موج واکنش ها به یک مصوبه
تصویب کلیات طرح صیانت در کمیسیون مشترک مجلس موجی از واکنش ها را به همراه داشت. تقی پور و برخی دیگر از نمایندگان از مصوبه خود دفاع کردند اما تعدادی دیگر از نمایندگان هم انتقادات تندی را مطرح کردند و لغو شیوه فعلی بررسی طرح را کلید زدند
مصطفی عبدالهی – اعضای کمیسیون مشترک طرح صیانت در جلسه دیروز، با 18 رای موافق، کلیات طرح«نظام تنظیم مقررات خدمات فضای مجازی» را تصویب کردند تا وارد بررسی جزئیات آن شوند؛ اما این تصمیمگیری با موج گستردهای از واکنشهای مخالف از سوی برخی اعضای کمیسیون، نمایندگان مجلس و بسیاری از چهرههای شاخص سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و رسانهای همراه شد.
از شکل گیری تا تصویب
ایده اولیه طرح صیانت از فضای مجازی سال گذشته شکل گرفت؛ با این هدف که تحولی در مدیریت فضای مجازی کشور و ساماندهی سرویسها و خدمات این حوزه ایجاد کند؛ البته که از همان ابتدا و بهصراحت اعلام شد که بخش مهمی از این طرح، مدیریت فعالیت سرویسدهندگان پیامرسانهای خارجی در داخل کشور ما خواهد بود و آنها را ملزم به دریافت مجوزهای قانونی خواهد کرد که در صورت خودداری از انجام آن، یک کمیسیون عالی درباره ادامه فعالیت آنها تصمیمگیری خواهد کرد. نسخه اولیه طرح آنقدر عجیب و تاملبرانگیز بود که همان ابتدای کار اصلاحات فراوانی خورد و درنهایت در دستور بررسی مجلس قرار گرفت. نمایندگان مجلس هم در جلسه غیرعلنی مردادماه 1400، با هشتاد و پنجیشدن این طرح موافقت کردند؛ یعنی اجازه دادند طبق اصل 85 قانون اساسی، اختیار قانونگذاری درباره طرح و بررسی و تصویب کلیات و جزئیات آن به یک کمیسیون مشترک در مجلس سپرده شود. این کمیسیون طی ماههای اخیر جلساتی را برای بررسی طرح تشکیل داد و اصلاحات دیگری را روی نسخه موجود اعمال کرد.
ایرادات مرکز پژوهش ها به طرح صیانت
البته به درخواست کمیسیون، نهاد موجهی مانند مرکز پژوهشهای مجلس هم به بررسی طرح ورود کرد و پس از دریافت نظرات کارشناسی، در اعلام نظرش (اول دیماه گذشته به نسخه قبل از 5 دی)کلیات آن را زیرسوال برد و حتی مغایر با بسیاری از قوانین و اسناد بالادستی دانست. از نظرات این مرکز میتوان به این موارد اشاره کرد:« ایرادات حقوقی قابلتوجه در نقض اصول متعدد قانون اساسی » ،« وجود نگاه تهدیدمحور به فضای مجازی در طرح و بیتوجهی به فرصتها و آیندهنگر نبودن طرح»، « در مواردی اعطای مسئولیت به نیروهای مسلح تعیینتکلیف شده است که مغایر اصل۱۱۰ قانون اساسی است»، « ضعف درک صحیح از مدیریت هوشمند در فضای مجازی با تاکید بر حوزه خدمات پایه کاربردی»،«ایجاد بیثباتی در قوانین و مقررات اقتصادی، به مخاطره افتادن امنیت سرمایهگذاری و پیشبینیناپذیری محیط کسبوکار »،« احتمال مسدودی گسترده و بدون آمادگی درصورت اجرای مفاد قانون یا عدم اجرای قانون بهخاطر مخاطرات آن»، « کاهش سرمایه اجتماعی نهادی در کشور»،«ترغیب نخبگان به مهاجرت»، « تعمیق فاصله و شکاف حاکمیت و مردم و...».
هرچند این نظرات کارشناسی چندان به مذاق اعضای کمیسیون خوش نیامد و آن را سیاسی قلمداد و اعلام کردند که این ارزیابی روی نسخه قدیمی طرح انجام شده است . درنهایت بعد از تغییرات دیگری که گفته میشود در نسخههای اصلاحشده طرح اعمال شد، اعضای کمیسیون ، دیروز با 18 رای موافق، کلیات یکی از جنجالیترین طرحهای سالهای اخیر را تصویب کردند که این اتفاق، با واکنشهای گستردهای مواجه شد.
عضو کمیسیون: رای گیری غیرقانونی بود
نوری قزلجه عضو کمیسیون مشترک و یکی از مخالفان این طرح بود که در جلسه علنی مجلس به روند تشکیل جلسه کمیسیون اعتراض کرد و خطاب به نیکزاد رئیس جلسه دیروز مجلس گفت: «در زمان بررسی بودجه، بررسی همه طرحها متوقف میشود اما در روزهای گذشته کمیسیون مشترک طرح صیانت با ارسال پیامک اصرار دارند که در جلسه ۴۵ دقیقهای برای بررسی طرح صیانت شرکت کنیم درحالیکه درگیر بودجه هستیم و طبق آییننامه مجلس اصلا نباید در هنگام بررسی بودجه چنین جلسهای برگزار شود». وی افزود: «هنوز گزارشهای مرکز پژوهشهای مجلس درباره طرح صیانت را ندیدهایم، اطلاعاتی نداریم و نمیدانیم راجع به چه چیزی جلسه 45 دقیقهای گذاشتهاند». نوری قزلجه ادامه داد: «اگر زور باشد این طرح ادامه پیدا میکند و اگر منطق به رعایت قانون باشد، قاعدتا جلسه رسمی کمیسیون باید بعد از بررسی بودجه تشکیل و طی جلساتی گزارش مرکز پژوهشها و کارگروه مشترک شنیده شود و پس از آن رایگیری شود». او همچنین اظهار کرد: «این رایگیری غیرقانونی بود چراکه در دستور کار کمیسیونها قرار نگرفته بود».
55 امضا برای لغو بررسی طرح صیانت در کمیسیون مشترک
جلال رشیدی کوچی هم به عنوان تنها نماینده مخالفی که در جلسه کمیسیون حضور داشت، پس از تصویب کلیات این طرح، مسیر دیگری را برای پیگیری نظرات مخالفان اعلام و توئیت کرد: «در جواب دغدغه و مطالبه آحاد مردم شریف ایران اسلامی، وفق تبصره ۲ ماده ۱۶۷ آییننامه داخلی مجلس تقاضای لغو بررسی طرح صیانت در کمیسیون مشترک و بازگشت طرح به صحن مجلس را مطرح کردم که تا کنون به امضای ۵۵ نفر از نمایندگان محترم رسیده است و درحال افزایش تعداد امضا میباشد».
رشیدی: برخی زنگ میزنند یا تهدید میکنند
او در جلسه دیروز کمیسیون هم به نکته عجیبی اشاره و اظهار کرد: «بهتازگی نسخه جدید طرح به دستم رسید. این طرح با نسخه اولیه اختلاف زیادی دارد. برخی به من زنگ میزنند یا تهدید میکنند رأی موافق بدهیم. من فرد ضدنظام و انقلاب نیستم و از خانوادهای هستم که پنج شهید دارد. اگر در این جلسات صحبتی میشود، انگ ضدنظامی نزنند. من خودم پاسدار نظام هستم».
برخی ابهامات دیگر درباره قانونی بودن جلسه دیروز
برخی کارشناسان و رسانههای مختلف ابهامات دیگری را هم درباره جلسه دیروز کمیسیون مشترک مطرح کردند که قانونی بودن آن را زیرسوال میبرد؛ زمان فقط 30 دقیقهای جلسه از زمان به حد نصاب رسیدن، ممانعت از اظهارنظر مخالفان در جلسه، ادعای تهدید مخالفان، بیاطلاعی اعضا از طرح نهایی رایگیری شده و اختلاف نظر درباره نسخه مورد اشاره و....
همچنین سایت «انتخاب» به نقل از تبیان این موضوع را مطرح کرد که در کنار مصوبه دیروز کمیسیون مشترک مجلس، شورای عالی فضای مجازی هم در جلسه اخیر خود با حضور مقامات عالی دولت، تصمیم گرفت سقف ترافیک سرویس بینالمللی را محدود کنند و اجرایی شدن این تصمیم، علت اختلال اینترنت بینالمللی طی روزهای گذشته بوده است. کانال تلگرامی تبیان در ادامه می افزاید:«همزمان با اجرای چراغ خاموش این طرح در دولت، مجلس نیز امروز به تصویب طرح صیانت از فضای مجازی رای داده که این مصوبه نیز بر نارضایتی کاربران افزوده است. طرحهای بدون پشتوانه اقناعی که توان همراهسازی افکار عمومی را ندارد از پیش شکست خورده است.»
واکنش رئیس کمیسیون صیانت
البته تقیپور رئیس کمیسیون مشترک هم درواکنش به انتقادهای رسانهها، کاربران فضای مجازی و البته انتقادات تعدادی از همکارانش در مجلس گفت: رسانه نباید به ما تحمیل کند که چه تصمیمی را اتخاذ کنیم. البته ما معتقدیم که حتما باید با مردم و رسانهها تعامل و ارتباط داشته باشیم اما به هیچوجه قبول نداریم که چند مافیای رسانهای دست به کار شوند و تصمیمات ما را تغییر دهند. وی افزود: سکوهای غول خارجی و آمریکایی اگر میخواهند فعالیت کنند، باید چارچوب، قوانین و ارزشهای ما را بپذیرند. حتی کشورهای اروپایی هم این موضوع را دنبال میکنند به گونهای که مدیرعامل فیسبوک هفته پیش اعلام کرد که ممکن است فعالیتهای خودش را در اتحادیه اروپا محدود کند چراکه چارچوبهای آنان را قبول نداشت.
نگرانی های افکار عمومی و فعالان کسب و کارها چیست؟
در این مدت نقدهای متعدد کارشناسی به کلیت طرح صیانت وارد و حتی نکاتی درباره نسخه اصلاحشده نهایی هم مطرح شده است.
* مثلا گفته شده در طرح نهایی، صرفا برخی واژهها مانند «محدودیت ترافیک» به «اعمال خطمشی ترافیک» تغییر کرده و عباراتی مانند «حفظ حقوق کاربران و حریم خصوصی» هم به متن جدید اضافه شده که احتمالا هدفش صرفا کمکردن صراحت و تندی متن اولیه بوده است.
* همچنین به جای عبارت «خدمات پایه کاربردی»، از دو عبارت «خدمات شبکه ملی» و «خدمات فضای مجازی» استفاده شده که به اعتقاد برخی منتقدان دست کمیسیون در تفسیر باز باشد و بتواند هر خدمتی در فضای مجازی را جزو خدمات پایه کاربردی لحاظ کند.
* نکته دیگر اینکه گفته میشود در نسخه قبل، خدمات پایه اثرگذار باید از یک کمیسیون عالی، که با تصویب نهایی طرح تشکیل میشود، مجوز دریافت کنند و در نسخه جدید با حذف واژههای «اثرگذار» و «غیراثرگذار»، تمامی ارائهدهندگان خدمات باید این مجوزها را دریافت کنند. البته قرار نیست خود کمیسیون عالی مستقیما این مجوزها را بدهد اما همه مجوزهایی که توسط سایر دستگاهها و نهادها صادر میشود باید به تایید کمیسیون برسد.
* این امکان وجود دارد که کمیسیون عالی تصمیم بگیرد تنظیمگرهای جدیدی ایجاد کند و آنها هم چنین قدرتی داشته باشند که مثلا، فعالیت پیامرسانی مانند واتساپ را غیرقانونی اعلام کنند.
* نکته مهم درباره خدماتدهندگان خارجی و سرویسهایی مانند اینستاگرام است که با تصویب نهایی این طرح، باید مجوز ایجاد نمایندگی در ایران را دریافت کنند و در غیر این صورت درباره ادامه فعالیت آنها تصمیمگیری خواهد شد.
* اتفاق دیگر، گفته میشود با توجه به زیادشدن تعداد خدمات مشمول طرح، بالا بودن تعداد مجوزهای موردنیاز و همچنین ضرورت منطبقکردن مجوزهای گذشته با شرایط جدید، احتمالا این طرح به هرج و مرج و سردرگمی کسب و کارها منجر خواهد شد.
* از سوی دیگر این تحلیل مطرح شده که کمیسیون عالی اختیار ورود به حوزه رقابت را هم خواهد داشت و میتواند مستقیما روی نرخ و تعرفهها تاثیرگذار باشد که البته این کار را از مسیر تنظیمگرها انجام خواهد داد.
* لغو پیشنهاد ایجاد صندوق حمایتی و واگذاری توزیع منابع این حوزه به وزارت ارتباطات، احتمالا ایجاد رانت را ممکن خواهد کرد.
* یکی از محلهای تامین مالی این حوزه، بخشی از درآمد تعرفه فروش پهنای باند بینالمللی و عوارض ورود برخی تجهیزات الکترونیکی است که ممکن است در تعرفههای این حوزه نیز تاثیر مخرب داشته باشد.
* از نظر بررسی حقوقی شرایط طوری دیده شده که گفته میشود ارائهدهندگان خدمات حتی در صورت رعایت همه ضوابط و دستورالعملها، در صورت سوءاستفاده کاربران در تخلفات صورت گرفته متهم خواهند بود و باید پاسخگو باشند!
واکنشهای موافقان و مخالفان به تصویب کلیات طرح صیانت
در این بین علاوه بربسیاری از کاربران، مردم عادی و فعالان کسب و کارها، بسیاری از چهرهها، واکنشهایی به تصویب کلیات این طرح نشان دادند و برخی از موافقان هم نظرات خود را مطرح کردند که البته تعداد مخالفان بسیار بیشتر بود. اینها برخی از مهمترین واکنشهای چهرهها به تصویب کلیات طرح صیانت است:
مسعود پیرهادی سردبیر روزنامه اصولگرای رسالت: «ما حق نداریم مردم را سفیه بدانیم، ما حق نداریم مردم را محجور بدانیم، ما حق نداریم از مردم، اهلیت بگیریم ولی اهلیت را از آنان مسلوب بدانیم. وکیل ملت، حق ندارد خلاف نظر موکل عمل کند، مردم اگر چیزی را نمیخواهند، ولو خلاف آنچه شما مصلحتشان میدانید، حق ندارید آن را اعمال کنید، بس کنید».
روح ا... حضرت پور، عضو کمیسیون امنیت ملی: «طرح صیانت همچون بقیه طرحهای مسدودسازی و محدودسازی از همین الان شکست خورده است. مجلس حق ندارد برای مردم تعیین تکلیف کند. از همان ابتدا مخالف این طرح بودم و تلاش میکنیم طرح را به صحن آورده و ردش کنیم. برخی نمایندگان میخواهند بدون نظر مجلس طرح را تصویب کنند. دولتها نمیتوانند در مقابل تکنولوژی بایستند. میلیونها شغل در بستر فضای مجازی ایجاد شده که دولت وظیفه دارد از آنها حمایت کند، نه اینکه به دنبال حذف این فضا باشد».
علیرضابیگی، نماینده تبریز: طرح صیانت از نظر حقوقی، فنی، ساختاری، اقتصادی و اجتماعی دارای ایرادات قابل توجهی است و تعارض های بسیاری دارد. امیدواریم هیئت رئیسه مجلس این موضوع را مورد توجه قرار دهد.
علی شریعتی عضو اتاق بازرگانی ایران: از نماینده بخش خصوصی حاضر در جلسه تصویب صیانت پرسیدم چرا شما چیزی نگفتی؟ فرمود اجازه صحبت ندادند! عجب استندآپی!».
توئیت کنایهآمیز محمدجواد آذری جهرمی وزیر سابق ارتباطات: «نازک آرای تن شاخه گلی که به جانش کِشتَم و به جان دادمش آب، ای دریغا به بَرَم میشکند... ».
زهره الهیان عضو کمیسیون مشترک: فضاسازی که علیه مجلس درحال انجام است، بدون توجه به جزئیات و متن طرح است. اکنون هیچ چیز به لحاظ محتوا در کمیسیون مشترک فضای مجازی تصویب نشده، بلکه فقط کلیات آن رأی آورده است، خواهشمندم که دوستانی که مشخص نیست با چه هدفی به دنبال فضاسازی هستند، در زمانی که تمام تمرکز مجلس روی موضوع بودجه سال آینده و معیشت مردم است، اینگونه وقت مجلس را نگیرند.
محمدتقی نقدعلی نماینده خمینی شهر: کمیسیون مشترک برای طرح حمایت از کاربران فضای مجازی 48 جلسه برگزار کرده و در این میان 10 جلسه دیگر نیز با حضور ریاست محترم برای بررسی موضوع برگزار کرده است. امروز کلیات طرح به تصویب رسیده است اما هنوز نه به دار است نه به بار؛ اما تمام رسانههای خارجی به این موضوع پرداختهاند؛ همه رسانهها باید وارد میدان شوند و از کیان مجلس حمایت کنند. تصمیم امروز هیچ فضای رسانهای را محدود نمیکند.