یادداشت تاریخی
تعداد بازدید : 90
شاه اسماعیل صفوی در ترازو
رودسری - امروز، 19 رجبالمرجّب، سالروز درگذشت شاه اسماعیل یکم، بنیان گذار دودمان صفوی است. او تقریباً 23 سال بر ایران حکم راند و در سال 930 هـ.ش فوت کرد. قضاوت درباره اسماعیل یکم، ساده نیست؛ از یک سو، باید او را احیا کننده اتحاد سیاسی و جغرافیایی ایران، پس از قرنها کشمکش و درگیری میان حکومتهای داخلی و نیز، هجمههای بنیانکن مهاجمان خارجی بدانیم و اسماعیل یکم را مایه افتخار تاریخ ایران فرض و از سوی دیگر، برخی رویکردهای او در اداره امور، همچنین، عملکرد وی در تعدادی از گذرگاههای حساس تاریخی را زمینهای برای ارزیابی منفی از رفتار و منش او قلمداد کنیم. قدر مسلّم آن است که تاریخ را از زاویه سیاه یا سفید دیدن و تنها ضعفها یا حُسنها را در ترازوی داوری گذاشتن، نتایج قابل دفاعی در پی ندارد. بر همین اساس، هنگامی که قرار است درباره بنیان گذار دودمان صفوی سخن به میان آید هم، بیانصافی است اگر تلاشهای بیوقفه او را برای استقرار ثبات در ایران و رسمیت بخشیدن به مذهب شیعه در این کشور، به حساب نیاوریم و ناداوری است اگر، غرور و بیرحمی او را که یکی از دلایل شکست سنگینش در اواخر عمر بود، در محاسبات خود منظور نداریم. شاه اسماعیل، مذهب شیعه را در ایران رسمیت بخشید. با این حال، آنچه شاهاسماعیل صفوی در ایران رسمیت بخشید، تشیع در معنای فقاهتی امروز آن نبود؛ این رویه بعدها و در دوران سلطنت شاه تهماسب صفوی و با ورود علمای برجسته شیعه از جبل عامل به ایران آغاز شد و با توجه به عقلانیتی که در پس آن نهفته بود، در تار و پود فرهنگ این سرزمین ریشه دواند. در هر صورت، شخصیت شاه اسماعیل یکم، مجموعهای از صفات مثبت و منفی است؛ اما آنچه از او در خاطر ایرانیان مانده، رویکردهای مثبت وی در زمینه ایجاد ایران متحد و بزرگ است؛ ادعایی که به هیچ رو، گزافه نیست.