بعد از کودتای حزب کمونیست در گیلان، میرزا کوچک خان نامه‌ای به لنین و همچنین به مدیوانی، نماینده دولت شوروی در گیلان، فرستاد. این نامه‌ها دارای ارزش تاریخی فراوانی است؛ زیرا در آن ها نه فقط اوضاع گیلان، بلکه خطوط اصلی انقلاب ملی، به رهبری میرزا کوچک‌خان، کاملاً مشخص می‌شود. در این نامه‌ها، میرزا از اعتقاد راسخش برای مبارزه علیه استعمار انگلستان سخن می‌گوید و در همان حال، بر این نکته اصرار دارد که تاکتیک و راهبرد انقلاب ایران، باید مطابق با داده‌های عینی و ذهنی جامعه ایرانی باشد. میرزا و همکارانش مصمم بودند آزادی اخذ تصمیم خود را در برابر همه قدرت‌ها حفظ کنند. میرزا در نامه‌ای که برای لنین فرستاد، از موافقت‌هایی که با نمایندگان دولت شوروی و اعضای حزب عدالت، در دوم خرداد 1299 در انزلی انجام گرفته بود و از قول‌هایی که رهبران و شخصیت‌های دولت روسیه شوروی به ملل شرق داده بودند، یاد کرد و در این زمینه نوشت: «من به نمایندگان شما در موقعش گفتم که ملت ایران حاضر نیست برنامه و روش بلشویزم را قبول کند؛ زیرا این کار عملی نیست و ملت را به طرف دشمن سوق می‌دهد.» میرزا در همین نامه، از یک سلسله وعده‌های انجام نشده دولت شوروی گله و تاکید می‌کند که شیوه کار و برنامه حزب کمونیست در میان مردم گیلان، موجب تقویت ضد انقلاب شده است.
وی در این زمینه می‌نویسد: «مداخلات نامشروع در کارهای داخلی، سبب شد که انقلابیون ایرانی از خود سلب مسئولیت کنند و صریحاً اعلام دارند که کار کردن با این وضع، به هیچ وجه امکان ندارد. ما معتقدیم که قدم اول را برای آزادی ایران برداشته‌ایم، لیکن خطر از جانب دیگر به ما روی آورده است؛ یعنی اگر از مداخله خارجی در امور داخلی جلوگیری نشود، معنی‌اش این است که هیچ‌وقت به مقصود نخواهیم رسید؛ زیرا به‌جای مُداخله یک دولت خارجی که تا کنون وجود داشت، مداخله دولت خارجی دیگری شروع شده است. ما نمی‌توانیم افتخارات انقلابی خود را که طی 14 سال کوشش و فداکاری به دست آورده‌ایم، یکباره محو کنیم و به حقوق ملت ایران خیانت ورزیم.» میرزا در نامه‌ای به مدیوانی نیز، از سرخوردگی عمیق‌اش از رفتار اعضای حزب عدالت و نیروهای شوروی که در میان مردم گیلان ایجاد نارضایتی کرده‌اند، سخن می‌گوید:«اگر این اقدامات شما دوام پیدا کند، ناچاریم به هر وسیله که ممکن باشد، به تمام احرار و سوسیالیست‌های دنیا حالی کنیم که وعده‌‌های شما، همه‌اش پوچ و عاری از صحت و صداقت است. به نام سوسیالیزم، اعمالی را مرتکب شده‌اید که لایق قشون مستبد نیکلا و قشون سرمایه‌داری انگلیس است.» میرزا در همین نامه اضافه می‌کند: « من و رفقایم محال است آلت دست آن‌ها بشویم، عاری از شرف می‌دانم کسی را که حقوق حاکمیت و استقلال مملکت را هدیه شغل و مقام کند. من استقلال ایران را خواهانم و بقای اعتبارات کشور را طالبم، آسایش ایرانی و همه ابنای بشر را بدون تفاوت دین و مذهب شایقم. من آلت دست قوی‌تر از شما نشده‌ام، چه رسد به شماها. ما با شرافت زیست کرده‌ایم و با شرافت مراحل انقلابی را طی کرده‌ایم و با شرافت خواهیم مرد.»

جواد نوائیان رودسری – شورای عالی انقلاب فرهنگی در جلسه 825 خود، به تاریخ سوم دی‌ماه جاری، 10 مناسبت را برای درج در تقویم ملی تصویب کرد. در این جلسه، ششم فروردین‌ماه به عنوان «روز بزرگداشت زرتشت» که برخی آن را زادروز پیامبر ایران باستان می‌دانند، نام گذاری شده است. اقدامی درخور تحسین که پیش از هر چیز، نشان دهنده همزیستی مسالمت‌آمیز ادیان کهن در ایران اسلامی است. ضمن این که بسیاری از فقها، با استناد به آیه 17 سوره حج، زرتشتیان را اهل کتاب فرض کرده‌‌اند و افزون بر این مستند، در روایات تاریخی، از معامله اهل کتاب رسول‌خدا(ص) با زرتشتیان یمن سخن به میان آمده است. علاوه بر این، زرتشت به عنوان پیامبر ایران باستان، بخشی از هویت تاریخی سرزمین ماست که پرداختن به آن، ضروری به نظر می‌رسد. بنابراین، آن‌چه در این نوشتار بررسی می شود، به معنای نفی محسنات این اقدام نیست؛ هدف آن است که دریابیم آیا انتخاب روز ششم فروردین به عنوان روز بزرگداشت زرتشت، از وجاهت تاریخی برخوردار است یا این‌که انتخاب‌کنندگان، آن را بر مبنای دیدگاه دیگری مورد توجه و تأکید قرار داده‌اند.
مقدمه اول: مکان تولد زرتشت
درباره شخصیت زرتشت، اطلاعات زیادی در اختیار ما نیست؛ هر چند منابع زرتشتی درباره او و شخصیتش، داستان‌های متعددی را ذکر می‌کنند، اما این اطلاعات، چنان با هاله‌ای از روایت‌های افسانه‌وار پوشانده شده که درک حقیقت زندگی او را مشکل و سخت کرده است. طبق روایت اوستا، زرتشت در خاندان اسپیتمان متولد شد؛ مادرش دوغدو و پدرش پوروشسپ نام داشت. درباره زادگاه زرتشت، اختلافات فراوانی وجود دارد. زنده‌یاد دکتر جواد مشکور، در مقاله «زادگاه زرتشت» که در شماره 119 مجله «وحید» منتشر شده است، گستره مکان‌هایی را که در متون زرتشتی و غیرآن، به عنوان زادگاه وی معرفی می‌شود، ذکر می‌کند؛ این مکان‌ها از آذربایجان و نواحی اطراف دریاچه ارومیه تا بلخ و حتی سیستان، گسترده است. مخفی ماندن زادگاه زرتشت، چندان دور از ذهن نیست. اگر به این نکته توجه کنیم که آیین زرتشتی، تا نیمه عصر اشکانی، رونقی هم‌پایه دیگر باورهای رایج در ایران، مانند میتراییسم داشت و ظاهراً از دوره بلاش اشکانی، سر و سامانی به وضعیت متون این دین داده شد، تا سرانجام در دوره ساسانی و در عهد شاپور یکم، تَنْسَر، هیربدان هیربد که ظاهراً رگ و ریشه‌ای اشکانی داشت، متن اوستا را سامان داد، در می‌یابیم که این چالش تاریخی، چندان بی مناسبت نیست. همین مشکل درباره محل درگذشت زرتشت نیز وجود دارد. برخی منابع کهن ایرانی برآنند که وی در آتشکده بلخ به دست یک تورانی به نام «توربراتور» کشته شد و حتی گروهی، مقبره موجود در شهر مزار شریف را، مدفن زرتشت می‌دانند؛ اما تعدادی دیگر، جزایر دریاچه ارومیه را به عنوان محل درگذشت و آرامگاه زرتشت مورد توجه قرار می‌دهند.
مقدمه دوم: چالش فاصله تاریخی
برخی از خاورشناسان بر این باور هستند که ایرانیان باستان، اهتمام چندانی به تاریخ‌نویسی نداشته‌اند، چرا که در این دوره، قول بر قلم برتری داشته است و ایرانیان ترجیح می‌دادند به وعده و روایت زبانی اعتماد کنند و آن را بخشی از جوانمردی می‌دانستند. با این حال، گاهنامه‌هایی که بعدها به دست ایرانیان مسلمان رسید و دستمایه نگارش شاهنامه‌ها و تاریخ‌های اساطیری و غیراساطیری ایران شد، نشان می‌دهد که این ادعا، چندان با واقعیت تطبیق نمی‌کند، اما ذکر این نکته ضروری است که وقفه چند قرنه برای احیای دین زرتشتی، باعث از بین رفتن بسیاری از منابع تاریخی در این زمینه شد و در واقع، آن‌چه به عنوان متون دینی و غیردینی زرتشتیان می‌شناسیم، بیشتر حاصل فعالیت چهار قرنه ادبی موبدان دوره ساسانی است؛ دورانی که از عصر زرتشت، فاصله زیادی دارد. اگر روایت ژاله آموزگار را در کتاب «اسطوره زندگی زرتشت» درست بدانیم، صاحب نظران برای هنگام زندگی پیامبر ایران باستان، از 1800 تا 600 پیش از میلاد مسیح، بازه زمانی تعیین کرده‌اند؛ اگر زمان تدوین آثار زرتشتی در دوره ساسانی را ابتدای تسلط این دودمان بر ایران، یعنی حدود سال 224 میلادی بدانیم، بین زمان ولادت زرتشت تا این دوره، دست کم 824 و دست‌بالا، 2024 سال فاصله است؛ دورانی که می‌تواند بسیاری از وقایع را از صفحه تاریخ پاک کند و نیز، سبب‌ساز اضافه شدن افزودنی‌های بسیار به متون تاریخی و مذهبی شود.
نتیجه بحث
از آن‌چه طی دو مقدمه بالا بیان کردیم، نتیجه می‌گیریم که اطلاعات ما درباره سالروز ولادت زرتشت و نیز، روز آغاز پیامبری وی، قابل اعتماد نیست. زرتشتیان ایران، ششم فروردین را زادروز زرتشت می‌دانند و معتقدند که وی در همین روز به پیامبری رسید. این دیدگاه تنها در متون دینی زرتشتیان قابل احصاست. اگر تعیین مکان ولادت زرتشت که معمولاً ثبت و ضبط آن ساده‌تر از هنگام زادروز است، چنان دشوار باشد که گستره‌ای وسیع را، از آذربایجان تا خراسان و سیستان در بر بگیرد، چطور می‌توان درباره زادروز وی با ضرس قاطع سخن گفت؟ نظیر چنین باورهای تاریخی‌ای را می‌توان در برخی از ادیان دیگر نیز، یافت. در متون یهودی و به ویژه اسفار تورات، وقایع و تاریخ‌هایی ذکر شده است که جز کتاب مقدس یهودیان، مستندی ندارد و در متون دیگر اقوام، نمی‌توان ردی از آن ها یافت. از سوی دیگر، باید به تأخیر در تدوین متون دینی و احیاناً تاریخی زرتشتی، گرایش روزافزون ایرانیان به دین اسلام و فراموشی آیین زرتشتی را که به روایت آرتور کریستین‌سن در کتاب «ایران در زمان ساسانیان»، در اواخر دوره ساسانی به یک سلسله مقررات دست و پا گیر و توام با خرافات تبدیل شده بود، افزود. می‌دانیم که تا قرن چهارم هجری، هنوز آتشکده‌ها در فارس روشن بودند و زرتشتیان، بدون محدودیت، مناسک خود را انجام می‌دادند و پس از آن بود که گرویدن ایرانیان به اسلام، زرتشتی‌گری را با فتور و سستی فراوان روبه‌رو کرد و در این بین، بسیاری از منابعی که می‌توانست در زمینه بحث مدنظر ما مفید واقع شود، به فراموشی سپرده شد و به تدریج از بین رفت. زرتشتیانی که به هند کوچیدند نیز، تحت تأثیر آیین های متنوع این سرزمین قرار گرفتند و حتی، رویکرد و شیوه‌ای متفاوت در رفتارها و باورهای مذهبی خود پیدا کردند. واقعیت آن است که به قاطعیت نمی‌توان روز ششم فروردین را، زادروز زرتشت نامید؛ از همین رو، برگزیدن نام «روز بزرگداشت زرتشت» که می‌توان با تمسک به آن، از زیر بار صحت و سقم تاریخ برگزیده شده، تاحدی شانه خالی کرد، برای روز ششم فروردین، سازگار به نظر می‌رسد.
 

‌ارنستو چه‌گوارا، در سال 1967، ‌در روستای «لاهیگویرا» در بولیوی به دست سربازان تحت حمایت سیا کشته شد. به گزارش «تاریخ ایرانی»، خولیا کورتز که در آن زمان 19 سال داشت، آخرین شهروند غیرنظامی بود که او را زنده دید. خولیا در مصاحبه با روزنامه «گاردین»، این دیدار را توصیف کرده است. او می‌گوید: روز هشتم اکتبر سال 1967 بود. داشتم برای درس دادن به سمت مدرسه می‌رفتم، اما وقتی به «لاهیگویرا» رسیدم، از ترس سر جایم خشک شدم؛ انفجار بود و انبوه دود. یک هواپیمای نظامی بالای سرم در آسمان دور می‌زد. یک مرد نظامی دستی به شانه‌ام زد و گفت: «گریه نکن عزیزکم. جنگ پارتیزانی تمام شد.» همان روز، تقریبا نزدیک غروب، یک لحظه از پنجره کلاس، «چه» را دیدم. به سختی راه می‌رفت و دو سرباز همراهی‌اش می‌کردند. هوا تاریک‌تر از آن بود که بتوانم قیافه‌اش را دقیق ببینم؛ آن شب، در‌‌ همان مدرسه‌ای که من درس می‌دادم، باز‌داشت بود. از مدرسه سخت مراقبت می‌کردند و به هیچ‌کس هم اجازه نمی‌دادند او را ببیند. صبح روز بعد، یکی از سرباز‌ها داشت به اخبار رادیو گوش می‌کرد و من شنیدم که در اخبار اعلام شد «چه»، در جنگل بولیوی مرده است. این خبر کنجکاوی من را بر‌انگیخت، چون به چشم خودم دیده بودم که او وارد «لاهیگویرا» شده است. بلافاصله تصمیم گرفتم به مدرسه بروم و   رودر ‌رو  او را ببینم تا بپرسم برای چه دارد این‌جا می‌جنگد؟ تعداد نگهبان‌ها در آن ساعت خیلی کم بود. من درست جلوی‌ درگاه اتاق ایستاده بودم، اما او در انتهای اتاق روی یک صندلی نشسته بود و نمی‌توانستم درست صورتش را ببینم. سربازی که از «چه» نگهبانی می‌کرد، از من پرسید: «خولیا اومدی «چه» رو ببینی؟ باشه. می‌تونی بیای تو!» و من هم وارد اتاق شدم. پرسیدم که برای چه می‌جنگد و او جواب داد برای آرمان‌هایش. گفت ما اشتباه می‌کنیم که او را آدم بدی می‌دانیم. گفت دارد برای محرومان و فرودستان می‌جنگد. از من خواست به او غذا بدهم و من هم برایش از خانه کمی سوپ آوردم. بعد او را بیرون آوردند. در یک لحظه «چه» چرخید و چنان نگاهی به من کرد که مهر آن هنوز روی قلبم باقی‌مانده است. بعد به سمت خانه برگشتم. در لحظه ورود به خانه صدای تیربار شنیدم. سر جایم خشک شدم؛ با تردید برگشتم و به سمت مدرسه دویدم. آن‌جا جسد مردی را دیدم که در اتاق افتاده بود؛ با دستان گشوده و چشمان باز؛ او چه‌گوارا بود.