مجتبی سادات لاریجانی – برخی از مردم گمان می‌کنند که نخستین خط ریلی ایران، در زمان پهلوی اول احداث شد. این انتساب البته اما و اگرهایی دارد که نباید از نظر دور بداریم. بررسی دقیق‌تر اسناد تاریخی نشان می‌دهد که حدود یک قرن قبل از انقراض قاجاریه، دست‌کم پنج خط آهن، منطبق با نیاز اقتصادی آن زمان، با سرمایه گذاری بخش خصوصی داخلی و خارجی، ایجاد شده بود که در ادامه به آن ها اشاره می‌کنیم:
یکم: در سال 1227 هـ.ش، نخستین خط آهن ایران بین بندر انزلی و پیر بازار ایجاد شد که 12 کیلومتر از آن تا اواسط دوران پهلوی اول فعالیت داشت و لکوموتیو آن، با سال ساخت 1848 میلادی، هم اکنون در محوطه سازمان بنادر بندر انزلی قرار دارد.
دوم: خط آهن در حد فاصل محمود آباد و آمل، در سال 1265هـ.ش، توسط شرکتی بلژیکی احداث شد و قرار بر این بود که تا تهران ادامه پیدا کند، اما بنا به دلایلی، از جمله اختلاف بین دولت و پیمانکار، ناتمام ماند.
سوم: خط آهن تهران – شهر ری، به عنوان سومین پروژه ریلی کشور،  در سال 1267 هـ.ش ساخته شد. این خط آهن حدود 9 کیلومتر طول داشت و به دلیل قرار گرفتن در محدوده پایتخت، بیشتر ازپروژه های ریلی دیگر شهرت پیدا کرد. قطاری که در این خط ریلی حرکت می‌کرد، در افواه مردم به «ماشین دودی» شهرت داشت.
چهارم: پروژه ریلی خط آهن جلفا – تبریز که در سال 1291 هـ.ش تأسیس شد و به بهره برداری رسید.
پنجم: خط آهن زاهدان - میرجاوه که در سال 1299هـ.ش، توسط انگلیسی‌ها احداث شد و اصولاً امتداد خط آهن هند به ایران بود.

دکتر ژوزف دزیره تولوزان، در سال 1820 میلادی، در جزیره دیگو گارسیا، از مجمع‌الجزایر «چاگوس»، واقع در اقیانوس هند که از مستعمرات فرانسه بود، به دنیا آمد. به گزارش مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، او دکترای خود را در رشته پزشکی، در سال 1857 از دانشکده طب پاریس گرفت. دکتر تولوزان در آوریل 1858، طبق قراردادی که میان دولت فرانسه و سفیرکبیر ایران، منعقد شده بود، به عنوان طبیب اول ناصرالدین‌شاه به ایران آمد و در مدرسه دارالفنون نیز، به تدریس پرداخت و با توجه به  سمتی که برعهده داشت، کناره‌گیری‌اش از سیاست، غیرممکن بود. هنوز چندی از حضور تولوزان در ایران نگذشته بود که ناصرالدین شاه نظر او را درباره تشکیلات میرزا ملکم خان، موسوم به «فراموشخانه» جویا شد و دکتر تولوزان، مخرب بودن این تشکیلات را تایید کرد. در سفر دوم  ناصرالدین شاه به فرنگ، در سال 1295هـ.ق، تولوزان به نفع دولت متبوع خود دست به فعالیت‌هایی زد و سعی کرد که شاه را برای دادن امتیاز احداث سد اهواز و بهره‌برداری از معادن و جنگل‌های جنوب به فرانسوی‌ها، راضی کند، اما موفق نشد. با این حال،  تولوزان تنها در زمینه منافع کشور خود تلاش نمی‌کرد؛ فرزند رویتر که برای دریافت طلب پدرش بابت فسخ قرارداد معروف «رویتر» و بنا به توصیه میرزا ملکم خان به ایران آمده‌ بود، دکتر تولوزان را برای جلب نظر شاه برگزید و با پرداخت مبالغ هنگفتی به وی، نامه‌های خود را به دست ناصرالدین شاه رساند و به این ترتیب، امتیاز تأسیس بانک شاهنشاهی را گرفت. تولوزان در انعقاد قرارداد «رژی»(توتون و تنباکو) نیز، نقش داشت.

یکی از روش‌های تنبیه در دوره قاجار که تا اواسط دوره پهلوی‌ هم در برخی نقاط رواج داشت، استفاده از چوب و فَلَک بود. این‌که برای نخستین بار چه کسی چوب و فلک را اختراع کرد، دقیق معلوم نیست. اما می‌دانیم که نواختن شلاق به کف پا، برای محروم کردن فرد از قدرت راه رفتن، دیرزمانی در خاورمیانه رواج داشته و حکایت‌هایی درباره این شیوه در متون ادبی ما هم، نقل شده است. چوب و فلک در واقع دستگاه تنبیه کردن فرد خاطی بود؛ قطعه‌ای چوب قطور برای ثابت کردن پا روی آن و ممانعت از حرکت‌های ارادی و غیرارادی محکوم بدبخت که آن را فَلَک می‌نامیدند و تازیانه‌ای چوبی یا چرمی که از آن با عنوان چوب یاد می‌شد. طناب یا قطعه‌ای چرم محکم را به دو سر فلک می‌بستند و سپس آن را طوری دور پای محکوم می‌پیچیدند که واکنش‌های وی به درد، باعث باز شدن گره نشود. معمولاً در برخی از نقاط، به ویژه در مکتبخانه‌های قدیم، از ترکه انار به عنوان چوب و از شاخه گیلاس یا آلبالو به عنوان فَلَک استفاده می‌شد. نواختن چوب به پای محکوم، تا جایی که حکم‌کننده روا می‌دانست، ادامه پیدا می‌کرد. گاه ضربات سنگین چوب و ناوارد بودن ضارب، باعث شکستگی ناخن متهم و حتی کنده شدن آن می‌شد. از آن‌جا که کف پا، یکی از نقاط حساس بدن است، اثر جسمی و روحی چوب و فلک کردن، تا مدت‌ها باقی می‌ماند. در تصویر امروز، محکومی را می‌بینید که تعدادی از مأموران اواخر دوره قاجار، او را به جرمی نامعلوم به فلک بسته‌اند و قصد دارند با شلاق چرمی تنبیه‌اش کنند.
 

جواد نوائیان رودسری – در میان فرزندان عبدالحسین‌خان فرمانفرما، شازده نامدار قجری و نواده عباس‌میرزا، دو نفر بیش از دیگران به شهرت رسیدند؛ نصرت‌الدوله فیروز که از طرفداران رضاشاه بود و مزد این طرفداری را با قتل فجیعش در نزدیکی سمنان با اشاره پهلوی اول، دریافت کرد و مریم فیروز که سال‌ها پس از برادر زیست و به یکی از مشهورترین زنان تاریخ معاصر ایران تبدیل شد. مریم فیروز در سال 1292 هـ.ش به دنیا آمد؛ در کرمانشاه و درست هنگامی که سایه شوم جنگ جهانی بر سر ایران افتاده بود و حکومت مرکزی، عملاً وجود خارجی نداشت. پدرش عبدالحسین‌خان که آشکارا از سیاست بریتانیا حمایت می‌کرد، چند صباحی نخست وزیر شد؛ اما دولتش مستعجل بود و رقابت‌های پشت پرده و رغبت نداشتن احمدشاه به او، زود از معرکه بیرونش کرد. با این حال، خاندان فرمانفرما، هنوز هم بر خرِ مراد سوار بودند؛ عبدالحسین‌خان دیرزمانی والی کرمان بود و در این خطه برای خودش کیا و بیایی داشت. مریم، با آن سن کم، همه چیز را با دقت می‌دید و به هیچ‌چیز بی‌تفاوت نبود. شانس او فقط به زندگی در خانواده‌ای اشرافی محدود نمی‌شد؛ پدرش، عبدالحسین‌خان، به رغم نگاه مستبدانه‌اش، اعتقاد داشت که نسوان باید تحصیل کنند و از همین رو، برای دختر کوچکش، معلم سرخانه گرفت و او، تا پنجم ابتدایی را در منزل درس خواند. تا این‌که بعد از مهاجرت به تهران، سر از مدرسه ناموس و ژاندارک درآورد و در ردیف شاگردان صدیقه دولت‌آبادی قرار گرفت. ماحصل نشستن پای درس دولت‌آبادی، گرایش شدید مریم فیروز به تلاش در راستای برجسته کردن نقش زنان در جامعه بود.
خاطره یک طاعون
رضاشاه برای مریم فیروز حکم طاعون را داشت؛ طاعونی که به جان خانواده‌اش افتاد؛ اول برادرش را در نزدیکی سمنان به قتل رساندند و بعد، پدر را واداشتند اموال بسیاری را به نام پهلوی کند تا کاری با او نداشته باشند. مریم در تمام سال‌های اقتدار پهلوی اول، رنج و سختی پدر و مادرش را دید و این مسئله روی نگاه او به شرایط سیاسی و نیز، دامن زدن به نفرتی که از پهلوی داشت، بسیار تأثیر گذار بود. سال 1310، در عنفوان جوانی و در حالی که علاقه فراوانی به مطالعه و دانش‌اندوزی داشت، وادارش کردند تا به ازدواجی کاملا سیاسی تن در دهد؛ عباسقلی‌خان اسفندیاری، رئیس مجلس رضاشاه که 26 سال از مریم بزرگ تر بود، نخستین همسر او شد؛ شوهری که اصولاً نمی‌توانست زنی مانند مریم را با آن عقاید متجددانه تحمل کند. با این حال، ترس یا احترام مریم به پدرش، باعث شد که تا هنگام مرگ فرمانفرما، حرفی از طلاق نزند؛ اما بلافاصله بعد از فوت پدر، به زندگی مشترکش با اسفندیاری که مدت‌ها بود عملاً پایانش رقم خورده بود، خاتمه داد.
رزا لوگزامبورگ ایران!
مریم فیروز از مدت‌ها قبل از مرگ پدر و طلاق گرفتن از همسر، سودای فعالیت سیاسی داشت. او از مدت‌ها قبل گرایش‌های سیاسی مارکسیستی پیدا کرده‌بود. برخی می‌خواهند این رویکرد مریم فیروز را به شوهر دومش، نورالدین کیانوری نسبت دهند؛ اما این ادعا از پایه بی‌اعتبار است. مریم مدت‌ها سعی کرد که به سلیمان میرزا اسکندری، از بنیان گذاران حزب توده و در واقع پدر معنوی مارکسیست‌های ایران بقبولاند که زنان هم می‌توانند به کمیته مرکزی حزب راه پیدا کنند، اما این تلاش‌ها بی‌فایده بود. مریم به برگزاری جلسات روشنفکری در خانه‌باغ بزرگش دست زد؛ بسیاری از روشنفکران  آس‌‌و پاس تهران، آن روزها سر از خانه مریم فیروز در می‌آوردند و ساعت‌ها به بحث‌های داغ، اما بی پایان و بی‌حاصل روشنفکری می‌پرداختند. در تمام این مدت، مریم فیروز، بسان یک میزبان محترم، می‌نشست و حرف‌های صد من یک غاز آن ها را گوش می‌داد! با این حال، همین مراودات، در کنار شرایط خاص بعد از شهریور 1320، عزم مریم فیروز را برای ورود به سیاست جزم کرد و آشنایی و ازدواج با نورالدین کیانوری، جاده را برای خواسته‌های زنی جاه‌طلب چون او، گشود؛ شاید مریم می‌خواست رزا لوگزامبورگ ایران باشد! آشنایی‌اش با کیانوری، ظاهراً در همان محافل خانه‌باغ فرمانفرما رقم خورد، جایی که علاوه بر کیانوری، می‌شد ردپای صادق هدایت، عبدالحسین نوشین، بزرگ علوی، احمد قاسمی، فریدون توللی و حتی رهی معیری را هم پیدا کرد. با این حال، رشد و ترقی مریم فیروز در حزب توده، پیش از ازدواج با کیانوری آغاز شده بود؛ وقتی در تیرماه سال 1322، سلیمان‌میرزا اسکندری درگذشت، همزمان با برگزاری کنگره حزب توده، پنج زن، یعنی مریم فیروز، مریم صابری، زهرا بیات، زهرا اسکندری و عالیه شرمینی، به نمایندگی از جامعه نسوان در آن شرکت کردند. سال بعد، مریم فیروز با نورالدین کیانوری که چهار سال از او کوچک تر بود، ازدواج کرد؛ انگار قرار نبود دختر فرمانفرما، در مسیر همسریابی، خیلی متعارف عمل کند!
خیز برداشتن شاهزاده سرخ
حالا دیگر شمر هم جلودار مریم فیروز نبود؛ سخنرانی می‌کرد، مقاله می‌نوشت و در نشست‌های حزبی نظر می‌داد. آن‌قدر در پایتخت سر و صدا به پا کرد که نشریات خارجی از او با عنوان «شاهزاده سرخ» یاد کردند. نشریه «بیداری ما»، ارگان سازمان زنان حزب توده بود که مریم در نوشتن مقالات آن، سهم عمده‌ای ایفا می‌کرد. او نقش مهمی در فعالیت‌های حزب توده داشت و در کنگره سال 1327، به عضویت کمیته 16 نفره مشاوران درآمد. نفوذ اقتصادی و اجتماعی فامیل عریض و طویل فرمانفرما، برای مریم فیروز یک فرصت مغتنم محسوب می‌شد. پسرعمه‌اش، دکتر محمد مصدق، رهبر جبهه ملی شد و چون به ارتباطات خانوادگی اهمیت می‌داد، مریم می‌توانست به راحتی با او تماس داشته باشد و نقش پل میان حزب توده و مصدق را ایفا کند. اما پیش از آن و در بهمن سال 1327، پس از ترور محمدرضا پهلوی به وسیله ناصر فخرآرایی و غیر قانونی شدن فعالیت حزب توده، به دلیل نقش مؤثری که در اقدامات حزب داشت، ابتدا به حبس طویل‌المدت و سپس، حبس ابد محکوم شد. با این حال، او از ایران نگریخت و با توجه به خاندان قدرتمندش، توانست مخفیگاه‌های مناسبی برای خودش دست و پا کند. وقتی کیانوری در سال 1329 از زندان گریخت، به مریم پیوست و آن ها تا سال 1335، سه سال پس از کودتا، در ایران مخفیانه زندگی می‌کردند.
بانوی «آرسن لوپن»!
بعضی بر این باورند که حزب توده از جریان کودتای 28 مرداد خبر داشت و در مورد اطلاع‌رسانی به مصدق مسامحه کرد؛ اما خود توده‌ای‌ها، اصرار دارند که موضوع کودتا را به مصدق اطلاع داده‌اند و ظاهراً این کار توسط مریم فیروز انجام شده است. مصدق به این اخطار توجه چندانی نکرد و زاهدی توانست نقشه بتای کودتا را روز 28 مرداد سال 1332 اجرا و دولت مصدق را ساقط کند. برخی از کارگزاران دولت ساقط شده، سخت مورد کینه دربار قرار داشتند، افرادی مانند دکتر حسین فاطمی. فاطمی جایی برای مخفی شدن نداشت. مریم فیروز بعدها نقل کرد که فاطمی را در حالی که به شدت ضعیف شده بود، به خانه او بردند. به این ترتیب، دختر عبدالحسین خان، مدتی پرستار دکتر فاطمی شد؛ اما بالاخره وزیرخارجه مصدق را پیدا کردند. چرا مریم فیروز بازداشت نشد؟  توضیحش زیاد سخت نیست؛ وابستگی خانوادگی او می‌توانست هر مشکلی را حل کند. مریم فیروز، مدتی بعد به همراه کیانوری، به شوروی گریخت و این، آغاز اروپانشینی او تا پیروزی انقلاب اسلامی در ایران بود. طی سال‌های حضور در اروپا، مریم در دانشگاه لایپزیک دکترای زبان فرانسه گرفت و مدتی تدریس کرد. اما بخش عمده فعالیت‌های وی را، کارهای حزبی تشکیل می‌داد. مطالبی را برای رادیو پیک ایران، بلندگوی حزب توده که توسط شوروی شارژ مالی می‌شد، تهیه می‌کرد. او به تدریج، همان‌ قدر به شوروی علاقه‌مند شد که شوهرش کیانوری. به این ترتیب، با پیروزی انقلاب اسلامی، مریم فیروز که روزی روزگاری دوست داشت یک آزادی‌خواه تمام عیار باشد، در کسوت یک نفوذی و با عنوان عضو ارشد حزب توده به ایران بازگشت. فعالیت‌های جاسوسی توده‌ای‌ها به بازداشت اعضای این حزب و از جمله مریم فیروز منجر شد. او بعد از گذراندن دوران حبس، بقیه عمرش را در تهران گذراند و در نهایت، روز 22 اسفند سال 1386، در 94 سالگی درگذشت و در آرامگاه خانوادگی فرمانفرمائیان مدفون شد.
 

«حزب سوسیالیستی رایش» (SRP) آشکارا وفاداری به رایش را تحسین و تبلیغ می‌کرد و خواهان جمع شدن و وحدت میان زنان و مردان اصیل و واقعی آلمانی بود. به گزارش «تاریخ ایرانی»، زندگی‌نامه مؤسس این حزب نیز، در نوع خود جالب است. فریتز دورلس از سال ۱۹۲۹، عضویت در حزب نازی آلمان را در کارنامه خود داشت و به عنوان سرپرست ناحیه‌ای و مدرس در یکی از مدارس موسوم به «جبهه کار آلمانی»، به رژیم نازی خدمت کرده بود. دورلس، در سال ۱۹۴۹، همراه با یکی از هم‌قطارانش که خود را فرانتس ریشتر می‌نامید، در چارچوب ائتلاف انتخاباتی راست‌های محافظه‌کار، به «بوندس‌‌تاگ»(مجلس آلمان) راه یافت. اما برای نفر دوم، نه تنها قرار گرفتن در میان راست‌های محافظه‌کار یک پوشش و استتار محسوب می‌شد، بلکه نام وی نیز جعلی بود. فرانتس ریشتر، در واقع فریتز روسلر نام داشت و تا سال ۱۹۴۵، در بخش تبلیغات حزب نازی آلمان فعالیت می‌کرد. ریشتر یا‌‌ همان روسلر، در سال ۱۹۵۰ به حزب سوسیالیستی رایش پیوست. در‌‌ همان زمان، سرویس‌های اطلاعاتی آمریکا، طی یک تحلیل و گزارش داخلی به این نتیجه رسیدند که حدود هفتاد درصد از حلقه رهبری این حزب قدرتمند و بیش از ده هزار تن از اعضای آن، سابقه عضویت در حزب نازی آلمان را دارند و بیش از نیمی از آنان، پیش از ماه مه ۱۹۳۳، به عضویت حزب متبوع هیتلر پذیرفته شده بودند. کارگزاران و سران حزب سوسیالیستی رایش، در مکاتبات خود چنان لحنی را به کار می‌گرفتند که گویی حزب نازی آلمان هنوز فعالیت دارد و هرگز منحل نشده است. این افراد در سخنرانی‌های علنی خود نیز، به هیچ عنوان جانب احتیاط را رعایت نمی‌کردند و نه تنها در سال‌های آخر دهه ۱۹۴۰، سیستم دولت بُن را به سخره می‌گرفتند، بلکه با تحقیر از دولت آلمان غربی، به عنوان ساکنان خانه سالمندان بُن، یاد می‌کردند. اجرای موسیقی و کنسرت در گردهمایی‌های حزب سوسیالیست رایش، بر عهده استاد موسیقی و سرپرست سابق بخش موسیقی حزب نازی بود. همکار او نیز، سازنده مارش‌های رایش سوم محسوب می شد که در کنگره‌های حزب در نورنبرگ مشهور شد. در همین زمان، نیروهای اشغالگر غربی که از آمادگی این حزب برای همنوایی با شوروی و آلمان شرقی علیه نیروهای غربی نگران بودند، برای انحلال حزب سوسیالیست رایش، دولت بُن را تحت فشار گذاشتند و از این دولت خواستند که تقاضای انحلال این حزب را به دادگاه قانون اساسی ارائه کند. به این ترتیب بود که این دادگاه در اکتبر سال ۱۹۵۲، به کار این حزب پایان داد و علت انحلال را بیش از هر چیز دیگر، پیروی حزب از ناسیونال‌سوسیالیسم هیتلری اعلام کرد.