت سمنو در حال جوشیدن است.

سمنو باید آخر مزه‌اش تلخ باشد
از او که می‌گوید 10 سال است در کار پخت سمنو مشغول است، دلیل معروف شدن سمنوی درق را می‌پرسم، پاسخ می‌دهد: «دلیل مشهور و مطرح شدن سمنوی درق کشدار بودن آن است. علاوه بر این که ماندگاری‌اش بیشتر است، با گندم و آرد محلی این سمنوها پخته می‌شود و کمی به تلخی می‌زند.» با تعجب می‌پرسم مگر سمنو نباید شیرین باشد؟ می‌گوید: «چون سمنو از جوانه گندم درست می‌شود و هیچ شیرین‌کننده اضافی به آن نمی‌زنند، آخر مزه‌اش کمی تلخ می‌شود که آن هم دلچسب است.»
الان 200 دیگ سمنو بار گذاشته شده است
خانم بختو درباره حال و هوای شهرشان در این روزها می‌گوید: «اسفندماه هر سال بیشتر افراد شهر درق مشغول پخت سمنو می‌شوند. همین الان حدود 200 دیگ سمنو در خانه‌ها بار گذاشته شده است. هرکسی هم بخواهد در جشنواره اسفند شرکت کند، ثبت‌نام می‌کند. بعد سمنوی نیمه آماده‌اش را می‌آورد تا آن‌ جا بپزد.» می‌پرسم چرا نیمه آماده؟ با خنده می‌گوید: «برای این که راز و رموزش لو نرود و بقیه یاد نگیرند!»

گندم سمنوی «دَرَق» با دقت انتخاب می‌شود
این خانم کارآفرین درباره این که چرا سمنوی «دَرَق» معروف شده، می‌گوید: «مزیت سمنوی درق در این است که از همان تابستان سال قبل که گندم را درو می‌کنیم، برای اسفند سال بعد و پخت سمنو، گندم را کنار می‌گذاریم. از 100 کیلو گندم، 4 کیلو برای سمنو انتخاب می‌کنیم. باید بهترین گندم باشد. شکسته نباشد، علف هرز و تخم گیاه نداشته باشد و کاملا تمیز باشد.» وی مراحل پخت را به اختصار این ‌گونه توضیح می‌دهد: «گندم‌ها یک روز در آب خیس می‌خورند. یک روز در پارچه می‌مانند. بعد از آن 4 روز در سینی می‌مانند. بعد جوانه را ریش ریش می‌کنیم. مانند قدیم در 7 مرحله با سنگ و تخته آن را می‌کوبیم. جوری آن را می‌کوبیم که شیره شفافی از آن خارج شود. همین شیره شفاف است که باعث شیرینی سمنو می‌شود.»

پخت سمنو 24 ساعت طول می‌کشد
خانم بختو ادامه می‌دهد: «پخت سمنو 24 ساعت طول می‌کشد و بعد هم در ظرف می‌کشیم. همه مراحل با وضو انجام می‌شود. پختش را هم با ذکر صلوات و قرائت زیارت عاشورا و دعای توسل و ذکرهای دیگر ادامه می‌دهیم. تاریخچه پخت سمنو مشخص نیست. مادر بزرگ‌هایمان از مادربزرگ‌هایشان یاد گرفته‌اند و همین‌طور تا امروز سینه به سینه منتقل شده و ادامه یافته است.» از او درباره ماندگاری سمنوی درق می‌پرسم که یکی از مزیت‌هایش است ؛ وی می‌گوید: «ماندگاری این سمنو حداقل یک سال است. البته تا 2 سال هم مشکلی برایش پیش نمی‌آید به شرطی که درش باز باشد. لازم نیست آن را در یخچال نگه داشت. از همان قدیم که در اسفند سمنو می‌پختند، تا اسفند سال بعد برایشان می‌ماند. همین موضوع هم یکی از دلایل  معروف شدن سمنوی درق است. بهتر است در ظروف یک ‌بار مصرف نباشد تا ضرر نداشته باشد.»

با چنگ و دندان این شغل را نگه داشته‌ایم
در پایان از او می‌خواهم که از چالش ها و شیرینی های این کار بگوید:  «گندم از همان اول تا هنگام پخت باید از چشم ناپاک دور باشد و با دست با وضو همه مراحلش انجام شود. اگر سمنو خراب شود می‌گویند فلانی چشمش به گندم ما خورد، خراب شد. آشپز باید مراقب باشد که گندم ترش نشود، روی سینی جوانه بزند و کف آن ریشه بزند.» از وضعیت فروش محصولات این بانوی کارآفرین می‌پرسم که با گلایه می‌گوید: «ما در درق فروشگاه داریم، یک نمایندگی هم در طرقبه داریم. البته سایت و پیج اینستاگرام هم داریم که متاسفانه فروش از طریق فضای‌ مجازی بعد از فیلترینگ خیلی خراب شده است. سال قبل روزی یک تن سمنو می فروختیم ولی الان حدودا 300 کیلو می‌فروشیم. با چنگ و دندان این شغل را نگه داشته‌ایم. در همه نمایشگاه‌ها به ویژه بهاره هم شرکت می‌کنیم، به امید بهتر شدن اوضاع فروش‌مان.»

  به روزهای پایانی سال نزدیک می‌شویم و فرصت خوبی است تا کارنامه‌مان در سال 1401 را بررسی کنیم. احتمالا شما هم این روزها اهداف و تصمیم‌هایی را به یاد می‌آورید که اسفند سال گذشته به آن‌ها فکر کردید و قرار بود در طول سال 1401 از بالقوه به بالفعل تبدیل شوند. هرچند برنامه‌های عملیاتی برای آن‌ها چیدید اما انگار همان‌جا سرجای‌شان ماندند و هیچ تکانی نخوردند! اما چرا این گونه شد؟ در ادامه به 6 مورد از رایج‌ترین اشتباهات در برنامه‌ریزی‌ها که مقصرهای اصلی نرسیدن به اهداف‌مان در سال 1401 بودند، اشاره می‌کنیم. به این امید که اسفند سال 1402، به همه اهداف‌تان رسیده باشید.
 

 کمال گرایی
بیشتر ما وقتی می‌خواهیم تصمیمی برای آینده بگیریم یا اهدافی برای خودمان تعیین کنیم، افراد موفق و الگوهای مورد تشویق جامعه را روی  قله اهداف‌مان می‌گذاریم و می‌خواهیم تا  در  مدت کمی به آن اهداف دست پیدا کنیم. به همین دلیل با کوچک ترین شکستی احساس ناامیدی می‌کنیم و از خواسته‌ها و اهداف‌مان دست می‌کشیم. بهتر است به جای آن به امکانات و موقعیت زندگی و کمی‌ها و کاستی‌های زندگی خود در کنار نکات مثبت و پشتوانه‌ها و توانایی‌هایی که داریم دقت کنیم و براساس آن‌ها اهداف‌مان را بچینیم. درگیر کمال‌گرایی شدن بدون بررسی داشته‌ها یکی از اصلی‌ترین مقصرهای نرسیدن به اهداف‌مان در سال 1401 بوده است.
  نداشتن برنامه‌ریزی اصولی
برای رسیدن به هر هدفی تنها خواستن کافی نیست بلکه تلاش و پشتکار در کنار داشتن برنامه درست و مدون با توجه به شرایط و موقعیت‌های خاص هر فرد لازمه مهم‌تری است. بنابراین اگر هدفی دارید که در سال گذشته نتوانستید به آن دست پیدا کنید، برای سال آینده‌تان برنامه‌ریزی دقیق‌تر و صحیحی با توجه به شرایط فردی خود داشته باشید تا از قطار موفقیت در سال آینده جا نمانید. همان‌طور که بدون برنامه‌ریزی رسیدن به اهداف غیرممکن است، با برنامه‌ریزی اشتباه هم کاری از پیش نمی‌برید.
  بی‌توجهی به توانایی‌های خود
برای دست‌یابی به اهداف و خواسته‌ها در زندگی، اول از همه نیاز است تا خودشناسی دقیقی داشته باشید. به این معنا که استعدادها، توانایی‌ها، روحیات و خلق‌و‌خوی خود را بشناسید و پس از آن بر مبنای توانایی‌ها و استعدادهای‌تان برنامه‌ریزی کنید. در این صورت احتمال شکست شما چند برابر کمتر می‌شود و می‌توانید اسفند 1402 خوشحال باشید که به هدف‌تان دست پیدا کردید.
  لذت‌طلبی به جای اراده و پشتکار
برای رسیدن به خواسته‌هایتان باید اراده و پشتکار قوی داشته باشید و در مقابل خواسته‌ها و تمایلات درونی و اتفاقات یا حوادث بیرونی به‌خاطر رسیدن به خواسته‌هایتان بایستید. محکم و استوار قدم بردارید و از بسیاری لذت‌ها چشم‌پوشی کنید. یکی از مقصران اصلی که باعث شده تا به اهداف‌تان در سال جاری نرسید، این است که گاهی لذت‌طلبی را به تلاش و پشتکار ترجیح داده اید.
  نداشتن اولویت‌بندی
در برنامه‌ریزی برای آینده و هدف‌گذاری باید واقع‌بین بود و به همه جوانب فردی و اجتماعی و شرایط زندگی خود دقت کرد. باید بر آن اساس برنامه‌ریزی کرد تا احتمال شکست کم شود. بنابراین یکی از دلایل شکست شما در برنامه‌های سال گذشته‌تان احتمالا همین مورد بوده است که در شرایطی که اولویت زندگی‌تان به‌طور مثال توجه به امور خانواده بوده، شما برنامه‌تان را برمبنای رشد فردی چیده‌اید.
  کمبود اعتماد به نفس
نداشتن خودباوری یا کمبود اعتماد به نفس هم یکی دیگر از دلایل شکست در برنامه‌ها و اهداف است. گاهی شما برنامه‌ای برای آینده خود تدوین می‌کنید اما اعتماد به نفس لازم و خودباوری برای رسیدن به آن را ندارید. پس در ناخود‌آگاه‌تان و به‌طور غیرمستقیم با بهانه‌جویی و اهمال‌کاری از تلاش برای رسیدن به آن سرباز می‌زنید و خودتان را گول می‌زنید که شرایط و امکانات مهیا نبود وگرنه من توان و استعداد رسیدن به خواسته‌ام را داشتم اما شرایط اجازه نداد. اما بهتر است با خودتان رو راست باشید، ضعف‌های‌تان را بشناسید و در صدد حل آن برآیید.