میل به همکاری در شورای اختلافات!
اگرچه با پایان بحران 3ساله محاصره قطر، بار دیگر شورای همکاری تلاش دارد تا چهره ای یک دست از خود نشان دهد اما بحران قطر، نقطه عطفی در تاریخ 4دهه ای این سازمان منطقه ای بود که سطح شکاف و اختلافات بنیادین را برملا ساخت

چهل و دومین نشست شورای عالی سازمان همکاری خلیج فارس با حضور رهبران شش کشور عربی حاشیه خلیج فارس دیروز برگزار شد. نشست اخیر از سویی اولین اجلاس سران پس از پایان ظاهری بحران بزرگ در شورای همکاری در نشست العلا بود و از سوی دیگر بحران یمن همچنان در شبه جزیره عربستان با روندی متفاوت از شرایط آغاز جنگ، ادامه دارد و مسئله همیشگی امنیت نیز با زمزمهها و شواهد کاهش تدریجی حضور نظامی آمریکا در منطقه بر قوت خود باقی است. مذاکرات هستهای میان ایران و قدرتهای جهانی نیز بخش دیگری از تحولات مهمی است که شورای همکاری با حساسیت آن را دنبال میکند. حال باید دید سران شورای همکاری چگونه به سراغ شرایط پیچیده کنونی منطقه و بحرانهای آن رفته اند؟
معمای ثبات وامنیت
خبرگزاری رسمی سعودی گزارش داد که رهبران شورای همکاری بر تعهد کشورهای عضو به اقدام جمعی در برابر همه تهدیدها و چالش ها تاکید کردند. به نوشته الوقت، یکی از اساسیترین دستور کارهای نشست دیروز، بازسازی اتحاد نظامی- امنیتی در شورای همکاری بود زیرا در سال های گذشته ناکارآمدی مکانیسمهای موجود برای حل و فصل اختلافات و همچنین مقابله مشترک با تهدیدات امنیتی خود را کاملاً نشان داده است. این وضعیت در طول دهههای گذشته موجب نگاه به بیرون برای تأمین امنیت و در نتیجه وابستگیهای امنیتی به بازیگران فرامنطقهای شده است. حال در شرایطی که تمایل به کاهش درگیر شدن با مناقشات منطقه غرب آسیا از سوی آمریکا یا حتی اثبات ناتوانی در پوشش خلأهای امنیتی توسط بازیگران فرامنطقهای نگرانی اعضای شورای همکاری از بحرانهای آینده را موجب شده است، تلاش برای بازسازی و ترمیم مکانیسمهای همکاری نظامی و امنیتی مشترک (همانند سپر جزیره) به طور قابل توجهی در دستور کار مذاکرات سران شورای همکاری قرار گرفته است. در این زمینه می توان به نشست اخیر وزیران دفاع کشورهای عضو اشاره کرد که طی آن اعضا به توافقی برای ایجاد مرکز فرماندهی واحد در ریاض رسیدند. با این حال نه دادن شعار اتحاد نظامی نگرانیهای امنیتی اعضا را پایان خواهد داد و نه ادعای حفظ ثبات موجب پایان پذیرفتن عوامل بیثباتی در منطقه خواهد شد. جدی نبودن سعودیها برای پایان دادن به جنگ در یمن موضوعی است که در واقعیت بمباران هر روزه یمنیها و تداوم محاصره تمام عیار این کشور بحران زده خود را نشان میدهد و به زبان آوردن چند جمله درباره راه حل سیاسی داشتن بحران، دردی را دوا نمیکند بنابراین ایجاد اتحاد، مقابله با بیثباتی و بالا بردن ضریب امنیتی نیازمند تجدیدنظر در سیاستهای مداخلهگرانه و جنگ طلبانه و بحران آفرین است.
پابرجا ماندن اختلافات
اگرچه با پایان بحران محاصره قطر، بار دیگر شورای همکاری تلاش دارد تا چهرهای اجماعی و با صدایی واحد از خود نشان دهد اما بحران قطر نقطه عطفی در تاریخ چهاردهه ای این سازمان منطقه ای بود که سطح شکاف و اختلافات بنیادین را برملا کرد. اختلافات ایدئولوژیکی (تداوم فشار بر جریانهای اخوانی در شبه جزیره با محوریت عربستان و امارات)، رقابتهای ژئوپلیتیکی و اختلافات سیاسی (به ویژه در روابط با ایران) موضوعاتی نیستند که به راحتی با صدور بیانیهها قابل حل و فصل باشند. اختلافات حتی در بعد اقتصادی که به نظر میرسد یکی از اولویتهای نشست اخیر بوده است نیز به چشم میخورد. با وجود استفاده سران شورای همکاری از نشست اخیر به عنوان فرصتی برای بحث درباره پروژه های طولانی مدت از جمله اجرای اتحادیه گمرکی خلیج فارس و بازار مشترک، شهروندی اقتصادی و ساخت شبکه ریلی خلیج فارس، با این حال، اختلاف نظرها درباره اجرای آن ها همچنان وجود دارد. کشورهایی مانند عمان گفتهاند که به یک اتحادیه اقتصادی نمیپیوندند و موضع آن ها برای سالها پایدار بوده است. همچنین به رغم تأکید بر اهمیت همکاری با یکدیگر برای افزایش فرصت های سرمایه گذاری، رقابت بر سر سرمایه خارجی و سهمیه تولید نفت، ادامه دارد. در ماه فوریه، عربستان سعودی اعلام کرد که اعطای قراردادهای دولتی به شرکت ها و مؤسسات تجاری که مراکز خاورمیانه خود را در کشور دیگری در منطقه مستقر می کنند، متوقف می کند. اقدامی که کاملاً علیه ابوظبی طراحی شده است.