آرانیان/ بهبودی‌نیا- حدود 10 سال از پخش اولین فصل برنامه «قندپهلو» در شبکه آموزش سیما می‌گذرد؛ برنامه‌ای با مضمون شعر و ادبیات طنز در قالب یک مسابقه. نوروز 1401، دهمین فصل این مسابقه ادبی با تهیه‌کنندگی امیر قمیشی و اجرای رضا رفیع، شاعر و طنزپرداز شناخته‌شده کشورمان پخش شد. از سال 91 تا به حال بسیاری از شاعران طنزپرداز از استان‌های مختلف کشور در زمینه طنزپردازی و طنزسرایی، درگیر این رقابت شیرین شده‌ و در هر دوره دو نفرشان  کله‌قند طلایی و کله‌قند نقره‌ای را از آن خود کرده‌اند که از میان آن‌ها می‌توان به رضا احسان‌پور، مجید رحمانی صانع، عباس احمدی، راشد انصاری و... اشاره کرد. فصل دهم این برنامه میزبان طنزپردازانی بود که در دوره‌های قبل به مرحله نهایی راه یافته بودند و در انتها هر چهار نفرِ راه‌یافته به مرحله نهاییِ فصل دهم به عنوان برنده معرفی شدند. حالا پس از گذشت یک دهه از پخش اولین فصل برنامه «قندپهلو»، فرصت خوبی‌ برای نقد و بررسی این برنامه است. برای بررسی دقیق‌تر، قبل از شروع پخش این برنامه یعنی از اسفندماه 1400به سراغ رضا رفیع، مجری «قندپهلو» رفتیم که  ایشان علی‌رغم قول مساعد برای پاسخگویی تا روز گذشته( 14 فروردین ماه)هیچ پاسخی به سوالات خبرنگاران خراسان ندادند؛ اما مجید رحمانی صانع و عباس احمدی، شاعران طنزسرای کشورمان که هر دو به مرحله نهایی فصل دهم «قند پهلو» رسیدند، درباره نقاط ضعف و قوت «قندپهلو» با خراسان گفت‌وگو کردند که در ادامه می‌خوانید.

 

داورانِ ثابت قدمِ «قندپهلو»!

اگر از اولین فصل برنامه «قندپهلو» بیننده آن بوده باشید، تنها دو چهره ثابت یعنی شهرام شکیبا و ناصر فیض را در جایگاه داوران این مسابقه تلویزیونی دیده‌اید. یکی از نقدهایی که در دوره‌های اخیر به «قندپهلو» می‌شود، این است که چرا داوران این مسابقه تغییر نمی‌کنند. در حالی که ما در بین شاعران طنزپرداز کشورمان، چهره‌های شاخص دیگری هم برای داوری آثار طنز داریم. روال معمول هم در مسابقه‌های تلویزیونی این است که هر چند دوره یک‌بار، داورهای مسابقه تغییر کنند تا شائبه‌ای در حیطه داوری پیش نیاید. برای مثال، در مسابقه استعدادیابی «عصر جدید» پس از پخش دو فصل از برنامه، داوران تغییر کردند و چهره‌های تازه جانشین افراد قبلی شدند. این تغییر و تحول  علاوه بر این‌که به نظرها و سلیقه‌های مختلف امکان بروز می‌دهد، به جذب مخاطب هم کمک می‌کند. البته عوامل سازنده «قندپهلو» در فصل هشتم دست به تجربه‌ای جالب زدند و از حضور چهره‌های شاخصی مانند یوسفعلی میرشکاک، محمد صالح علا، بیژن بیرنگ و علیرضا بدیع برای داوری در کنار شهرام شکیبا و ناصر فیض استفاده کردند که کاش این روند ادامه پیدا می‌کرد.

تلخی کاهش مخاطب و تکرارهای خسته‌کننده

مسابقه تلویزیونی «قندپهلو» تنها برنامه رسانه ملی است که به صورت تخصصی به شعر و ادبیات طنز می‌پردازد. این برنامه در فصل‌های آغازین خود به دلیل ابتکار و خلاقیت گروه سازنده، با استقبال فراوان مخاطب مواجه شد و در بین پربیننده‌ترین برنامه‌های تلویزیونی جای گرفت. اما به نظر می‌رسد فصل‌های اخیر این برنامه با کاهش مخاطب مواجه شده‌ که از جمله دلایل آن می‌توان به تکراری شدن بخش‌های برنامه اشاره کرد. بخش‌هایی مانند بداهه‌پردازی، سرودن شعر بر اساس کاریکاتور یا یک تصویر، رقابت نه، رفاقت و...اگر چه در فصل‌های ابتدایی برای مخاطب جذاب و حاکی از خلاقیت و ایده‌پردازی گروه برنامه‌ساز بود، اما تکرارشدن این بخش‌ها در فصل‌های بعدی و اضافه نشدن بخش‌های تازه به برنامه، مخاطب را دلزده می‌کند. از آن‌جا که «قندپهلو» برنامه‌ای محتوامحور است، اگر قرار بر ساخت و تولید فصل جدید این برنامه باشد، توجه ویژه به موضوعات و بخش‌های جدید در مسابقه ضروری به نظر می‌رسد.

 سکوت سازندگان برنامه درباره ترکیب داوران

مجید رحمانی صانع درباره کیفیت برنامه «قندپهلو» این‌طور می‌گوید: «شاید در فصل‌های اول، عوامل برنامه از برخی جهات محتاطانه‌تر قدم برمی‌داشتند، اما پس از اقبال نسبی «قندپهلو» در جلب مخاطب، توجه‌ها به آن بیشتر شد. مهم‌ترین و شاخص‌ترین ویژگی برنامه امسال را در شرکت‌کنندگان آن شاهد بودیم. دوستان حاضر در فصل جدید، همه از برگزیدگان دوره‌های قبل بودند و این کار را هم برای خودشان و هم برای داوران سخت‌‌تر کرده بود. امتیازها بسیار نزدیک به هم بود و شاعران پهلو به پهلوی هم حرکت می‌کردند. به نظر من در این وانفسای قحطی طنز فاخر در صدا و سیما، «قندپهلو» واقعاً غنیمت است. هرچند معتقد هستم هنوز آن‌طور که باید از این برنامه حمایت نشده‌است. دلیل بارز آن هم این‌که از یکی از شبکه‌های پرمخاطب پخش نمی‌شود. به نظر من تنها برنامه شعر طنز کشور در سیما که اتفاقاً مورد توجه مسئولان هم قرار گرفته، نیاز به حمایت بیشتری دارد». مجید رحمانی صانع درباره نقدهایی که به ترکیب داوری «قندپهلو» می‌شود هم گفت: «من هم نقدهای فراوانی شنیده‌ام که البته در پاره‌ای از جهات با آن‌ها موافق هستم. این سؤالی است که عوامل برنامه باید به آن پاسخ بدهند و نمی‌دانم چرا تا به حال درباره آن سکوت اختیار کرده‌اند. لطفاً اگر به نتیجه‌ای رسیدید، حتماً بنده و دوستانمان را هم بی‌خبر نگذارید». شرکت‌کننده مسابقه «قندپهلو» در پایان از علت انتخاب نشدن یک نفر به عنوان برنده نهایی این مسابقه گفت: «تا نیمه‌های برنامه امتیازدهی داشتیم، اما هر بخش نتیجه را طور دیگری رقم می‌زد و واقعاً نتیجه‌گیری سخت بود. داوران هم خودشان اعتراف کردند که این ملاک برتری نخواهد بود و با توافق خود شرکت‌کنندگان هر چهار نفر برنده اعلام شدند و از آن‌جا به بعد امتیازها محاسبه نشد».

سختگیری‌های تلویزیون در ممیزی اشعار

عباس احمدی، یکی دیگر از طنزپردازانی است که جزو فینالیست‌های دوره‌های قبل «قندپهلو» بوده و در فصل دهم این برنامه هم حضور داشته‌است. او در پاسخ به چرایی کاهش استقبال مخاطبان از این برنامه تلویزیونی در سال 1401 می‌گوید: «در سال‌های اخیر، فضای مجازی، گوی سبقت را از تلویزیون و رادیو ربوده و برنامه «قندپهلو» نیز از این آسیب بی‌نصیب نمانده است. اما اگر بخواهیم به‌صورت مستقل این فصل برنامه «قندپهلو» را بررسی کنیم و به ضعف‌های آن بپردازیم، باید به چند موضوع مهم اشاره شود. اول این‌که در این برنامه نه ‌تنها بخش‌ها تکراری است، بلکه شرکت‌کننده‌ها و داورها نیز تکراری هستند؛ به طوری که بعد از چند دوره ساخت برنامه هنوز داورها تغییر نکرده‌اند. یکی دیگر از مواردی که می‌توانست به ایجاد جذابیت بیشتر این برنامه کمک کند، دعوت از تماشاگران و حضور آن‌ها در برنامه بود». این شاعر طنزپرداز می‌افزاید: «در برنامه‌هایی که با محوریت شعر طنز ساخته می‌شود، سوژه، یکی از موضوعات مهم است که در ایجاد جذابیت شعر، نقش بسزایی دارد. در این برنامه موضوعاتی که برای سرودن شعر در اختیار شاعر گذاشته می‌شد، دم‌دستی بود و شاعر قدرت مانور زیادی در ساخت شعر طنز باکیفیت نداشت. از طرفی برخی از شعرهای ما در این برنامه بنا به ملاحظات صداوسیما حذف می‌شد؛ شعرهایی که با نگاه اجتماعی و سیاسی سروده شده و حتی در محضر مقام معظم رهبری نیز خوانده شده بود. وقتی به این شکل عمل شود مخاطبان احساس می‌کنند این برنامه، برنامه‌ای فرمایشی و خنثی است. در صورتی‌ که طنز معترض در ادبیات فارسی همیشه جریان‌ساز بوده است. در برنامه‌های طنز دیگر، بازیگر به اسم استندآپ کمدی هر جنگولک‌بازی‌ای را درمی‌آورد و همه‌چیز را به تمسخر می‌گیرد و تمام این‌ها پخش می‌شود، اما شعرهای طنز فاخر که در لفافه انتقادهایی را مطرح می‌کند، با ممیزی روبه‌رو می‌شود». عباس احمدی در ادامه نداشتن حامی مالی قدرتمند را از دیگر دلایل ضعیف ظاهرشدن برنامه «قندپهلو» در مقایسه با دیگر برنامه‌های طنز پرمخاطب تلویزیون اعلام می‌کند و می‌گوید: «علاوه بر حامی مالی قوی، باید گروهی از طنزپردازان باسابقه در قالب اتاق فکر برای ایجاد جذابیت‌های بیشتر در این برنامه به‌کار گرفته شوند تا شاهد تنوع در محتوای این برنامه و در نتیجه ایجاد جذابیت بیشتر در فصل‌های آینده «قندپهلو» باشیم. ادبیات هنوز مخاطبان زیادی دارد، ولی ظاهراً صداوسیما اعتقاد زیادی به این موضوع ندارد».

 

 مجموعه داستان «ساحل تهران» نوشته مجید قیصری، از سوی انتشارات افق در سال 1400 منتشرشده است که شامل پنج داستان کوتاه است. مجموعه داستان ساحل تهران، کتابی جذاب با داستان‌هایی گیراست که پیشنهادهای متفاوتی برای مخاطب دارد و نویسنده سعی کرده است از زاویه جدیدی به مقوله جنگ بپردازد.نویسنده، در این کتاب از زخم‌هایی گفته که پس از گذشت سال‌ها  هنوز همراه افرادی است که ازجنگ‌برگشته‌اند؛ زخم‌هایی که حتی به نسل‌های بعد نیز سرایت کرده است. نویسنده از انسان‌هایی در داستان‌های خود گفته که جامعه، آن‌ها را فراموش کرده است به طوری که  انگار دیگر وجود خارجی ندارند.

 آن‌چه در این مجموعه موردتوجه است، طرح‌ها و پی‌رنگ‌های ساده ولی عمیق است که مخاطب را درگیر خود می‌کند و اگر رسالت اصلی داستان را تأثیرگذاری بدانیم، این مجموعه و داستان‌هایش از پس این رسالت به‌خوبی برآمده است.

داستان اول این کتاب «یادم نمی‌آید» درباره دو کهنه‌سرباز است که با وجود گذشت سال‌ها ازجنگ، هنوز خاطرات جنگ همراه آن‌هاست. نویسنده باظرافت و با استفاده درست از جزئیات، مخاطب را به‌سوی درون‌مایه داستان هدایت می‌کند و اجازه می‌دهد خواننده به تنهایی ،درون‌مایه داستان را کشف کند.

داستان دوم این مجموعه «پارک‌گردی» است که نسبت به داستان‌های دیگر این کتاب از گسترش کمتری برخوردار است. داستان «ساحل تهران» که نام کتاب از این داستان گرفته‌شده نیز روایت پسربچه‌ای است که در تهران بزرگ، ساحل دریا و مرغ‌های دریایی پیداکرده است. یکی از ویژگی‌های این داستان شخصیت‌پردازی پسر بچه است. نویسنده در این داستان ،به ما چیزهایی را نشان می‌دهد که شاید بارها از کنار آن‌ها بی‌توجه گذشته‌ایم ، همان‌طور که برخی از قهرمان‌های جنگ را ندیده‌ایم.داستان چهارم کتاب «حراج بزرگ» است؛ داستانی که در آن کودکان دست به حراج باارزش‌ترین چیزهای خود یعنی عروسک و وسایل‌شان زده‌اند تا پدر را از ورشکستگی نجات دهند. نویسنده در این داستان از تعلیق، به‌خوبی استفاده کرده است و مخاطب را از اول داستان با خدمتکار ساختمان و تعلیقی که دارد، همراه می‌کند. در مورد داستان بعدی «پنجه خرس» نیز می‌توان گفت داستان نسبت به بقیه داستان‌ها طرح پیچیده‌تری دارد و مخاطب را با شخصیت‌هایی همراه می‌کند که درگذشته از زندان «کومله‌ها» فرار کرده‌اند و از گرسنگی و سرگردانی در جنگل، بچه خرسی را خورده‌اند. داستان پنجه خرس داستانی عجیب و زیباست که مخاطب را درگیر خود می‌کند و مثل بیشتر داستان‌های کتاب، زخم‌های قدیمی را باز می‌کند و به دنبال چاره‌ای برای آن‌هاست.درمجموع، «ساحل تهران» کتابی خوش‌خوان و مخاطب‌محور است . خواننده به‌راحتی با آن همراه می‌شود و لذت خوانش داستان را می‌چشد. نویسنده بی‌تکلف و به‌دور از بازی‌های فرمی به دنبال روایت موقعیت‌ها و شخصیت‌های داستان است و در اثر سعی کرده،دوربینی برای نشان دادن موقعیت‌های انسانی باشد و از نتیجه‌گیری دوری کرده است. پرداخت درست موقعیت‌ها از طریق توجه به جزئیات از دیگر ویژگی‌های این کتاب است. زبان روان و پاکیزه به مخاطب، این اجازه را می‌دهد که در این داستان به‌درستی موقعیت‌های داستان را ببیند و نویسنده سعی نکرده است که زبان قدرتمند نوشتار را به رخ مخاطب بکشد.