ستایشها از ثبت جهانی «خوشنویسی ایرانی»
در حالی که ترکیه و برخی کشورهای عربی، خوشنویسیهای سنتی خود را در فهرستهای معمولی یونسکو به ثبت رساندند، ایران توانست این هنر گرانسنگ ملی و پاسداری مثالزدنی از آن را در مهمترین فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت کند
گروه اندیشه-خبر ثبت «برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی ایران» در «فهرست برنامههای خوب پاسداری» یونسکو، پنجشنبه گذشته در خبرگزاریهای مختلف منتشر شد و البته، مورد استقبال اهالی هنر و مردم فرهنگدوست کشورمان قرار گرفت. این نخستینبار است که ایران در «فهرست برنامههای خوب پاسداری» یونسکو برای محافظت از میراث معنوی، یک پرونده را به ثبت میرساند. مردادماه سال گذشته بود که اقدام ترکیه برای ثبت پرونده هنر خوشنویسی بهنام خودش، باعث بروز نگرانیهایی در جامعه هنری ایران شد و مسئولان میراث فرهنگی نیز، به این اقدام ترکیه اعتراض کردند؛ اعتراضی که باعث تغییر عنوان ارسالی پرونده این کشور به یونسکو و محدودشدن ثبت هنر خوشنویسی به آنچه در ترکیه انجام میشود، شد و با پیگیریهای مقامات ایرانی به ثبت «برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی ایران» در «فهرست برنامههای خوب پاسداری» یونسکو انجامید.
راه دشوار طی شده
دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو در ایران، با اشاره به دشواریهای مسیر تحقق ثبت جهانی پرونده «برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی ایران» گفت: سال گذشته، نگرانی عمومی درباره ثبت هنر خوشنویسی توسط کشور دیگری پدید آمده و برخی ادعاها، جامعه فرهنگی و بهخصوص خوشنویسان ما را نگران کرده بود و همان موقع نیز، اعلام شد که دوستان ما، کار خود را حرفهای دراینباره آغاز کردهاند و جای نگرانی نیست. به گزارش مهر، وی درباره راه طیشده برای کسب این موفقیت توضیح داد: طی دوسال گذشته، اقدام ارزشمندی بهنام جشنواره جهانی «رقص قلم در راه ابریشم» از سوی کمیسیون ملی یونسکو ایران برگزار شد و البته در آن زمان، برگزاری این برنامه با چالشهای سیاسی روبهرو بود؛ اما با تلاش و عزم و اراده بخشهای مختلف، این نمایشگاه باشکوه فراوان برگزار شد. در نمایشگاه رقص قلم، آثار هنرمندان کشورهایی را که در راه ابریشم قرار دارند و کشورهایی که صاحب هنر خوشنویسی هستند، به نمایش گذاشتیم. این رویداد از شهر مشهد آغاز شد و مقدمهای برای فعالیت گسترده ما در این مسیر بود.
پاسخ به چند ابهام
با وجود استقبال مسئولان و اهالی هنر از این اتفاق فرهنگی مهم، ابهاماتی درباره نوع ثبت جهانی این پرونده مطرح شدهاست؛ به ویژه آنکه همزمان با پرونده ایران، ترکیه به طور مستقل و 16 کشور عربی نیز، با هم اقدام به ثبت پرونده خوشنویسی در یونسکو کردند؛ ترکیه با عنوان «حُسنخط (Hüsn-i Hat)، هنر اسلامی خوشنویسی در ترکیه» و 16 کشور عربی، با عنوان «خط عربی: دانش، مهارت و عمل». بر همین اساس، این سوال توسط برخی از دلسوزان حوزه هنر مطرح شده است که آیا ثبت دو مورد یادشده در «فهرست میراث ناملموس بشری» یونسکو، با ثبت پرونده مربوط به خوشنویسی ایران در «فهرست برنامههای خوب پاسداری» یونسکو، تباین و همپوشانی ندارد؟ آیا ممکن است ترکیه که سابقهای طولانی در مصادره مفاخر و میراث فرهنگی ایران و دیگر کشورها داشته، از این نوع ثبت جهانی سوءاستفاده کند و به مصادره یکی دیگر از نمادهای فرهنگ ایرانی بپردازد؟ در پاسخ به این ابهام، مدیرکل ثبت و حریم آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی وزارت میراث فرهنگی، صنایعدستی و گردشگری، در گفتوگویی با خبرگزاری ایسنا، به تفصیل درباره ساختارهای ثبت میراث ناملموس و انواع آن در یونسکو توضیح داده؛ مصطفی پورعلی تأکید کردهاست: کنوانسیون ۲۰۰۳ یونسکو که کشورها به موجب آن عناصر فرهنگی ناملموس خود را ثبت جهانی میکنند، سه فهرست دارد؛ نخست فهرست «میراث مُعرف ناملموس» که عناصر فرهنگی در این فهرست، همراستا با شاخصهای آن کنوانسیون معرفی و ثبت میشوند. بیشتر ثبتهای جهانی در فهرست مُعرف اتفاق میافتد، از ایران نیز تاکنون ۱۴ عنصر فرهنگی ناملموس ثبت شده است. دسته دوم «میراث ناملموس درخطر» است که ثبت آثار در این فهرست به نسبت میراث مُعرف آسانتر به نظر میرسد. فهرست سوم این کنوانسیون که ثبت آثار در آن دشوارتر از دو فهرست دیگر است، «برنامههای خوب پاسداری یونسکو» است. آثاری که به این فهرست وارد شدهاند، در عین معرفی، پاسداری خوبی هم باید داشته باشند که کاملاً برخلاف فهرست میراث ناملموس در خطر است، یعنی کشورها آنقدر آن اثر را خوب پاسداری کردهاند که میتواند در عین ثبت در فهرست میراث ناملموس جهانی یونسکو، ترویجدهنده نیز باشد. این فهرست اهمیت بالایی دارد و برای کشورها و یونسکو مهم است. وی افزود: برنامه ملیِ پاسداری از یک عنصر فرهنگی ناملموس، به منزله دو ثبتِ همزمان یک پرونده است، یعنی هم عنصر فرهنگی ناملموس ثبت جهانی میشود و هم آن را به تایید یونسکو رساندهاید. اتفاقاً تهیه چنین پروندهای بهمراتب سختتر از میراث معرف و درخطر است که دستاورد بسیار مهمی برای ایران به شمار میآید.
گفتنی است طی روزهای گذشته تعدادی از هنرمندان و مسئولان، از جمله عزتا... ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی، با صدور اطلاعیهای، موفقیت ایران را در ثبت جهانی هنر خوشنویسی تبریک گفتند.