غریب مثل سند راهبرد ی نخبگان
با گذشت ۱۰ سال از تصویب سند راهبردی کشور در امور نخبگان، به گفته سرپرست معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری تنها نیمی از آن اجرایی شده است. معاون سابق بنیاد ملی نخبگان به خراسان میگوید راهکار حمایت از استعدادهای برتر کشور، اجرای کامل همین سند است و بس
مصطفی عبدالهی – بار دیگر جمعی از نخبگان کشور گرد هم آمدهاند تا هم بگویند و هم بشنوند؛ بگویند از دغدغههایشان برای آبادانی و سربلندی ایران و بشنوند از قولهای مسئولان برای حمایت تمام قد از آنها. دوازدهمین همایش بنیاد ملی نخبگان دیروز پس از سه سال وقفه ناشی از کرونا، با حضور 500 نخبه کشور آغاز شد و رئیس جمهور هم به آنها قول داد که دولتش از هیچ حمایتی در حق نخبگان دریغ نخواهد کرد.
خانه ای برای50 هزار نخبه
حدود 16 سال از تاسیس بنیاد ملی نخبگان میگذرد و آنطور که قائم مقام کنونی این بنیاد اعلام کرده، 50 هزار استعداد علمی در نقاط مختلف کشور تحت پوشش آن هستند؛ شامل: 20 درصد دانشآموز، 40 درصد دانشجو، 30 درصد دانشآموخته فوقلیسانس یا دکتری فارغالتحصیل شده و 10 درصد عضو هیئت علمی. در این سالها خدمات متنوع و متعددی برای حمایت از این جامعه نخبگانی ارائه شده است اما همین دیروز، رئیس جمهور هم تاکید کرد که «آنچه تا کنون توسط بنیاد ملی نخبگان انجام گرفته با نقطه مطلوب فاصله دارد».
آمار تلخ مهاجرت نخبگان
یک دلیل برای کمکاریهای گذشته در حمایت از نخبگان، آمار مهاجرت آنها از کشور است که روایتهای متعددی از آن وجود دارد؛ اما «ناصر باقریمقدم» قائممقام بنیاد ملی نخبگان 31 شهریورماه امسال در گفتوگو با خبرگزاری ایرنا این روایت را ارائه کرد: در بازه زمانی اردیبهشت 1385 تا تیر 1399، حدود ۳۷ درصد المپیادیها و حدود ۲۰ درصد از رتبههای برتر کنکور از کشور مهاجرت کردهاند. اگرچه به گفته او در همین مدت،۴/۴درصد از المپیادیها و ۶/۲درصد از رتبههای برتر کنکور که پیشتر مهاجرت کرده بودند، به کشور بازگشتند، اما به هر حال تردیدی نیست که همچنان آمار نخبگان خارج از کشور و احتمالا نخبههای متقاضی مهاجرت قابل توجه است.
حمایت هایی که رو به افزایش است
مرور این آمارهای تلخ، نافی تلاشهای صورت گرفته برای حفظ و بازگشت نخبگان نیست و این را هم قبول داریم که اقدامات گستردهای، هم در دولتهای گذشته و هم در دولت سیزدهم در این خصوص انجام شده است، از جمله:
* کاهش مشکل سربازی نخبگان با افزایش ظرفیت پذیرش برای انجام طرحهای پژوهشی مراکز صنعتی، دستگاههای اجرایی و وزارتخانه به جای خدمت مرسوم سربازی
* پرداخت حقوق ماهانه 7 تا 8 میلیون تومان به دارندگان مدال در المپیادهای ملی و رتبههای یک تا صد کنکور، در صورت ادامه تحصیل در رشتههای اولویتدار مورد نیاز کشور و حمایت مستمر از دوره لیسانس تا دکتری
* عضویت نخبگان در هیئت علمی دانشگاهها، مراکز تحقیقاتی و شرکتهای دانش بنیان
* پشتیبانی از نخبگان در قالب اجرای طرح توسعه توانمندیهای علمی- فرهنگی در قالب پژوهشهای کاربردی و فناورانه
* آغاز طرح ساخت و تامین مسکن برای نخبگان با دستور مستقیم رئیس جمهور
و مشکلاتی که همچنان باقی است
با این حال نخبگان و استعدادهای برتر علمی کشور هنوز با مشکلات متعددی مواجهاند که دولت، مجلس و دیگر نهادهای مرتبط باید همه توان خود را برای ارائه پاسخ مناسب به این نیازها و مطالبات بهکارگیرند. جمعی از این نخبگان شهریورماه امسال در نشستی که با رئیس مرکز پژوهشهای مجلس داشتند، دغدغههای خود را مطرح کردند که اگرچه بسیاری از آنها را بارها شنیدهایم، اما حل نشدنش راهی جز تکرارشان باقی نمیگذارد:
- جدی نگرفتن فعالیتهای علمی از سوی مسئولان
- در نظر نگرفتن نظرات و دیدگاههای نخبگان در اداره امور کشور
- بودجه های بسیار کم برای انجام فعالیت های علمی و پژوهشی
- مشکلات ساختاری و ضعف در مدیریت مراکز حمایت از نخبگان
- نبود تقاضا و استقبال ضعیف بخش صنعت برای انجام پروژههای علمی
- بوروکراسی حاکم بر دستگاههای اجرایی از جمله در دانشگاهها
- کاهش تعاملات علمی بینالمللی
- فرسودگی مواد و تجهیزات آزمایشگاهی در مراکز علمی
- نداشتن چشم انداز مشخص برای آینده شغلی
- سرگردانی و احساس بیهویتی نخبگان پس از کسب افتخارات ملی و بینالمللی
- موانع متعدد پیش روی شرکتهای دانش بنیان
رئیس جمهور چه قول هایی داد؟
بخشی از این مشکلات و درخواستها، در همایش دیروز و در حضور رئیس جمهور کشورمان نیز باردیگر مطرح شد و آیتا... رئیسی هم وعده داد که تمام قد از نخبگان حمایت کند: «اراده جدی دولت حمایت و توجه به نخبگان است، ظرفیت نخبگان کشور قطعاً زمینه بسیار مناسبی برای تحقق ایده دولت مردمی در ایجاد تحول در زمینههای علمی و عملکردی خواهد بود.»بخشی از صحبتهای رئیس جمهور که بیشتر مورد توجه رسانهها قرار گرفت نیز مربوط به نگاه برون مرزی و دانش جهانی بود که گفت: «ما نسبت به استفاده از علم، دانش و تجربه کشورهای دیگر هیچ محدودیتی نداریم، البته قطعاً با نسخههای ارائه شده از سوی دیگران با احتیاط برخورد میکنیم. کارشناسان، دانشمندان و پژوهشگران نسخههای ارائه شده از سوی دیگران را به دقت بررسی میکنند که آیا متناسب با زیستبوم و مسائل کشور در حوزههای مختلف است یا نه؟»آیت ا... رئیسی این را هم گفت که: «دشمن در این جنگ شناختی که علیه ما به راه انداخته به دنبال غارت قشر پیشرو و نخبه کشور است و از این جهت ما مسئولان وظیفه داریم ضمن حفظ جایگاه و کرامت نخبگان، زمینه را برای فعالیت و تداوم پیشرفت این قشر ارزشمند در کشور فراهم کنیم.»
سند راهبردی؛ هنوز در نیمه راه
روح ا... دهقانی فیروزآبادی سرپرست معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری نیز در دوازدهمین همایش ملی نخبگان گفت: در پیاده سازی سند راهبردی کشور در امور بنیاد نخبگان 24 دستگاه نقش اجرایی و ماموریتی دارند اما پس از 10 سال حدود نیمی از این سند محقق شده است. تکریم و احترام به استعدادها و نخبگان، توسعه دایره نخبگانی از افراد دانشگاهی به سایر حوزهها همچون بازار و صنعت، تشکیل هسته های نخبگانی حول اساتید شاخص و سرآمد، توجه به نقش علوم انسانی و صنایع خلاق در شناسایی نخبگان و همچنین ایجاد بازار تقاضامحور برای محصولات دانشبنیان از جمله برنامه هایی بود که دهقانی فیروزآبادی اجرایی شدن آنها را در توسعه جامعه نخبگانی و حمایت از آنها موثر برشمرد.
تاکید استاد دانشگاه شریف و معاون سابق بنیاد ملی نخبگان:
اجرای سند راهبردی؛ یک کلام، ختم کلام
دکتر «آریا الستی» استاد دانشگاه صنعتی شریف است و معاونت بنیاد ملی نخبگان را هم در کارنامه دارد. الستی در گفتوگو با خراسان راهکار حمایت تمام قد از نخبگان و رفع دغدغههای آنها را اجرای کامل «سند راهبردی» کشور در امور نخبگان می داند و می گوید: هر آنچه در این حوزه مورد نیاز است در این سند ذکر شده و همه هم آن را قبول دارند، اما متاسفانه کنار گذاشته شده و مورد کم توجهی قرار گرفته است». مقصود دکتر الستی همان سندی است که به گفته سرپرست معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، فقط حدود نیمی از آن اجرایی شده است. این سند که دقیقا 10 سال قبل، یعنی در مهرماه 1391 به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسیده است، تمامی اهداف کلان، چشم انداز، راهبردها، اقدام های ملی و الزامات اجرایی برای حمایت از جامعه نخبگانی کشور را مشخص و تکلیف را بر همگان روشن کرده است؛ تکلیفی که باید همچنان منتظر انجام کامل آن باشیم.