ساز وکار ستیز با سیل های سالانه
تامین زیرساخت های مورد نیاز در سیستان و بلوچستان برای کاهش خسارت در زمان سیلاب و بارندگی و نیز مهار و بهره برداری از آب های سطحی، نیازمند اجرای گسترده طرهای آبخیزداری در این استان است؛ طرحهایی که مطالعات آن انجام شده اما، پولی برای اجرا ندارد. ما با رئیس سازمان جهاد کشاورزی و مدیرکل منابع طبیعی این استان در این باره این دغدغه ها گفت وگو کردیم
صادق غفوریان-در فصل هایی از سال به دلیل خشکی زمین و کم بارشی های فصلی، مناطقی از سیستان و بلوچستان دچار گرد و غبار و آلودگی هوا می شود به گونه ای که تنفس را بر مردمان نجیب این استان سخت می کند؛ اما در یک هفته اخیر و در جریان بارندگی های شدید تا 400میلی متر یعنی 2 برابر متوسط بارش سالانه کشور (۲۴۰میلیمتر) در جنوب سیستان و بلوچستان باران باریده است. حال، نبود زیرساخت های لازم به منظور کاهش خسارت و مهار آب و سیلاب در منطقه باعث شده است، باران، این رحمت الهی که تمام نقاط ایران به آن سخت نیازمند است، گاهی سبب ساز خرابی و عقب ماندگی شود. یکی از این موارد را مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب سیستان و بلوچستان روایت کرده و گفته است، بارش شدید باران و وقوع سیل به تاسیسات آب در ۲۵۲روستای جنوب این استان خسارت وارد کرد.
وعده رئیس جمهور
اما از مهم ترین نیازمندی ها برای کنترل چنین وقایعی را رئیس جمهور در حضور روز چهارشنبه خود در مناطق سیل زده این استان وعده داد: «کار زیربنایی و زیرساختی که باید برای جلوگیری از سیلاب و مهار آب های ناشی از باران های فصلی در جنوب سیستان و بلوچستان انجام شود، ساخت سد است که آن هم جز برنامه ما خواهد بود. یک کار اساسی این است که باید این نزولات آسمانی را با ایجاد سد به نحوی مدیریت کنیم که از آب درست استفاده شود، بالاخره گاهی چند ساعت یا چند روز باران میبارد آب این باران باید برای مردم این منطقه نعمتی باشد که بتوانند از آن در طول سال استفاده کنند که به دریا ریخته نشود و این آب شیرین قابل استفاده برای آشامیدن شود.»
3 مطالبه مسئولان میدانی استان
ما برای این که دقیق تر به موضوع بپردازیم با دو مسئول مرتبط با این حوزه در استان سیستان و بلوچستان همکلام شدیم. مهندس سید محمدرضا سید حسینی رئیس سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان راهکارهای مدیریت مهار آب و سیلاب و کاهش خسارت و البته بهره وری از این آب ها را برایمان تشریح کرد:
1- اجرای طرح های آبخیزداری
سید حسینی می گوید: مطالعات گسترده ای درباره ضرورت اجرای طرح های آبخیزداری برای سیستان و بلوچستان انجام شده که باید این مطالعات را اجرایی کرد. البته موضوع آبخیزداری از مهم ترین نیازهای اغلب نقاط کشور و به ویژه در استان است.
فرسایش خاک 10 برابر میانگین کشوری
بی توجهی به مسئله آبخیزداری و اقدامات مورد نیاز در زمینه کنترل آب و سیلاب، باعث خسارت سنگینی در بخش خاک منطقه شده که رئیس سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان درباره آن به آمار نگران کننده ای اشاره میکند: متاسفانه فرسایش خاکی در این منطقه 10 برابر سایر نقاط کشور است که این موضوع نگران کننده است.
2- احداث سد
سید حسینی درباره ضرورت احداث سدهای مورد نیاز در منطقه، این طور میگوید: در ان بخش هم مطالعاتی صورت گرفته و ما در منطقه به 7 سد نیازمندیم که چنانچه اعتبارات اجرای آن در اختیار استان قرار گیرد، می توانیم با انجام آن، بخش قابل توجهی از مشکلات را برطرف کنیم.
3- احداث هوتک (آب بندان)
بنابر برخی گزارش ها در سیستان و بلوچستان صدها هوتک وجود دارد که بر اساس دانش بومی در نقاط مختلف توسط مردم احداث می شود.
هوتِگ یا هوتَک، گودال مصنوعی و یا طبیعی نسبتاً بزرگی است که آب حاصل از بارندگیها در آن هدایت و جمع آوری شده و در طول سال به مصارف کشاورزی و آشامیدنی انسان و حیوانات اهلی و وحشی میرسد.
مهندس سیدحسینی در این باره می گوید: هوتک، یک راهکار تجربه شده در منطقه است که با استفاده از دانش بومی و محلی اهالی منطقه با هزینه بسیار کم انجام می شود. این گودال ها را حفر و با آب های ذخیره شده در آن، برای مصارف کشاورزی، باغداری، دامداری و... بهره برداری می شود. این هوتک ها تا حد زیادی از فرسایش خاک و خسارت به تاسیسات، خانه ها و مزارع جلوگیری می کند.
به نسبت نیاز، بودجه نداریم
از رئیس سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان درباره منابع مورد نیاز اجرای این زیرساخت ها می پرسیم و این که سهم استان از لوایح سالانه کشور چقدر است که سیدحسینی پاسخ می دهد: متاسفانه به میزان نیاز، بودجه نداریم. شاید بتوانیم با بودجه های فعلی سالانه 4 یا 5 هوتگ احداث کنیم در صورتی که همین حالا هر روستا در منطقه به چند هوتک و آب بند نیازمند است. در بخش احداث سد هم اگر از مسئولان آب منطقه استان سیستان و بلوچستان جویا شوید، بعید می دانم که اعتبار چندانی برای احداث سدهای جدید پیش بینی شده باشد.
با بودجه های فعلی 100 سال زمان میبرد
سیدحسینی می گوید: به طور کل درباره طرحهای آبخیزداری دچار کمبود شدید بودجه هستیم و اگر به همین روال کنونی بودجه ای پیش برویم، شاید نزدیک 100 سال زمان ببرد که بتوانیم اقدامات مورد نیاز آبخیزداری را در استان اجرا کنیم.
از کنترل گرد و غبار تا توسعه کشاورزی
درباره نقش کنترلی و نگهداشت گرد و غبار با اقدامات آبخیزداری از او هم میپرسم که تاکید می کند بی شک، با این اقدامات بخش قابل توجهی از گرد و غبار هم کنترل خواهد شد. ضمن این که با احداث این سازه ها و زیرساخت ها آبیاری رونق و سطح کشت افزایش می یابد یا همین وضع موجود کشاورزی را میتوانیم حفظ کنیم.
انجام مطالعه 150 هزار هکتار
ما برای دریافت داده های بیشتر از وضعیت مطالعات، بودجه های اجرای پروژه های آبخیزداری به سراغ دکتر عبدا... بامری، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سیستان و بلوچستان هم می رویم. او به میزان مورد مطالعه و بودجه های مورد نیاز اشاره میکند: در حوزه آبخیزداری در جنوب سیستان و بلوچستان از 2 میلیون هکتاری که وجود دارد، برای اجرا حدود 140 تا 150 هزار هکتار مطالعه شده که البته ما توان اجرا تا 200 هزار هکتار را داریم و بقیه آن بدون مطالعه است.
کنترل فرسایش خندقی 2 همت بودجه می خواهد
از دکتر بامری درباره بودجه مورد نیاز برای اجرای طرح های آماده اجرا می پرسیم که می گوید: آن چه در جنوب سیستان و بلوچستان که بالاترین نرم فرسایش خاک نسبت به میانگین کشوری را دارد و باعث بیشترین آزار مردم منطقه شده، «فرسایش خندقی» است. مطالعه کنترل فرسایش خندقی برای 30 هزار هکتار انجام و عملیات اجرایی برای آن تعریف شده است که برای اجرای این پروژه حدود 2 هزار میلیاد تومان اعتبار نیاز است.
یکی از اولویت ها؛ افزایش پوشش گیاهی
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سیستان و بلوچستان درباره یکی از اولویت های زیرساختی آبخیزداری می گوید: افزایش پوشش گیاهی و عملیات های آبی که منجر به افزایش پوشش گیاهی بشود، باعث کاهش سرعت آب و کنترل و نگهداشت ریزگرد و گرد و غبار می شود که می توان این موارد را از راهکارهای مناسب و درست در این زمینه دانست.