راز های قاتلان خفته در خاک
متاسفانه روز گذشته یک کودک 10 ساله بر اثر اصابت ترکش مین باقی مانده از دوران جنگ تحمیلی به شهادت رسید، وضعیت پاک سازی مناطق مین گذاری شده به کجا رسیده است؟
رعیت نواز- هرچند 33 سال از پایان جنگ تحمیلی گذشته اما هنوز هم آن جنگ، جان عزیزان این مرز و بوم را می گیرد. کردستان، خوزستان، ایلام، کرمانشاه و آذربایجان غربی هنوز هم قربانی میدهند و ترکشهای جنگ «جان» میگیرد و روی تنهای کوچکی مینشیند که پیش از پروانه شدن، مرگ به سراغشان آمده است. چه چشمهایی که برای همیشه خاموش شدند، چه پاهایی که برای همیشه بریده شدند و چه جانهایی که ستانده شده است. متاسفانه جنگ هنوز جان زنان، مردان و کودکانی را که با شوق و ذوق بازی میکنند، گوسفندانشان را به چرا می برند و ناگهان پایشان روی مین میرود، میگیرد. شهید «مرتضی آوینی» از مشهورترین شهیدانی است که پس از پایان جنگ تحمیلی و در فروردین ۱۳۷۲ در منطقه فکه به دلیل انفجار مین به شهادت رسید. روز گذشته هم فرمانده انتظامی شهرستان دهلران اعلام کرد انفجار مین به جا مانده از جنگ تحمیلی در این شهرستان باعث جان باختن کودکی ۱۰ ساله شد. متاسفانه این کودک ۱۰ ساله عشایر کوچ رو مشغول چرای احشام بوده که بر اثر برخورد احشام با مین ضد نفر، ترکش حاصل از انفجار مین به سینه کودک اصابت می کند و درمانگاه دشت عباس هم به دلیل شدت جراحات واردشده کاری نمی تواند بکند و این کودک جان خود را از دست می دهد. گویا قرار نیست قصه تلخ جان گرفتن مین برای مردم این استانها به پایان برسد. در این گزارش سعی داریم از روند پاک سازی مناطق مین گذاری شده و تعداد قربانیان مین ها بعد از جنگ تحمیلی بنویسیم.
مینهای سرگردان زیر پای امنیت

بررسیها و برآوردهای جهانی نشان میدهد که برخلاف تصورات اولیه، به هیچ وجه از خطر مینهای ضد نفر در سطح جهانی کاسته نشده است. آخرین گزارش «کارگزار بینالمللی ممنوعیت مینها» که در سال ۲۰۱۹ منتشر شده است، نشان میدهد که تنها در سال ۲۰۱۸، بر اثر انفجار انواع مین در سطح جهان، ۳۰۵۹ نفر کشته و ۳۸۳۷ نفر زخمی شدهاند. نکته جالب توجه آن است که ۷۱ درصد از افرادی که در این سال بر اثر انفجار مین آسیب دیدهاند، غیرنظامی بودهاند. از میان این گروه نیز کودکان با ۵۴ درصد، بیشترین غیرنظامیانی بودهاند که قربانی مینها شدهاند. همین گزارش نشان میدهد کشور ایران از سال ۱۹۹۹ تا سال ۲۰۱۸ و پس از کشورهای افغانستان، کلمبیا، کامبوج، سوریه و عراق، دارای بیشترین آسیبدیدگان از مین بوده است.
تعداد مین ها و مساحت مناطق آلوده
بر اساس برآوردهای سال 1367، چهار میلیون و 200 هزار هکتار از اراضی ایران اسلامی در دوران جنگ تحمیلی هشت ساله عراق علیه کشورمان به انواع مین و مواد منفجره آلوده شده است که از این مقدار یک میلیون و 700 هزار هکتار آن در استان ایلام، یک میلیون و 500 هزار هکتار در خوزستان، 700 هزار هکتار در کرمانشاه، 150 هزار هکتار در کردستان و 150 هزار هکتار نیز در آذربایجان غربی قرار دارند. همچنین بعد از جنگ تحمیلی تخمین زده شد که بیش از 20 میلیون انواع مین و مواد منفجره در حدود هزار و ۲۰۰ کیلومتر از مرز مشترک خشکی با عراق در منطقه باقی مانده که بلافاصله در همان سال ۶۷ فعالیت های مین زدایی و رفع آلودگی از مواد منفجره از شهرهای مرزی آغاز شد. از سال ۶۷ تا سال ۸۲، عملیات پاک سازی توسط ارتش و سپاه و تحت مسئولیت وزارت کشور انجام شد تا این که پیرو مصوبه هیئت دولت، این امر خطیر به وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح سپرده شد.
هر 22 دقیقه یک نفر روی مین میرود
بر اساس گزارشهای بین المللی موجود، مینهای کاشته شده در جهان در هر 22 دقیقه جان یک نفر، در هر روز جان 32 نفر و هر ماه جان دو هزار نفر را در سراسر جهان میگیرد. آمار تکان دهنده ای که نشان می دهد جنگ ها بعد از پایان هم همچنان قربانیان زیادی می گیرند. با این حال مقامات رسمی کشور تعداد جان باختگان و آسیب دیدگان مین های کار گذاشته شده در مناطق جنگی را 10 هزار نفر اعلام کردهاند که از این تعداد سه هزار نفر جان باخته و هفت هزار نفر زخمی شدهاند. البته به گفته رئیس مرکز مین زدایی تعداد تلفات جانی مین های باقی مانده در طول چهار سال گذشته نسبت به سال های پیش حدود 90 درصد کاهش یافته است. این مقام مسئول همچنین اعلام کرده است که از زمان تاسیس مرکز مین زدایی تا کنون 93 نفر به مقام رفیع شهادت نایل و حدود 118 نفر جانباز قطع عضو شده اند.
تاکنون چقدر از این مناطق پاک سازی شده اند؟
سال 91 اعلام شد حدود 99 درصد از مناطق آلوده به مین پاک سازی شده اند اما سال گذشته رئیس مرکز مین زدایی کشور در یک نشست خبری اعلام کرد که متاسفانه زیاد بودن طول مرز مشترک زمینی ما با کشور عراق، وسعت و تنوع آلودگی بالا و همچنین جابه جایی آلودگی توسط عوامل جوی باعث شده برخی از مناطق پا ک سازی شده بازهم آلوده به مین شوند. معاون مهندسی و پدافند غیر عامل وزارت دفاع در نشست خبری سال گذشته خود اعلام کرده بود که مرکز مین زدایی از بدو تاسیس تا کنون بیش از دو میلیون انواع مین و نزدیک به یک میلیون انواع مهمات عمل نکرده از جمله بمب ها، گلولهها، خمپاره ها و نارنجک ها را کشف و منهدم کرده است.
مرحله سخت پاک سازی
یک کارشناس مین با بیان این که هم اکنون مراکز مین زدایی به بخش دشوار کارشان رسیدهاند، به ایلنا گفته است: «مینها در طول سال ها به اعماق زمین فرو رفتهاند به شکلی که با دستگاههای متداول مین یابی قابلیت کشف و خنثیسازی ندارند و مین روبها مجبورند با روش های ابتکاری مین ها را پیدا کنند که یکی از روشها این است که از دستگاه عمق یاب که کارش پیدا کردن مین نیست، استفاده کنند و گاهی در مناطق سخت گذر کوهستانی برای دستیابی به مین مجبورند کیلومترها راه سازی انجام دهند.»
هزینه پاک سازی و اهمیت آن
پاک سازی مناطق آلوده به مین های باقی مانده از جنگ هزینه های زیادی هم دارد. به گفته کارشناسان، هزینه پاک سازی مین حدود 30 تا 40 برابر قیمت تولید آن است. علی اکبر سلیمانی معاون مهندسی و پدافند غیرعامل وزارت دفاع در نشست خبری که به مناسبت «روز جهانی آگاهی از خطر مین و کمک به اقدام علیه آن» در سال گذشته برگزار شده بود، هزینه پاک سازی هر هکتار از مناطق مین گذاری شده را بیش از 30 میلیون تومان اعلام کرد. هرچند در وهله اول شاید هزینه های مربوط به مین زدایی بار مالی سنگینی داشته باشد اما زمانی که به آثار رفع این معضل نگاهی بیندازیم، مشاهده خواهیم کرد جدا از حفظ جان مردم، درآمدهای حاصل از آن بسیار بیشتر از این مبالغ خواهد بود. کافی است نگاهی به بازارچه های مرزی بیندازیم، می بینیم که تا چه میزان توانسته به توسعه اجتماعی و اقتصادی مناطق مرزی کمک کند. حال به این موضوع فکر کنید که بازارچه های مرزی سالیان قبل به دلیل آلودگی مین و مواد منفجره وجود نداشتند و تردد مسافران و انتقال کالا انجام نمی شد. نمونه بارز آن بازارچه مرزی مهران است که به دلیل آلودگی امکان تردد در آن وجود نداشت و حالا سالانه میلیون ها نفر بدون هیچ خطری از این مرز برای سفر به عتبات عالیات استفاده می کنند.همچنین بسیاری از زمین های کشاورزی که به خاطر وجود مین غیر قابل استفاده بودند با مین روبی و پاک سازی قابل کشت و استفاده شده اند.