عاطفه رنگ آمیز

صبح روز سیزدهم بهمن‌ماه، کافه کتاب آفتاب در مشهد میزبان برف زمستان بود و مجموعه شعر «موهبت غریب وال بودن»، جدیدترین اثر جواد گنجعلی نیز مهمان نگاه علاقه‌مندان به شعر. گنجعلی تا امروز آثار فراوانی در حوزه شعر سپید و کلاسیک منتشر کرده است. آثاری که مخاطب، در هریک از آن‌ها با سبک متفاوتی روبه‌رو می‌شود. به بهانه انتشار جدیدترین اثر جواد گنجعلی با این شاعر نام‌آشنای خراسانی گفت‌وگو کردیم.

لطفاً درباره کتاب «موهبت غریب وال بودن» توضیح دهید.
«موهبت غریب وال بودن» ادامه یا درواقع روند طبیعی شعر من است. قائل به این هستم که در کلیت شعر، شاید پازلی وجود دارد که تک‌تک کتاب‌هایی که منتشر کرده‌ام، به نحوی دارند آن را کامل می‌کنند. بدون تردید، این مجموعه کامل‌ترین کتاب من نیست اما درواقع روایتی است از زندگی و زیست امروزم.

لطفاً درباره وضعیت شعر سپید امروز، مختصری توضیح دهید.
شعر سپید امروز ایران را دنبال می‌کنم اما همان‌طور که گفتم روند طبیعی و لحن شعر خودم را ادامه می‌دهم. من آدم درون‌گرایی هستم و انگار در نقطه یا پله‌ای از جهان متوقف‌شده‌ام که اندیشه و لحن و زبان خودم را دارم و اگر آثارم را بخوانید می‌بینید که شعرم از جهات مختلف چندان قرابتی با شعر شاعران مشهد و نقاط دیگر کشور ندارد و پرداختن به آشنایی‌زدایی‌ها هم امری آگاهانه در شعرم نیست.

لطفاً درباره تفاوت شعر سپید امروز ایران با شعری که در جامعه جهانی امروز مطرح است، توضیح دهید.
ما اصطلاحاً یکسری جلوداران و لیدرهایی در شعر داریم و یکسری هم تابع این جلودارانند. این جلوداران در نقاط مختلف کشور و همین خراسانِ خودمان دارند شعر کار می‌کنند اگرچه متأسفانه دیده نمی‌شوند اما نمی‌شود گفت شعرشان در مقام مقایسه از شعر امروز جهان ضعیف‌تر است. من آثار بسیاری از شاعران مطرح جهان را که به فارسی ترجمه‌شده است، خوانده‌ام؛ شعر امروز ما اگر نگویم پهلو به پهلوی شعر آن‌ها قدم می‌زند ای‌بسا جلوتر از آن‌هم هست. ما باید از شعر جهانی جلوتر باشیم چون ادبیات ما از گذشته از آن‌ها جلوتر است و شعر ما یک شعر فرهنگی است. برگردید به شعر خیام نگاه کنید. شاعری در قرن چهارم چه اندیشه شگفت و زبانی نو داشته و چه تفکر مدرنی که امروز تازه مد شده است. درباره شعر حافظ و سعدی و دیگر نوابغ شعری ما هم همین‌طور است. بنابراین ما بازماندگان‌ همان شاعران هستیم و باید از شعر امروز جهان جلوتر باشیم. ما آدم‌های خاصی هستیم در فرهنگ این سرزمین و از ابتدا متحمل ریاضت‌هایی شده‌ایم که در هیچ کجا نظیر این نوع نگاه و تفکر شاعرانه نسبت به امور و وقایع جهان را نمی‌بینیم.

شما تا امروز چندین مجموعه منتشر کرده‌اید و در هر مجموعه مخاطب با خلاقیت و ایده‌های تازه‌ای روبه‌رو شده، لطفاً درباره لزوم تغییر رویکرد شاعر در اندیشه و سبک شعر برای به تکرار نیفتادن و نچرخیدن حول مفاهیم تکراری توضیح دهید.
هنرمند و شاعر باید جسارت داشته باشد داشته‌هایش را رها کند. من سال‌ها غزل می‌گفتم و خیلی‌ها می‌گفتند شعرت خوب است اما به مرحله‌ای رسیدم که توانستم آن را کنار بگذارم. الان گاهی ممکن است برای دل خودم شعر کلاسیک بگویم اما تمرکزم بر شعر سپید است. شاعر باید بتواند علیه خودش انقلاب کند و مطالعه و نگرشش به جهان، محدود نباشد. منظور از این مطالعه فقط کتاب‎خوانی نیست؛ تماشای فیلم، گوش دادن به موسیقی و نگاه کردن به آثار هنری و نگاه تازه به سوژه‌هاست و همین‌طور زندگی آدم‌ها در جامعه. اگر به‌عنوان‌مثال شاعری بچه‌اش را هم به پارک می‌برد این‌ یک نوع مطالعه است برای او. به نظرم باید عمیق و گسترده مطالعه کرد و حریم امن خود را جسورانه رها کرد. «کاش می‌شد هنوز هم/مثل روزهای کودکی/با دو قوطی حَلبی/و چند متر سیم مِسی/عاشقانه‌ترین حرف‌های جهان را/به گوش هم برسانیم.

شما همواره در مجموعه آثارتان به‌تفصیل درباره عشق می‌گویید. آیا شاعر، جای عشق را میان دغدغه‌های فراوان اجتماعی و سیاسی زندگی مردم امروز خالی دیده که حتی در عاشقانه‌ای برای پدر ازدست‌رفته‌اش با نگاهی به دردهای مردم طبقه متوسط جامعه بازهم با زبان عشق سخن گفته است؟
همواره از زاویه عشق در شعرم به جهان نگاه کرده‌ام که حرف بسیار برای گفتن دارد و تمامی ندارد و خودم را عاشقانه‎سرا می‌دانم.
***
چگونه یک کلمه می‌توانست این‌همه دردکشیده باشد؟
تو یک نفر بودی پدر!
اما قبیله‌ای در تو رنج می‌کشید
طنابی غمگین بودی
که تلاش می‌کرد سطلی را
از چاه آب بالا بکشد
امیدواری‌ام بودی
شب‌ها به سیاحت تو می‌آمدم
کنارت می‌نشستم
و غم‌هایم را مثل تور، حدود دلت پهن می‌کردم
به صید ماه می‌آمدم
و دست‌خالی بازنمی‌گشتم
زمختیِ بِهْ در دستانت فصل نمی‌شناخت؛
مهربان بودی
پیری مهربانت کرده بود
کمتر عصبانی می‌شدی
چرا صدای عصایت را
که مدام هق‌هق می‌کرد
و از غمگین‌ترین شاخه  جنگل تراشیده شده بود
نشنیدم
کت سه دکمه چطور
هشتاد سال آشفتگی‌ات را پنهان کرد؟
کاش برگردی
دوباره دور از چشم هم سیگار بکشیم
بعد روی پشت بام
به آسمان خیره شویم،
من بگویم:
«در آسمان خدا یک ستاره هم ندارم»
و تو تا صبح
ابرها را کنار بزنی.

فیلم‎نامه سیدمهدی شجاعی به چاپ نهم رسید
چاپ نهم کتاب «مرد رویاها» اثر سید مهدی شجاعی  که در قالب فیلم‌نامه یک سریال ۱۳  قسمتی  درباره شهید چمران نوشته شده است، از سوی نشر نیستان منتشر و وارد بازار کتاب شد. حساسیت شجاعی در بیان جزئیات و حضور بدون پرده بسیاری از چهره‌های تاریخی فعال در مبارزات ضد رژیم پهلوی در خارج از کشور – به دور از دسته‌بندی‌های سیاسی آن‌ها در سال‌های پس از پیروزی انقلاب – و نیز استفاده از ادبیاتی صمیمی و عامیانه برای نوشتن دیالوگ‌های این اثر از مهم‌ترین مواردی است که بر جذابیت این متن افزوده است. «مرد رویاها» در ۳۸۸ صفحه رقعی و با قیمت ۳۸۰۰۰۰ تومان در دسترس علاقه‌مندان است.

انتشار کتاب تازه حامد عسکری با محوریت غزه
کتاب «خاکستر گنجشک ها» نوشته حامد عسکری به‌تازگی توسط نشر معارف منتشر و روانه بازار نشر شده‌است. این‌کتاب  دربردارنده چهل و چهار داستان کوتاه درباره غزه و بمباران بیمارستان المعمدانی و شهادت هزاران کودک، زن و مرد است. به گزارش مهر، عسکری در ابتدای این‌کتاب درباره نحوه نگارش آن می‌نویسد: «سال دو هزار و بیست و سه است، می‌شود هزار و چهارصد و دو هجری شمسی. من آن شب سر ضبط برنامه‌ای بودم. گفت‌وگو داشت خوب پیش می‌رفت. یکهو کارگردان کات داد و بعد نشست و چشم‌هایش خیس شد. گفتم: «چیه علیرضا؟ خوب بودیم که»! با اشک گفت: «به اهالی غزه گفتن برید بیمارستان، می‌خوایم یه جاهایی رو بزنیم. مردم که رفتن توی بیمارستان، بیمارستان‌ رو زدن. تا الان ششصد و پنجاه نفر... . من این صفحات را نوشتم که اگر فردای قیامت با بچه‌های پرپر غزه چشم‌درچشم شدم، رویم بشود به چشم‌هایشان زل بزنم و بگویم من شما را نوشتم، شما را داد زدم و... شما را دوست داشتم». این کتاب با ۷۵ صفحه و قیمت ۷۰ هزار تومان عرضه شده است.

نمایش دوباره یک شاهکار نقاشی
شاهکاری از «گوئرچینو» که مدت‌ها از یادها فراموش شده بود، در بریتانیا به نمایش گذاشته می‌شود. به گزارش ایسنا، ‌شاهکاری از «گوئرچینو»، نقاش باروک که اخیرا دوباره کشف شده بود، در سال ۲۰۲۲ پس از آن‌که ارزش آن بیش از ۶۰۰۰ دلار تخمین زده شد و در حراجی در پاریس به قیمت ۶۰۰,۰۰۰ دلار فروخته شد، خبرساز شد. این نقاشی که حضرت موسی(ع) را در حالی به تصویر می‌کشد که به آسمان نگاه می‌کند و دستانش را رو به آسمان گرفته است، ‌در «کاخ وادزدن» واقع در انگلستان به نمایش گذاشته خواهد شد. پیشتر این نقاشی را به عنوان یکی از آثار شاگردان «گیدو رنی» شناسایی کرده بودند. با این حال «فابریزیو مورتی»، فروشنده آثار هنری استادان قدیم نقاشی که این اثر هنری را خریداری کرده بود، بلافاصله آن را به عنوان یکی از آثار «گوئرچینو» شناسایی کرد.

ستاره منوچهری- بنیامین بهادری، خواننده خاطره‌ساز موسیقی پاپ در دهه هشتاد پس از سال‌ها سکوت، چند روز پیش در پخش زنده صفحه اینستاگرامش خبر داد که قرار است آلبوم جدیدش را روانه بازار کند؛ آلبومی که فقط یک قطعه یک ساعته دارد و این خواننده قصد دارد با آن موج جدیدی را در موسیقی ایران به راه بیندازد.
 او بخش‌هایی از این آلبوم را هم که رگه‌هایی از موسیقی رپ دارد، از طریق اینستاگرام به گوش مخاطبانش رساند. باید منتظر ماند و دید که آیا این بار هم بنیامین می‌تواند با ایده جدیدش مخاطبان موسیقی را با خود همراه کند یا نه.
 بدون شک او یکی از تاثیرگذارترین خواننده‌های پاپ بعد از انقلاب است که با آثارش توانست به رشد موسیقی پاپ کمک کند. از جمله آثار بنیامین بهادری می‌توان به آلبوم‌های «لکنت»، «عاشق شدم»، «خاطره‌ها»، «یادم میاد»، «بی‌اعتنا» و... اشاره کرد.

غَنا / غِنا
غَنا به معنی توانگری و بی نیازی و عظمت و گستردگی است.
غِنا به معنی موسیقی است.

غریب/ قریب
غَریب به معنی دور افتاده از وطن، شگفت‌آور، عجیب و دور و مستبعد است.
قریب به معنی نزدیک و خویشاوند و فامیل است.

برگرفته از کتاب «فرهنگ درست نویسی سخن»، تالیف استاد حسن انوری

حافظ

شعر اول
تویی که بر سرِ خوبانِ کشوری چون تاج
سِزَد اگر همه دلبران دَهَندَت باج
دو چشمِ شوخِ تو برهم زده خَطا و حَبَش
به چینِ زلفِ تو ماچین و هند داده خراج
بیاضِ رویِ تو روشن چو عارِضِ رُخِ روز
سواد زلفِ سیاهِ تو هست ظلمت داج
دهانِ شهد تو داده رواج آب خِضِر
لب چو قند تو بُرد از نباتِ مصر رواج
از این مرض به حقیقت شفا نخواهم یافت
که از تو درد دل ای جان، نمی‌رسد به عِلاج
چرا همی‌شکنی جانِ من ز سنگدلی؟
دلِ ضعیف که باشد، به نازکی چو زُجاج
لب تو خضر و دهانِ تو آب حیوان است
قد تو سرو و میان موی و بَر، به هیئت عاج
فِتاد در دلِ حافظ هوایِ چون تو شَهی
کمینه ذره خاکِ درِ تو بودی کاج
***
شعر دوم
حُسنت به اتفاقِ مَلاحت جهان گرفت
آری به اتفاق، جهان می‌توان گرفت
افشایِ راز خلوتیان خواست کرد شمع
شکر خدا که سِرِّ دلش در زبان گرفت
زین آتشِ نهفته که در سینه من است
خورشید شعله‌ایست که در آسمان گرفت
می‌خواست گل که دم زند از رنگ و بویِ دوست
از غیرتِ صبا نفسش در دهان گرفت
آسوده بر کنار چو پرگار می‌شدم
دوران چو نقطه عاقبتم در میان گرفت
آن روز شوقِ ساغرِ می خرمنم بسوخت
کاتش ز عکسِ عارضِ ساقی در آن گرفت
خواهم شدن به کویِ مُغان آستین فشان
زین فتنه‌ها که دامنِ آخرزمان گرفت
می خور که هر که آخرِ کار جهان بدید
از غم سبک برآمد و رَطلِ گران گرفت
بر برگِ گل به خونِ شقایق نوشته‌اند
کـ‌آن کس که پخته شد میِ چون ارغوان گرفت
حافظ چو آب لطف ز نظمِ تو می‌چکد
حاسد چگونه نکته تواند بر آن گرفت؟

 الهه آرانیان

حدود یک ماه است که مهران مدیری با تازه‌ترین برنامه‌اش به نام «اسکار» مهمان مخاطبان شده‌است. این برنامه که یک مسابقه تلویزیونی است، دوشنبه‌ها ساعت 8صبح از فیلیمو پخش می‌شود. ساختار «اسکار» به‌این‌صورت است که چهار هنرمند در چهار قسمت باید با یکدیگر در بخش‌های مختلف رقابت کنند و هرکدام که موفق شد امتیاز بالاتری کسب کند، صاحب اسکار خواهدشد. مهمانان فصل اول اسکار این بازیگران بودند: الیکا عبدالرزاقی، سحر ولدبیگی، غلامرضا نیکخواه و نصرا... رادش. اما یکی از بخش‌های جالب‌توجه «اسکار» در قسمت چهارم بخشی بود که مهران مدیری در آن واژه‌های اصیل و کهن فارسی را به شرکت‌کنندگان می‌گفت و از آن‌ها می‌خواست معنی امروزی‌شان را بگویند؛ واژه‌هایی مانند «ژاژ»، «لاغ»، «درزن»، «غُرم»، «فانید» و... که متأسفانه شرکت‌کننده‌ها معنای واژه‌ها را به‌جز یکی دوتای آن‌ها نمی‌دانستند و نتوانستند امتیاز درخوری کسب کنند. همه واژه‌هایی که در این قسمت از شرکت‌کننده‌ها پرسیده شد، در متون نظم و نثر فارسی مانند کلیات سعدی، دیوان شمس، تاریخ بیهقی، شاهنامه فردوسی و... آمده‌است.

کلمه و ترکیب‌های کهن در اسکار
واژه‌هایی که مهران مدیری از شرکت‌کننده‌ها پرسید، این‌ها بودند: «ژاژ»، «چشملان»، «لاغ»، «خایسک»، «فانید»، «غُرم»، «عرین»، «سُغبه»، «ریشیدن»، «درزن»، «انباز»، «بُرجاس» و «مولیدن». همه این واژه‌ها جزو واژه‌های اصیل فارسی است که در متون نظم و فارسی هم آمده‌اند. برای مثال، «ژاژ» گیاهی خودرو و خاردار است که شترها آن را می‌جوند و «ژاژخایی» کنایه از سخن بیهوده‌گفتن است. این ترکیب در تاریخ بیهقی آمده‌است. «چشملان» به معنای مردمک چشم است. یکی از معانی واژه «لاغ»، هزل و شوخ‌طبعی است و نظامی گنجوی سروده: «چون گفت بسی فسانه و لاغ/ شد زاغ و نهاد بر دلش داغ». «خایسک» به معنای پتک و چکش است و ملک‌الشعرا بهار در بیتی آورده: «آیین جهان طبل جفا کوفتن است/ خایسک بلا بر سر ما کوفتن است». سعدی در آثار خود واژه «فانید» را به معنای قند و شکر آورده‌است. «عَرین» به معنای بیشه‌زار و جنگل است و «سُغبه» به معنای شیفته و فریفته است و خاقانی در دیوان خود بیتی با این مضمون دارد: «دل سغبه عشق توست با تن مستیز/ و اینک دل و تن تو راست با من مستیز». معنای دیگر واژه‌ها هم از این قرار است: «غرم» به معنای میش کوهی، «درزن» به معنای «سوزن»، «ریشیدن» به معنای فروریختن، پاشیدن، ریختن، «برجاس» به معنای نشانه و هدف، «مولیدن» به معنای درنگ کردن و «انباز» به معنای شریک و همتا.

شوخی با واژه‌های کهن فارسی
تقریباً هر چهارشرکت‌کننده «اسکار» به محض شنیدن واژه‌ها می‌خندیدند و تصور می‌کردند مهران مدیری واژه‌ای من‌درآوردی را به آن‌ها گفته‌است و شروع می‌کردند به شوخی‌کردن و طنزپردازی درباره آن‌ها. درحالی‌که بخش زیادی از این واژه‌ها هنوز هم در گویش‌ها و لهجه‌های زبان فارسی در مناطق مختلف ایران، به‌ویژه خراسان بر زبان مردم جاری‌است؛ واژه‌هایی مانند «سره»، «انباز»، «غُرم»، «فانید»، «چشملان» و... .