ریشه‌های درخت تناور ادبیات فارسی از رود زلال شعر گویشی آب می‌خورد؛ این نظریه واقعیتی ‌انکارناپذیر است که اگرچه شاعران و صاحب‌نظران ادبیات فارسی بر آن اتفاق‌نظر دارند اما دیرزمانی است در پرداختن به آن دچار فراموشی شده‌اند. به‌جرئت می‌توان گفت در دهه‌های اخیر، همزمان با ماشینی شدن زندگی انسان و تغییر محوریت زندگی از روستایی به شهری، هر روز شاهد کم‌رنگ‌تر شدن این نوع از شعر در میان شاعران فارسی‌زبان هستیم. نوعی از شعر که بریدن از آن درواقع، بریدن از ریشه‌ها و اصالت‌هاست. به‌منظور بررسی چرایی اهمیت این نوع از شعر، با مصطفی محدثی خراسانی و جواد کلیدری دو تن از شاعران نام‌آشنای کشور گفت‌وگویی داشته‌ایم که شرح آن را در ادامه می‌خوانید.

شعر گویشی سطحی امروز

مصطفی محدثی خراسانی دراین‌باره می‌گوید: فرهنگ‌عامه، سرشار از کنایه‌ها، تمثیل‌ها و تلمیحات است و همواره پشتوانه محکم زبان فارسی به شمار می‌آید. در اصل، زبان فارسی از جمع فضیلت‌های انسانی موجود در گویش‌ها ارزش پیدا می‌کند.وی می‌افزاید: شعرهای گویشی، دارای صمیمیت بالایی است که باید برای نگهداری آن‌ها کوشید. امروز، شعر گویشی دچار برخی نگرش‌های سطحی شده به‌طوری که در نقاط زیادی از کشور، بیشتر به سرایش این نوع از شعر، در قالب طنز پرداخته می‌شود. به دلیل مغفول ماندن شعر لهجه یا همان شعر گویشی هم‌اکنون این سبک شعری تقریباً خالی از حجت شده و بزرگانی نیستند که این چراغ را روشن نگه‌دارند. متأسفانه سازمان‌های دولتی هم در حد برگزاری جشنواره و چاپ کتاب در جا می‌زنند.

سرمایه شعر گویشی خراسان

وی درباره جایگاه شعر گویشی خراسان در سطح کشور می‌گوید: خراسان، همواره پاسدار زبان فارسی بوده و به همین دلیل، به سرزمین شعر و ادبیات شناخته می‌شود. هم‌اکنون، زبان رایج در روستاهای خراسان بیشترین همنشینی  را با زبان و متون کهن فارسی دارد؛ به همین دلیل به نظر می‌رسد شعر محلی خراسان در سراسر کشور بیشتر از دیگر لهجه‌ها قابل‌فهم است.

نابودی ادبیات عامه قطعی است اگر ...

همچنین جواد کلیدری که به‌تازگی مجموعه شعر گویشی «مشهدیات» را گردآوری کرده است، به خراسان می‌گوید: ادبیات عامه، هم‌اکنون دارای رسانه قدرتمندی نیست و در حد انتقال سینه‌به‌سینه در میان مردم، جریان دارد. اگر ما به فرهنگ‌عامه و شفاهی نپردازیم، نابودی آن قطعی است.وی می‌افزاید: اگر ما گویش مردم را از آن‌ها بگیریم، شاهد یک جامعه هستیم که بافرهنگ ریشه‌دار خود بیگانه‌اند؛ در نتیجه تنوع زبانی، ضرب‌المثل‌ها و افسانه‌ها و متل‌ها که هویت ماست، از بین می‌رود. هم‌اکنون، برخی از صاحب نظران کشور معتقدند ما درحال تبدیل‌شدن به مردمی بی‌هویت هستیم و دلیل این موضوع این است که سرچشمه‌های زایای فرهنگی، قومی و زبانی خود را فراموش کرده‌ایم.

 

زبان فارسی با داشتن 120 میلیون نفر گویشور در 29 کشور جهان، امروزه در رتبۀ ششم جهان است. همچنین گویش‌ها و لهجه‌های متنوع طی هزاران سال پیوند دهنده مردمان نواحی مختلف بوده است. در گونه‌شناسی زبان فارسی که  یکی از شاخه‌های زبان‌شناسی است، این پیش‌فرض وجوددارد که متون ادب فارسی در یک منطقه جغرافیایی نوشته نشده بلکه آثار تولید شده متاثر از زبان معیار مختص آن ناحیه بوده است. مثلا منطقه توس قرن 4-5 زادگاه زبانی اثری حماسی به نام شاهنامه فردوسی بوده یا نیشابور و به‌ویژه کدکن، آبشخور زبانی آثار عطار نیشابوری در قرن 6-7 است. از این لحاظ، منطقۀ پهناور خراسان و ماوراء‌النهر خاستگاه گویش‌هایی مثل بخارایی، سغدی، سمرقندی، خوارزمی، سکایی، بلخی، ختنی و... بوده که زیر چتر زبان فارسی جمع شده است. به‌همین دلیل استاد شفیعی کدکنی در شرح متونی مثل اسرارالتوحید و شاهکارهای عرفانی عطار بارها و بارها از این حوزه‌های زبانی یاد می‌کند و از گویش‌ها و واژگان محلی در حل مشکلات معنایی و مفهومی کمک می‌گیرد.

سرچشمه‌های زلال زبان فارسی

پایندگی و غنای زبان فارسی وابسته به همین سرچشمه‌های زلال داخل کشور و عالمان کشورهای فارسی‌زبان منطقه است. به این منظور اثر پژوهشی استاد محمدآصف فکرت با عنوان«لهجۀ بلخ و دریافت بهتر سخن مولانا»(چاپ دوم،1401:عرفان) بسیار قابل تحسین است. محمدآصف فکرت(متولد1325)روزنامه‌نگار، مصحح نسخه‌های خطی و مترجم افغانستانی از محققان تراز اول بود که چندی پیش(7 اردیبهشت1401) به دیار باقی شتافت. استاد فکرت سال‌ها در ایران به تحقیق علمی مشغول بود و نگارش 35 عنوان کتاب و صدها مقاله وزین از جمله یادگاران فکری اوست. استاد فکرت در کتاب «لهجۀ بلخ و دریافت بهتر سخن مولانا» می‌کوشد واژگان و ترکیبات محلی آثار جلال‌الدین محمد بلخی را ایضاح مفهومی کند به‌ویژه این‌که با آوردن شواهد متنی عینی از مثنوی مولوی و دیوان شمس، آبشخور محلی و منطقه‌ای زبان مولوی را نشان داده و به کاربرد آن اشاره کرده است. روش پژوهشی استاد آصف فکرت الگوی خوبی است برای جامعۀ علمی دانشگاهی ما تا با کاوش در لهجه‌ها و گویش‌های متنوعی که در مناطق مختلف تکلم می‌شود، در مسیر غنای زبان فارسی و رونق بخشیدن به پژوهش‌های علمی گام برداریم.

 

 نیمه خردادماه بود که برگزاری نشست خبری کنسرت‌نمایش «سی‌صد» و آغاز بلیت‌فروشی‌اش در سایت ایران‌کنسرت، سر و صدای زیادی به‌پا کرد. ماجرا از این قرار بود که تهیه‌کننده «سی‌صد» شروع قیمت بلیت‌ها را از 70 هزار تومان اعلام کرد تا به گفته خودش اقشار مختلف مردم بتوانند این اجرا را ببینند؛ وعده‌ای که مشخص شد بیشتر، شوخی و نمایش تبلیغاتی بوده و واقعیت چیز دیگری است. بعد از انتشار این خبر و بازتاب‌های منفی‌اش در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی، خبر رسید که قیمت بلیت کنسرت‌های امید حاجیلی و اشوان در کیش هم دست‌کمی از قیمت بلیت‌ «سی‌صد» ندارد و حتی در مقایسه با این کنسرت‌نمایش، بیشتر هم هست. تا این‌که 19 خردادماه، همایون شجریان از برگزاری کنسرتش در روزهای ابتدایی تیرماه به همراه یک شگفتانه خبر داد.

«سی‌صد» هفت‌صد تومانی و دیگر لاکچری‌ها

کنسرت‌نمایش «سی‌صد» با طراحی و آهنگ‌سازی برادران پورناظری، خوانندگی رضا بهرام و حضور بازیگرانی مانند جواد عزتی، رضا کیانیان، ماهور الوند و...، قرار است از 26 خردادماه در فضای باز کاخ سعدآباد روی صحنه برود. نشست خبری این کنسرت‌نمایش، روز 12 خردادماه با حضور عوامل برگزار شد و محمدحسین توتونچیان، تهیه‌کننده درباره قیمت بلیت‌ها گفت: «هم‌اکنون ارزان‌ترین بلیت کنسرت‌ها از ۲۰۰ هزار تومان شروع می‌شود و بالاتر می‌رود؛ اما ما بنا را بر این گذاشتیم که قیمت بلیت‌ها از ۷۰ هزار تومان آغاز ‌شود تا اقشار مختلف مردم بتوانند از برنامه ما استفاده کنند». در حالی که اگر سری به سایت ایران‌کنسرت بزنید، متوجه خواهید شد که خبری از بلیت 70 هزار تومانی نیست و میانگین قیمت بلیت‌های این برنامه 300 هزار تومان و بالاترین مبلغ بلیت هم 695 هزار تومان است. اگر بلیت 70 هزار تومانی‌ای هم به فروش می‌رسد، تعدادش آن‌قدر کم است که اصلاً به چشم نمی‌آید. در ادامه لاکچری شدن اجراهای موسیقی، بلیت کنسرت‌های امید حاجیلی و اشوان در کیش از 300 تا 700 هزار تومان به فروش رسید. قیمت بلیت کنسرتِ 26 خرداد هوروش‌بند در کیش هم از 350 تا 600 هزار تومان به فروش می‌رسد. این در حالی است که قیمت بلیت کنسرت‌های اشرف‌زاده و خواجه‌امیری در تهران از 120 تا 450 هزار تومان است. رقم بلیت‌ها در دیگر شهرها از جمله اصفهان و یزد هم با مبالغی کمتر از این به فروش می‌رسد. برای مثال، بلیت کنسرت استاد شهرام ناظری در تاریخ 25 و 26 خرداد از 130 تا 285 هزار تومان فروخته می‌شود. این یعنی برگزارکننده‌های کنسرت در ایران از قانون خاصی برای قیمت‌‌گذاری بلیت‌ها پیروی نمی‌کنند و هر گروهی با هر قیمتی که بخواهد، بلیت‌فروشی می‌کند. در این صورت، اگر قرار بر بالارفتن بی‌حساب و کتاب قیمت‌ها باشد، به زودی رفتن به کنسرت هم مخصوص طبقه‌ای خاص خواهد بود.

 شگفتانۀ همایون برای دانشجویان

همایون شجریان روزهای یکم، دوم، سوم، پنجم و ششم تیرماه با گروه «سیاوش» به رهبری آرش گوران در سالن همایش‌های وزارت کشور به صحنه می‌رود. این خواننده با انتشار متنی در صفحه شخصی‌اش یک خبر خوش به دانشجوها داد: «برای امکان حضور بیشتر علاقه‌مندان، کمینه بهای بلیت درنظر گرفته شده است و همچنین جایگاه VIP جهت اهدا به دانشجویان اختصاص داده شده است و آن‌ها می‌توانند در صورت تمایل، شماره دانشجویی خود را از ساعت ۱۷:۰۰ یک‌شنبه ۲۲ خرداد لغایت ۱۷:۰۰ چهارشنبه ۲۵ خرداد به شماره ۲۰۰۰۹۰۹۰ ارسال کنند و چنان‌چه درخواست‌های رسیده بیش از گنجایش جایگاه مذکور باشد، انتخاب به قید قرعه انجام خواهد شد». قیمت بلیت‌ این کنسرت‌ها که فروش آن از عصر دیروز آغاز شده، 120 تا 395 هزار تومان است. این خبر خوش همایون در روزهایی که کنسرت‌های لاکچری قد علم کرده‌اند، بازتاب گسترده‌ای در میان اهالی موسیقی به ویژه دانشجویان داشت؛ از جمله این‌که: «همایون شجریان سود چند صد میلیونی کنسرتش را بخشید تا دانشجوها موسیقیِ خوب گوش بدهند»، «همایون شجریان با آن هنر و آوازه و محبوبیت، جایگاه VIP کنسرتش را رایگان به دانشجوها داده، بعد خواننده‌های پاپ بلیت 700 هزارتومانی می‌فروشند، تازه در کنسرتشان هم پلی‌بک می‌خوانند!»