خاکستر تلخ نیشکر روی زندگی مردم
آتش زدن مزارع نیشکر برای برداشت راحت تر در سال چند تن دی اکسید کربن تولید می کند و چه زیان های دیگری برای محیط زیست دارد؟
رعیت نواز- بررسی و نگاهی به گذشته نشان میدهد که صنعت نیشکر همیشه در خوزستان خبرساز بوده است؛ این روزها هم مثل سال های گذشته دود و خاکستر حاصل از سوختن مزارع نیشکر نفس مردم خوزستان را در این شرایط کرونایی تنگ تر و محیط زیست برخی از شهرهای خوزستان از جمله اهواز را به تلی از خاکستر تبدیل کرده است. در روزهای اخیر ویدئوهایی از دود عظیمی که حاصل سوزاندن مزارع نیشکر است منتشر شد که نشان می دهد خاکستر و دود ناشی از سوزاندن مزارع، آلودگی هوای شهر را مضاعف و به سلامت مردم آسیب وارد کرده است. 80 هزار هکتار مزرعه نیشکر، در شمال و جنوب اهواز، بیش از 120 روز را طی ماه مهر تا نیمه های فروردین، به «دودسازی» می پردازند و هوای مطبوع ترین فصول این کلان شهر گرمسیری را در زمستان به خاکستر می نشانند.
علت آتش سوزی مزارع نیشکر چیست؟
آتش سوزی عامدانه در مزارع نیشکر در قدیم شیوه ای مرسوم در کشورهای جهان بوده است که پیش از برداشت انجام و موجب ازبین رفتن شاخه و برگ اضافی آن که کاه و کلش نام دارد می شود. پس از آتش سوزی، با ازبین رفتن کاه و کلش، علف و گیاهان هرز و جانورانی ازجمله مار که درلابلای گیاهان می خزند، قسمت اصلی نیشکر که همان ساقه آن است باقی می ماند و برداشت دستی یا مکانیزه به آسانی انجام می شود.
آیا راه دیگری برای برداشت نیشکر وجود دارد؟
نحوه برداشت نیشکر به دو صورت سوخته یا سبز صورت می گیرد. در روش سوخته همان طور که پیشتر توضیح دادیم برای راحتی برداشت اقدام به آتش زدن مزارع می کنند اما روش دیگری هم برای برداشت نیشکر وجود دارد که معروف به روش سبز است. در این روش برداشت نی، با استفاده از دروگر (هاروستر) کاملاً مکانیزه انجام می شود. در برداشت سبز، کیفیت شربت نیشکر یا ساکارُز آن، تا رسیدن نیشکر برداشت شده به کارخانه، کاهش نمی یابد و از نظر حفاظت از محیط زیست نیز روش مطلوبی است. کشورهای بزرگ تولید کننده نیشکر برای مقابله با گرمایش زمین و کاهش آلودگی هوا به سمت برداشت سبز رفته اند به طور مثال برزیل که بزرگ ترین تولید کننده نیشکر جهان است، از سه سال پیش برداشت به صورت سوخته را ممنوع کرده است.
چند درصد برداشت در خوزستان سبز است؟
در مجموع طبق آن چه در پژوهش دانشگاه شهید چمران اهواز آمده، بیش از 110 هزار هکتار از مزارع استان خوزستان زیر کشت گیاه نیشکر است که متاسفانه بخش عمده آن به صورت سوخته، برداشت می شود. به گفته مدیرعامل شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی که سایت این شرکت منتشر کرده، طی امسال فقط 20 درصد نیشکر استان از طریق شیوه سبز و 80 درصد بقیه به صورت سوخته برداشت می شود که دود حاصل از آن به محیط زیست و سلامت مردم آسیب می زند. البته ناصری دلیل این اتفاق را هم این گونه توضیح داده است: «۲۰ درصد برداشت نیشکر را میتوان به صورت سبز انجام داد چون ارتفاع نی در ۲۰ درصد مزارع نیشکر کوتاه است اما در مزرعه ای که نی میخوابد(روی زمین پهن می شود) امکان برداشت سبز نیشکر وجود ندارد.»
تولید 264 هزار تن CO2
مدیر کل سابق محیطزیست خوزستان چندی پیش گفته بود که بر اساس تحقیقات انجام شده ، در پی آتش زدن هر هکتار زراعت نیشکر تقریباً به طور متوسط حدود سه تن CO2 تولید و حدود دو تن اکسیژن مصرف خواهد شد. با این حساب اگر تنها 20 درصد مزارع نیشکر خوزستان به صورت سبز برداشت شوند حدود 88 هزار هکتار باقی مانده باید به صورت سوخته برداشت شوند که این به معنی تولید 264 هزار تن CO2 و مصرف 176 هزار تن اکسیژن است! جدای این، دود حاصل از آن باعث افزایش ریزگردهای هوا و آلودگی آن و احتمال بیماری های تنفسی در مردم خوزستان می شود.
قانون چه می گوید؟
براساس ماده 9 قانون حفاظت و به سازی محیط زیست و ماده 2 قانون جلوگیری از آلودگی هوا سوزاندن مزارع و کاه و کلش ممنوع است. بر این اساس شورای سلامت خوزستان نیز از سال 90 ممنوعیت آتش زدن مزارع را مصوب و شرکت توسعه نیشکر را موظف به برداشت سبز کرده است. با این حال در روزهای اخیر گفته است که «امسال باید بین 40 تا 45 درصد مزارع نیشکر برداشت سبز داشته باشند.» علی بنی عگبه همچنین یادآور شد که «اداره محیط زیست علاوه بر صادر کردن اخطاریه، برخی از شرکتها را به مراجع قضایی معرفی کرده است. بر همین اساس شرکت نیشکر دهخدا به دلیل ایجاد آلودگیهای زیست محیطی از طریق اداره محیط زیست شهرستان باوی به دادگستری معرفی شد.»
دیگر خسارت های سوزاندن مزارع نیشکر
در کنار ریزگردهایی که نفس مردم خوزستان را تنگ میکنند، سوزاندن مزارع نیشکر در آغاز فصل برداشت مزید بر سایر علت ها شده است تا اهواز را آلوده ترین شهر جهان اعلام کنند. با این که سازمان محیط زیست بارها به شرکت های نیشکر تذکر داده است، اما همچنان برای برداشت محصول خود، مزارع را آتش می زنند. آتش زدن مزارع علاوه بر این که هوا را با انتشار گاز منواکسیدکربن آلوده می کند، تشدید پدیده گازهای گلخانه ای، انهدام بافت خاک، کاهش رطوبت خاک و در نتیجه افت محصول، از بین رفتن موجودات زنده محیط، فرسایش شدید خاک، کاهش حاصل خیزی زمین و کاهش تحمل گیاهان زراعی در برابر آفات، بیماری ها و خشکی، همچنین از بین رفتن زیستگاه های پرندگان را نیز به دنبال دارد. البته برخی از نیشکرکاران معتقدند که با خرید دستگاه برداشت محصول تعداد زیادی از کارگران شرکت از کار اخراج می شوند و با این توجیه از برداشت سبز طفره می روند.