صادق غفوریان-موج گرمای شدید این روزها جدا از محدودیت هایی که در آب و برق برخی نقاط ایجاد می کند، قرار است گردوغباری هم به پا کند؛ گردوغباری که تنها دلیلش موج این گرمای سوزان تابستانی است. دبیر ستاد ملی ‌سیاست‌گذاری و هماهنگی ‌مدیریت‌ مقابله با‌ پدیده گردوغبار کشور، روز گذشته در این باره این طور خبر داده است: تغییرات شدید دمای هوا با توفان‌های گردوغبار رابطه مستقیم دارد و در دو سه روز اخیر هم به‌دلیل تغییرات دمایی شدید در استان‌های  قم، مرکزی، همدان، سمنان و اصفهان، شاهد توفان‌های گردوغبار بودیم.

اختلاف فشار، گرما و گرد و غبار
زمانی که تغییرات دمایی خیلی شدید باشد، اختلاف فشار به وجود می‌آید و اختلاف فشار هم باعث برخاستن گردوغبار می‌شود. نوسانات درجه حرارت، خشکسالی و استمرار آن مسائلی هستند که منجر به تشدید گردوغبار می‌شوند ـ که به ما آسیب می‌زند ـ لذا پیش‌بینی می‌شود که امسال نسبت به سال گذشته، گردوغبار بیشتری داشته باشیم.

همه جا خاک
ابتدا بد نیست به حوزه های خاکی و گردوغبارخیز کشور سرکی بکشیم و ببینیم، گردوغبار کدام مناطق کشور را درنوردیده است، که متاسفانه اگربگوییم، تقریبا بیشتر مناطق ایران به جز استان های شمالی با شدت و ضعف گرفتار این پدیده شده اند، حرف بی‌جایی نیست.
دبیر ستاد ملی مقابله با گردوغبار ایران درباره توده های گردوغبار این روزها، گفته است، در منطقه شرق قم بین اصفهان و قم،  کانون سراجه فعال شد و وضعیت نامناسبی در قم و استان مرکز‌ی و همدان ایجاد کرد. ضمن این که همزمان جریانی از مرز‌های غربی کشور وارد شد و شهر‌های غربی استان‌های غربی و جنوب غربی را تحت تأثیر قرار دارد، به جز نقاط شمالی کشور، همه کشور درگیر خیزش گردوغبار است. حتی آثار و شواهد گردوغبار طی دو روز گذشته در تهران هم قابل مشاهده بود.

  این 6 استان
در عین حال، در یک نگاه کلی به نقاط کشور و این که کدام استان ها در شرایط گوناگون گرفتار گردوغبار می شوند، بازهم پاسخ نگران کننده است: ۲۳ استان کشور دارای کانون گرد و غبار هستند و ۶ استان کشور به ترتیب خراسان جنوبی، کرمان، سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی، خوزستان و هرمزگان ۸۵ درصد غبارخیزی کشور را دارند.

غبارخیزی پهنه 270 میلیون هکتاری  
نهایتا این مسئول، کل مساحت کانون‌های غبارخیز را ۲۷۰ میلیون هکتار و با مجموع ۱۴۷ میلیون تن غبار در سال دانست و گفت: مجموع غبارخیزی ویژه ۵۴۰ کیلوگرم بر هکتار در سال است.

از کجا؟
حال اولین سوالی که برایمان پیش می آید این است که منشأ این گردوغبارها که اغلب نقاط کشور رادرگیرکرده، چیست و کجاست. این مسئول پاسخ  می دهد: منشأ گردو غبار در دو روز گذشته یک نقطه کانونی بین سمنان و اصفهان به نام « ریگ جن» بود و بعد گسترش پیدا کرد و بسیاری از نقاط مختلف را در‌بر‌گرفت و تشدید شد. در فصول خیلی گرم که تبخیر آب زیاد می‌شود و جریان هوا شدت می‌گیرد، در مناطق حساس خیزش گردوغبار داریم. باید قبول کنیم که ذات منطقه ما این وضعیت را از قدیم داشته است و یک‎سری بهره‌برداری نامناسب، باعث تشدید این بلایای طبیعی در مناطق غبارخیز و پراکنده شد.

  همسایگانی که همکاری نمی کنند
در سال های اخیر و به ویژه با روی کارآمدن دولت شهید جمهور سید ابراهیم رئیسی، پیگیری های بین المللی درخصوص کنترل منطقه ای گردوغبار هم جدیت یافت که برگزاری اجلاس بین‌المللی مقابله با توفان‌های ماسه و گرد وغبار با حضور ۵۰ کشور و نهاد بین‌المللی در مهرماه 1402 از جمله این پیگیری ها بود.
اما امروز روایت دیگری از دبیر ستاد ملی گردوغبار می شنویم: مشاور رئیس‌ سازمان‌ حفاظت محیط زیست در رابطه با همکاری با سوریه و عراق برای کاهش کانون‌های گردوغبار متأثر بر کشورمان توضیح داد: حدود یک ماه و نیم پیش تمام اقدامات لازم را برای میزبانی از آن ها انجام دادیم و برنامه‌ریزی بازدیدها و اسکان آن ها را نیز انجام دادیم تا به ایران بیایند.
 طبق پروتکلی که وجود دارد، هزینه رفت‌وآمد با کشورهای مهمان و هزینه اسکان و غذا را کشور میزبان پرداخت می‌کند، متأسفانه این‌ها در آخرین لحظه گفتند؛ «تأمین اعتبار برای گرفتن بلیت انجام نشده است.» و برنامه همکاری را یک روز مانده به سفر به هم زدند.
طهماسبی بیرگانی اضافه کرد: ما همچنان به‌صورت دائم به وزارت امور خارجه نامه می‌دهیم و وزارت امور خارجه نیز با این کشورها نامه‌نگاری می‌کند اما متأسفانه کارشکنی می‌کنند و پای کار نمی‌آیند.

سهم تهرانی‌‌ها از «هوای قابل تنفس» در شهر، از «یک روز در ماه» هم کمتر شده و میانگین سالانه آن طی سه سال گذشته به نصف «دهه 80» سقوط کرده است. در سال 1402، آسمان پایتخت فقط 10 روز هوای پاک داشت، یعنی فقط «چند ساعت در ماه» که اگرچه نسبت به 3 روز در سال 1401 و 2 روز در سال 1400، وضعیت آسمان اندکی «بهبود نسبی» نشان می‌دهد اما با لحاظ «حق طبیعی شهروندان برای دسترسی به هوای پاک در همه روزهای زندگی (کل سال)» می‌توان نتیجه گرفت، قدرت موتورهای آلودگی‌‌هوا در شهر از همت یا توان متولیان تامین حق طبیعی هوای سالم بیشتر است. ضربه این قدرت برتر آلوده‌‌سازها را شهروندان به شکل «افزایش بیماری‌‌های قلبی و مرگ‌‌‌‌ در سن کمتر از سالخوردگی» در اثر تشدید آلودگی‌‌هوا در سال‌های اخیر می‌‌خورند. بررسی‌‌های «دنیای‌اقتصاد» نشان می‌دهد، حدود 70‌درصد از ذرات آلاینده در آسمان پایتخت را وسایل نقلیه شامل خودروهای شخصی، موتورسیکلت‌‌ها، وانت‌‌ها و همچنین کامیون و اتوبوس (دیزلی‌‌ها) تولید می‌کنند که برخلاف تصور رایج، سهم کامیون‌‌‌‌ها از خودروهای شخصی بیشتر است؛ 16‌درصد در مقابل 14 درصد. با این حال، یک قانون مرتبط با «معاینه‌‌فنی خودروها» به جای آن که در خدمت «هوای پاک‌‌» باشد، پشتیبان آلودگی‌‌هوا شده است. طی دست‌‌‌‌کم دو سال گذشته، مجموعه مدیران شهر تهران خواستار اصلاح این قانون برای کاهش «سقف معافیت خودروهای صفر از معاینه‌‌فنی» از 4 سال به 2 سال شدند اما به دلایل نامعلوم و قابل‌‌تامل، صدای اصلاح شنیده نمی‌شود. نتایج تست خودروها در تهران نشان می‌دهد، از هر 5 خودروی زیر 4 سال ساخت که مالکانش به شکل اختیاری –با توجه به معافیت 4 ساله- برای معاینه‌‌فنی مراجعه می‌کنند، یک خودرو در تست‌‌ها رد می‌شود. این واقعیت، مهر تایید بر «اشکال بزرگ قانون معافیت معاینه‌‌فنی» است.