حمیدرضا حلاجیان - «نکته مهمی دیگر در زندگی این بزرگوار (حضرت زینب(س)) که آن هم باز نشانه تدبیر است، این است که این بزرگوار جهاد تبیین را، جهاد روایت را راه انداخت؛ نگذاشت و فرصت نداد که روایت دشمن از حادثه غلبه پیدا کند؛ کاری کرد که روایت او بر افکار عمومی غلبه پیدا کند. حالا تا امروز روایت زینب کبری(س) از حادثه عاشورا در تاریخ مانده، [اما] در همان زمان هم تأثیر گذاشت در شام، در کوفه، در مجموعه سال‌های حکومت اموی و منتهی شد به ساقط شدن حکومت اموی. ببینید! این درس است؛ این همان حرفی است که بنده همیشه می‌گویم؛ شما روایت کنید حقایق جامعه خودتان و کشور خودتان و انقلاب تان را. شما اگر روایت نکنید، دشمن روایت می‌کند ... توجیه می‌کند، دروغ می‌گوید [آن هم] 180 درجه خلاف واقع؛ جای ظالم و مظلوم را عوض می‌کند.» این سخنان بخشی از بیانات رهبر انقلاب، در 21 آذر امسال و در دیدار پرستاران و خانواده شهدای سلامت است. موضوع جهاد تبیین یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌ها در منظومه فکری حضرت آیت‌ا... خامنه‌ای است. اگر با دقت به این موضوع بنگریم، در می‌یابیم که تمام مجاهدت‌ها و جانبازی‌های مدافعان انقلاب و شهدایی که در راه اعتلا و عظمت آن از جان خود گذشتند و حماسه‌ای جاودانه خلق کردند، بدون تداوم این مجاهدت‌ها در غالب موضوع جهاد تبیین، ممکن است با خطر فراموشی روبه‌رو شود؛ جامعه آن ها را از یاد ببرد و این، یعنی به خطر افتادن ثمرات انقلابی که حاصل خون هزاران شهید است. در بررسی و تحلیل مقوله جهاد تبیین، آن‌چه در ابتدا مهم و ضروری به نظر می‌رسد، داشتن درک و شناخت صحیح از این مسئله است. جهاد تبیین موضوعی است که در تاریخ اسلام و به ویژه تاریخ تشیع، سابقه‌ای طولانی و البته تأثیرگذار دارد. نمونه بارز آن، روایتی است که رهبر انقلاب مورد توجه قرار داده‌اند؛ تلاش حضرت زینب(س) برای تبیین قیام حسینی و دلایل و اسباب آن.

 

برای کسب اطلاع بیشتر و شناخت دقیق‌تر مفهوم جهاد تبیین، در گفت‌وگویی با آیت‌ا... سیداحمد حسینی خراسانی، عضو فقهای شورای نگهبان به بررسی این موضوع مهم و راهبردی پرداختیم. ایشان ضمن اشاره به موارد متعددی از تحریف‌های تاریخی، به تلاش‌هایی که از سوی امام سجاد(ع)، حضرت زینب(س) و برخی بازماندگان واقعه عاشورا انجام گرفت، اشاره کرد و آن ها را از مصادیق بارز جهاد تبیین شمرد. آیت‌ا... حسینی خراسانی، با اشاره به تلاش‌های افرادی مانند عقبه بن سمعان برای بیان حقایق و جلوگیری از تحریف تاریخ، برای تطهیر طاغوت‌ها، این اقدام را در هر عصر و زمانی، برای حفظ دستاوردهای اصیل اسلامی ضروری و تأکید رهبر انقلاب بر این مسئله را، ناشی از همین ضرورت دانست. آن‌چه در پی می‌آید، مشروح گفت‌وگوی ما با عضو فقهای شورای نگهبان است.

 

رهبر انقلاب در بیانات   خود، به ویژه در ماه‌های اخیر، همواره به مقوله جهاد تبیین تأکید کرده‌اند. ضرورت ورود به این مقوله، از کجا ناشی می‌شود؟

چنان‌که اهل فضل هم گفته‌اند، گذشته چراغ راه آینده‌ است؛ خداوند متعال در قرآن کریم به این حقیقت اشاره می‌کند و نکاتی را به مؤمنان یادآوری می‌فرماید؛ به این معنا که سرگذشت امت‌های پیشین را با همه تلخی‌ها و شیرینی‌هایش و نیز، همه پیروزی‌ها و شکست‌هایش برای آن ها نقل می‌کند تا از سرنوشت این امت‌ها و عواملی که منجر به سقوط و زوال آن‌ها شد، درس بگیرند اما چنین رویکردی در تاریخ‌نگاری حاصل دست انسان وجود ندارد. یعنی در مرور تواریخ دیگر، با محدودیت‌های متعددی روبه‌رو هستیم؛ می‌دانیم که مورخان در نگارش تاریخ، گرایش‌ها و جانبداری‌های خود را دخالت می‌دهند. به هر حال، آن‌چه در ذهن مورخ می‌گذرد، خواسته یا ناخواسته در نگارش متون تاریخی مؤثر است و روی تعریف وی از اتفاقات، تأثیر می‌گذارد. این مسئله، باعث بروز برخی تحریفات در تاریخ می‌شود و کار پند گرفتن، درس آموختن و فهم غرض‌ها در رویدادهای تاریخی را سخت و دشوار می‌کند. شاید یکی از دلایلی که حضرت سیدالشهدا(ع)، خانواده را همراه با خود به سفر کربلا می‌برد، ضرورت انتقال صحیح و بدون تحریف روایت وقایع اتفاق افتاده در واقعه عاشوراست. به همین دلیل، افرادی از خاندان امام(ع)، به ویژه خواهر بزرگوارشان، حضرت زینب(س)، اساساً با همین منظور، یعنی رساندن پیام اصیل عاشورا و نقل درست رویدادها، سیدالشهدا(ع) را همراهی می‌کردند. افراد دیگری هم بودند؛ مثلاً عقبه بن سمعان که تا عصر عاشورا امام حسین(ع) را همراهی می‌کند و در بیشتر دیدارهای خصوصی آن حضرت از مدینه تا مکه و از مکه تا کربلا حضور دارد و در کمال ناباوری، زنده می‌ماند و همراه با اسرا به کوفه و شام می‌رود و از آن‌جا به مدینه باز می‌گردد. او در زمان حضورش در مدینه، به نقل حوادث عاشورا می‌پردازد و نقش مهمی در حفظ حقایق و پاسداری از پیام امام حسین(ع) دارد. همین اقدامات بود که بعد از واقعه عاشورا و با وجود اختناقی که بنی‌امیه به وجود آوردند، باعث شد تا حقیقت قیام سیدالشهدا (ع) و جنایت یزید و اعوانش در جامعه انتشار یابد و سبب دامن زدن به نفرت عمومی از حکام جائر و جنایتکار اموی شود. در واقع همین تبیین‌ها بود که باعث شد حکومت اموی در چنان تنگنایی قرار بگیرد که در نتیجه آن، سران این حکومت جائر، گناه آن فاجعه بزرگ را به گردن هم بیندازند تا از نفرت عمومی مصون بمانند؛ هر چند موفق نشدند. به همین دلیل و با توجه به مهم بودن تبیین حوادث تاریخی و دلایل رخ دادن آن ها، جهاد تبیین ضرورت پیدا می‌کند؛ به این معنا که اهل فن، باید وارد میدان شوند و نگذارند که نامحرمان، با توجه به منافع نامشروع خود، به نقل رویدادها و تحلیل آن ها بپردازند.

 

در نشان دادن ضرورت جهاد تبیین، ذکر مثال و نمونه، ضروری به نظر می‌رسد و رهبر انقلاب نیز، ضمن بیاناتشان، تلاش و مجاهدت حضرت زینب(س) را مصداق بارز این جهاد دانسته‌اند. لطفاً نمونه‌های دیگری را در این زمینه ارائه کنید.

در بررسی این تبیین تاریخی و نتایج آن، می‌توان اقدامات عقبه بن سمعان را به عنوان یک مثال قابل بررسی عرضه کرد. گفتیم که او در همه جا حضور دارد، در تمام دیدارهای خصوصی امام(ع) نیز حاضر است. بعد از پایان یافتن واقعه عاشورا و انتشار خبر آن، برخی برای تطهیر یزید مدعی شدند که امام حسین(ع) قصد مذاکره و صلح با پسر معاویه را داشته‌ است، اما ابن‌زیاد و عمر بن سعد این حقیقت را از یزید پنهان کردند تا امام(ع) را به شهادت برسانند و در واقع، با این شیوه می‌خواستند گناه را فقط به گردن کوفیان و سران آن ها مانند شمر و ابن‌زیاد و عمر بن سعد بیندازند. این جعل تاریخی، با هدف تطهیر بنی‌امیه در دستور کار قرار گرفته ‌بود. این‌جاست که نقش افراد تبیین‌گری مانند عقبه بن سمعان جدی می‌شود. او که در همه دیدارهای خصوصی سیدالشهدا(ع) حاضر بوده ‌است، به میان مردم می‌رود و در اجتماعات بزرگ به سخنرانی می‌پردازد و به همه می‌گوید که آگاه باشید! من که در تمام این سفر، کنار اباعبدا...(ع) بودم، در جمع و جلسات خصوصی، هرگز از ایشان نشنیدم که بخواهد با یزید مذاکره و صلح کند. این دروغ و سخن کذبی بیش نیست که برای تطهیر یزید می‌گویند؛ به خدا قسم، هرگز از مولایم امام حسین(ع) نشنیدم که چنین کلامی را به زبان مبارکش بیاورد. ابن سمعان با این تبیین، طرح تبرئه بنی‌امیه را از جنایت بزرگی که در کربلا مرتکب شده بودند، کاملاً خنثی کرد و مانع دگرگون کردن تاریخ و تحریف آن توسط دشمنان شد.

 

با توجه به نکته‌ای که گفتید، می‌شود این‌گونه تحلیل کرد که در واقع، جهاد تبیین مکمل جهاد نظامی یا مبارزاتی است که برای رسیدن به پیروزی از سوی جناح حق صورت می گیرد.

نکته‌ای که باید در مرور این روایت، به عنوان یک نمونه قابل بررسی مورد توجه قرار دهیم، این است که امام حسین(ع)، افزون بر داشتن علم امامت و آگاهی از وقایع پیش‌ِ رو، بر حسب دانش سیاسی و مدیریتی بالایی که داشتند، می‌دانستند که این جهاد نظامی، با همه مشکلات و سختی‌هایی که دارد، با همه شهادت‌ها و رنج‌هایی که خاندان رسالت باید تحمل کند، برای بقای تأثیر خود و دمیدن روح قیام در جامعه و بیدار کردن امت و آگاه کردن شان از فجایعی که طاغوت در جامعه اسلامی به وجود آورده، نیازمند اقدامی راهبردی به نام جهاد تبیین است. آن‌چه در برنامه سخنرانی امام سجاد(ع) و حضرت زینب(س) می‌بینیم؛ آن روشنگری‌ها و افشای طاغوت که ارکان حکومت اموی را به لرزه درآورد، بخشی از همین جهاد تبیین است. آثار این جهاد تبیین چنان است که بنی‌امیه دیگر نمی‌تواند وجود حضرت زینب(س) را در مدینه تحمل کند و آن حضرت را به تبعید می‌فرستد.

 

دغدغه رهبر انقلاب برای جدی گرفتن موضوع جهاد تبیین هم، ناشی از درک کامل از همین ضرورت است. 

 تعبیری که رهبر انقلاب در بیانات شان و درباره موضوع جهاد تبیین مطرح کرده‌اند، در درجه اول به کسانی مربوط می‌شود که در متن انقلاب حضور داشته‌اند، جهاد کردند، در متن مسائل و شاهد آن ها بودند؛ این‌ها باید وارد میدان شوند و روایت انقلاب را به درستی و بر اساس حقایقی که به چشم دیده‌اند، روایت کنند، بنویسند و در اختیار دیگران بگذارند. اگر از این امر غفلت شود، خدای ناکرده، ممکن است قلم به دست نااهلان بیفتد و آن وقت، آن ها آن‌گونه که خود می‌خواهند، به تحریف تاریخ دست خواهند زد و آن‌چه را رخ داده‌ است، وارونه جلوه خواهند داد. آن‌چه رهبر انقلاب مطرح کردند، در واقع نقشه راه است، یک بحث کلان راهبردی است که باید آگاهان و دلسوزان برای روشنگری به آن ورود کنند و حقایق را پیش روی نسل جوان بگذارند. در منظومه فکری رهبر انقلاب، این موضوع بسیار برجسته، مهم و ممتاز تلقی می‌شود.