
نوشتاری از دکتر جلیل محبی، معاون حقوقی مرکز پژوهش های مجلس
تعداد بازدید : 78
قانون اساسی و حرمت شرعی «حریم خصوصی مردم»
گروه اندیشه
info@khorasannews.com
موضوع حریم خصوصی و تفکیک آن از فضای عمومی، از مهم ترین موضوعات حقوق ملت در هر نظام حقوقی است و هر سیستمی، با توجه به مبانی شکل دهنده قوانین و مقررات، چارچوب های خاصی را برای این موضوع در نظر می گیرد. در نظام حقوقی ایران، با توجه به اصل چهارم قانون اساسی که ابتنای هر قانون و مقررهای را بر اساس قوانین شرعی، امری بنیادین دانسته، تکلیف مبنای حریم خصوصی روشن است و این قواعد فقهی است که شاکله اصلی قوانین را ترسیم میکند.
«حرمت تجسس »در قرآن کریم
در قرآن کریم، بر حرمت تجسس تأکید شده و سوره مبارکه حجرات، با عبارت «لاتجسسوا»، به صراحت تجسس در امور دیگران را منع کرده است. در صدر اسلام نیز، این آیه شریفه به معنای تجسس نکردن در حریم خصوصی مردم، فهم میشده است. در این زمینه، در تفسیر مجمع البیان، ذیل آیه یاد شده، نوشته شده است که خلیفه دوم با عبدالرحمن، شبی به تجسس پرداختند؛ دیدند در خانه ای دود آتش بلند است؛ رفتند درِ آن خانه را کوبیدند و با اجازه داخل شدند. مردی را با زنی دیدند که در دست آن مرد، کاسه ای بود، خلیفه دوم پرسید: این زن کیست؟ مرد گفت: زوجه من است. سپس پرسید: در میان آن کاسه چیست؟ گفت: آب است؛ باز پرسید: شعری که آن زن با آواز میخواند چگونه شعری است؟ مرد آن اشعار را برای خلیفه دوم خواند؛ بعد از این پرسشها، آن مرد رو به وی کرد و گفت: مگر نمیدانی که خداوند در قرآن فرموده: «وَلاتَجَسَّسُوا». خلیفه دوم گفت: راست میگویی و از آن خانه بیرون آمد. این معانی در متون فقهی شیعه، در مباحث مختلفی از جمله وجوب حفظ سّر دیگران، ادله کتمان گناه غیر، ادله حمل عمل مسلم به صحت و مانند آن ها، تأثیر داشته است و روح کلی فقه امامیه، از وارد نشدن به حریم اشخاص، حتی در زمانی که گناهی را به صورت پنهانی مرتکب میشده اند، حکایت دارد.
فرمان 8 مادهای امام خمینی(ره)
از این روست که حضرت امام (ره)در فرمان هشت ماده ای خود، هرگونه تجسس مسئولان حکومتی را در امور شخصی ممنوع اعلام کردند. در این فرمان آمده است: «هیچ کس حق ندارد به خانه یا مغازه یا محل کار شخصی کسی بدون اذن صاحب آن ها وارد شود یا کسی را جلب کند، یا به نام کشف جرم یا ارتکاب گناه، تعقیب و مراقبت نماید یا نسبت به فردی اهانت نموده و اعمال غیر انسانی - اسلامی مرتکب شود، یا به تلفن یا نوار ضبط صوت دیگری، به نام کشف جرم یا کشف مرکز گناه، گوش کند یا برای کشف گناه و جرم، هر چند گناه بزرگ باشد، شنود بگذارد یا دنبال اسرار مردم باشد و تجسس از گناهان غیر نماید یا اسراری که از غیر به او رسیده و لو برای یک نفر فاش کند. تمام این ها جرم [و] گناه است و بعضی از آن ها چون اشاعه فحشا و گناهان از کبایر بسیار بزرگ است و مرتکبین هر یک از امور فوق مجرم و مستحق تعزیر شرعی هستند و بعضی از آن ها موجب حد شرعی میباشد.»
قانون اساسی و موضوع حرمت تجسس
قانون اساسی جمهوری اسلامی که توسط جمعی از نخبگان اسلامی تدوین شده نیز، درباره این موضوع حساسیت داشته و اصلی از اصول ۱۷۷ گانه این قانون، به این مسئله اختصاص یافته است. در اصل ۲۵ قانون اساسی میخوانیم:«بازرسی و نرساندن نامه ها، ضبط و فاش کردن مکالمات تلفنی، افشای مخابرات تلگرافی و تلکس، سانسور، مخابره نکردن و نرساندن آن ها، استراق سمع و هرگونه تجسس ممنوع است مگر به حکم قانون.» ضمانت اجرای این اصل، به طور صریح در ماده ۵۸۲ قانون مجازات اسلامی (کتاب تعزیرات)، ذکر و برای تجسس در امور دیگران، به هر نحو، مجازات در نظر گرفته شده است. مطابق این ماده ،«هریک از مستخدمین و مأمورین دولتی، مراسلات یا مخابرات یا مکالمات تلفنی اشخاص را در غیر مواردی که قانون اجازه داده، حسب مورد مفتوح یا توقیف یا معدوم یا بازرسی یاضبط یا استراق سمع نماید یا بدون اجازه صاحبان آن ها مطالب آن ها را افشا نماید به حبس از یک سال تا سه سال یا جزای نقدی از شش تا هجده میلیون ریال محکوم خواهد شد.»
اهتمام به حفظ حریم خصوصی در قوانین موضوعه
علاوه بر موارد مصرح اشاره شده، در قوانین متعدد دیگری، قانون گذار بر حفظ حریم خصوصی مردم تأکید کرده که به دو بخش کلی قابل تقسیم است. بخش نخست، ممنوعیت تفحص و تجسس در امور دیگران توسط مردم و اشخاص حقیقی و بخش دوم، ممنوعیت دستگاههای عمومی و دولتی، از جمله ضابطان دادگستری، وزارت اطلاعات، سازمان اطلاعات سپاه یا نیروی انتظامی و دستگاه قضایی را شامل میشود و مواد ۲۴۱ قانون مجازات اسلامی، ۶۴۸، ۵۷۰ و ۵۷۱ قانون تعزیرات و مواد ۲، ۱۶ و ۱۷ قانون جرایم رایانه ای در این زمینه قابل استناد است. درباره همه این قوانین دو نکته اصلی را باید متذکر شد؛ اول این که این قوانین در حوزه حریم خصوصی افراد است و حتی اگر عیوب و گناهان مردم در آن وجود داشته باشد، باز هم قابل تجسس و استناد نیست و به صراحت فرمان امیرالمومنین علیه السلام، حاکمیت، سزاوارترینِ افراد به پوشاندن آن هاست. امیرالمومنین علیه السلام در این زمینه، به صراحت میفرمایند: «ان فی الناس عیوب و الوالی احق ان سترها»؛ از این رو، هرگونه آموزه حقوقی غربی مبنی بر این که دادستان موظف به کشف جرم است و هر امری که در قانون جرم تلقی شده است، باید کشف و پیگیری شود، مطلقاً اسلامی نیست و ضابطان و قضات باید به این مسئله توجه داشته باشند که در اسلام، نوع سومی از جرایم وجود دارد که باید در سیاهه کیفری کشور موجود باشد تا مردم آن گناهان را به طور علنی انجام ندهند؛ اما اگر در خفا و حریم خصوصی مرتکب آن گناهان شدند، شخص حاکم و به تبع او؛ همه مسئولان مربوط، موظف به ستر گناه و عیوب مردم هستند. دوم اینکه، به تصریح فرمان هشت مادهای امام(ره)، قانون اساسی و قوانین عادی، جرایمی مانند جاسوسی برای بیگانه یا توطئه علیه امنیت مردم که در فصل اول کتاب تعزیرات احصا شده است، از قاعده «ستر »تبعیت نمی کند و همان گونه که قانون اساسی مجوز داده است، این جرایم قابل پیگیری هستند و مشمول چشم پوشی نمی شوند.
منبع: Khamenei.ir