دوستانش به او «ابن‌سینای زمانه» می‌گفتند.احتمالاً به این دلیل که به گفته احمد مسجدجامعی «هیچ‌کس را مثل او در حوزه شناخت کل آثار ابن‌سینا نداریم» و حتی  مانند ابن‌سینا، در علوم مختلف دست داشت؛ از نسخه‌شناسی، ریاضی، منطق، فلسفه و تاریخ گرفته تا حقوق، موسیقی، ادبیات و... .

 سید عبدا... انوار که عالِم به علوم جدید و قدیم و مسلط به سه زبان عربی، انگلیسی و فرانسه بود، چهارشنبه  17 اسفند در 98 سالگی چشم از جهان فروبست. محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در پیامی درگذشت این دانشمند معاصر را تسلیت گفت. در بخشی از پیام وزیر آمده است: «استاد انوار به‌عنوان یکی از مواریث فرهنگی این سرزمین، ضمن احاطه بر دانش قدیم، در علوم نوین نیز چیره‌دست و صاحب مهارتی زبانزد بود. در جامعیت ایشان در دانش‌های مختلف همین بس که ایشان از منطق، فلسفه، موسیقی و ریاضیات تا تاریخ، نجوم و نسخه‌شناسی تسلط و تبحر داشتند. کوشش‌ها و فعالیت‌های خالصانه این استاد در حوزه‌های تهران‌شناسی و تاریخ‌نگاری معاصر نیز از دیگر خدمات ارزنده علمی و فرهنگی وی به شمار می‌رود».

نسخه‌شناسِ تراز اول ایرانی

نسخه‌شناسی متون کهن، تخصص ویژه زنده‌یاد عبدا... انوار بود.او بیش از 20 سال، رئیس بخش نسخ خطی کتابخانه ملی ایران بود و در این مدت، فهرست نسخه‌های خطی فارسی و عربی را در 10 جلد گردآوری و تدوین کرد. زنده‌یاد انوار علاوه بر نسخه‌شناسی، در تصحیح متون کهن هم یگانه بود. تصحیح «جهانگشای نادری» و تصحیح «اساس الاقتباس» خواجه‌نصیرالدین توسی از آثار برجسته او در این حوزه است. ازجمله آثار استاد انوار می‌توان به این کتاب‌ها اشاره کرد: شرح و ترجمه 22 جلد کتاب شفای ابن‌سینا، شرح موسیقی کبیر فارابی، ترجمه شرح تلویحات شیخ اشراق، ترجمه مقاصدالفلاسفه غزالی، شرح و تعلیق درة‌التاج قطب‌الدین شیرازی و... .

رفیق و یارِ غارِ جلال آل‌احمد

یکی از نکته‌های جالب‌توجه در زندگی شخصی زنده‌یاد انوار، دوستی و رفاقت او با جلال آل‌احمد، نویسنده و منتقد معاصر است. زنده‌یاد انوار در برنامه تلویزیونی «خانه جلال» درجایی از صحبت‌هایش به قرض دادن 1500 تومان به جلال برای ساخت خانه‌اش گفت. او یک سال از جلال آل‌احمد کوچک‌تر بود و سال‌ها با او رفت‌وآمد داشت. او در مصاحبه با روزنامه اعتماد درباره این آشنایی گفته است: «ما هر دو در سال ۱۳۲۲ وارد دانشسرای عالی شدیم. جلال به شعبه ادبیات فارسی رفت و من به شعبه ریاضی رفتم، اما یک انجمن ادبی داشتیم که در آن دانشجویان رشته‌های مختلف از ادبیات، ریاضی و... شرکت می‌کردند. در آن جا با جلال بیشتر آشنا شدم و رفاقتمان بیشتر شد و این دوستی بعد از فارغ‌التحصیلی ادامه پیدا کرد. آن زمان دانشسرا در باغ نگارستان فعلی بود. جلال در قسمت فوقانی ادبیات می‌خواند و ما در قسمت تحتانی ریاضیات عالی می‌خواندیم. در همان‌جا با جلال دوست بودیم و در انجمن‌های ادبی حضور داشتیم و مقاله و شعر می‌نوشتیم و برای هم می‌خواندیم و از یکدیگر انتقاد می‌کردیم. بعد از آن رفاقت ما ادامه یافت و وقتی از دانشسرا فارغ‌التحصیل شدیم، او معلم شد و بعد هم به کارهای حزبی پرداخت».

شاید این سؤال، ذهن شمارا هم به خود مشغول کرده باشد که باوجود تولید آثار فاخر در ادبیات فارسی از گذشته تا امروز به چه دلیل هنوز مردم جهان با بخش اندکی از ادبیات ما آشنایی دارند و ادبیات فارسی همچنان نتوانسته جایگاه خود را در میان جوایز بین‌المللی باز کند. شاید یکی از مهم‌ترین ریشه‌های این عقب‌افتادگی را بتوان در زمینه ضعف ترجمه و فعالیت انتشاراتی‌های فارسی‌زبان در دیگر کشورها جست‌وجو کرد. مرداد امسال بود که افشین شحنه‌تبار، مدیر انتشارات «شمع و مه»، از ترجمه شاهنامه فردوسی در هفت جلد به زبان اسپانیولی خبر داد و نگاه بسیاری از کارشناسان و فعالان ادبیات را به سمت این موضوع جلب کرد. روزنامه خراسان در همان روزها مصاحبه‌ای با پروفسور بئاتریس سالاس مترجم شاهنامه فردوسی به زبان اسپانیولی انجام داد. طولی نکشید که باخبر شدیم این انتشارات، سفرهایی پی‌درپی را برای معرفی شاهنامه فردوسی به مردم اروپا و جهان در برنامه کاری خود قرار داده است. حالا این انتشاراتی که در قالب دو دفتر در انگلستان و ایران فعالیت می‌کند، پس از چند ماه، جلسات متعددی با مسئولان دانشگاهی و ناشران کشورهای اروپایی برگزار کرده و مسیر معرفی شاهکار فردوسی توسی به چندین هزار اروپایی هموارتر شده است. برای آگاهی از اقدامات انجام‌شده در این زمینه، با افشین شحنه تبار، مترجم و ناشر گفت‌وگو کرده‌ایم.

استقبال دانشگاهیان آمریکای جنوبی از شاهنامه

 شحنه تبار که به‌تازگی از سفرهای اروپا و آمریکای لاتین باهدف معرفی شاهنامه بازگشته است، به خراسان اظهار می کند: شش ماه پیش ترجمه شاهنامه فردوسی به زبان اسپانیولی توسط خانم پروفسور بئاتریس سالاس به پایان رسید. بعد از پایان کار ترجمه، برنامه‌های زیادی را برای معرفی فردوسی و اثر ماندگارش در کشورهای اروپایی و مکزیک در دستور کار قرار دادیم. ابتدا در نمایشگاه کتاب بارسلون، سخنرانی‌هایی داشتیم و سپس به سراغ شهرهای جنوبی اسپانیا از قبیل مالاگا، گرانادا و سویا رفتیم.وی درباره استقبال دانشگاهیان مکزیک از شاهنامه فردوسی نیز می‌گوید: 20 روز پیش، وقتی از اسپانیا به مکزیک رسیدیم با استقبال خوبی از سوی دانشگاهیان این کشور روبه‌رو شدیم و برای اولین بار جلسه مفصلی با تمرکز بر دانشگاه‌های مکزیکو سیتی برگزار کردیم. سپس به سراغ دانشگاه 

«یو.ان.ام.ای»رفتیم که بزرگ‌ترین و معتبرترین دانشگاه آمریکای جنوبی است و 5 برابر دانشگاه آزاد اسلامی کشورمان دانشجو دارد. علاوه بر این، تفاهم‌نامه‌ای با انتشارات این دانشگاه داشتیم تا شاهنامه به زبان اسپانیولی در این دانشگاه توزیع شود. البته برنامه‌های متنوع دیگری نیز در دست اجرا داریم که به‌محض نهایی شدن، این برنامه‌ها را نیز رسانه‌ای می‌کنیم.

قرارگرفتن شاهنامه در آرشیو بزرگ‌ترین کتابخانه آمریکای لاتین 

این ناشر می‌افزاید: یکی دیگر از برنامه‌های ما که باهدف معرفی بیشتر شاهنامه فردوسی در کشور مکزیک در ماه‌های گذشته انجام شد، سفر به شهر پوئبلا بود. این شهر بزرگ‌ترین کتابخانه آمریکای لاتین را دارد. پس از معرفی شاهنامه در قالب چندین جلسه در مراکز فرهنگی و دانشگاهی پوئبلا، اتفاق شگفت‌انگیزی رخ داد که تبدیل به مهم‌ترین افتخار سفر ما به این شهر شد و برای اولین بار، یک اثر از ادبیات فارسی یعنی همین شاهنامه با ترجمه اسپانیولی وارد آرشیو این کتابخانه شد. از دلایل اهمیت این موضوع می‌توان به این نکته اشاره کرد که آرشیو این کتابخانه مرجعی برای بسیاری از اندیشمندان و دوستداران کتاب در آمریکای لاتین است و می‌توان به معرفی گسترده شاهنامه، امیدهای فراوانی داشت.

شاهنامه روی میز وزیر فرهنگ مکزیک

 شحنه تبار خاطرنشان می‌کند: در ادامه سفرهایمان در مکزیک با توجه به جلساتی که برگزار کرده بودیم و خبرهایی که در این کشور منتشرشده بود، با وزیر فرهنگ مکزیک دیدار داشتیم. در این جلسه برنامه‌هایی برای معرفی شاهنامه در یک سال آینده طرح شد که یکی از آن‌ها انتشار گسترده شاهنامه در این کشور بود که با استقبال وزیر مکزیکی روبه‌رو شد.

 بهانه‌ای برای راه‌اندازی انجمن دوستی مکزیک و ایران

مدیر انتشارات شمع و مه می‌گوید: در مدت اقامتمان در مکزیک وقتی به شهر خالاپا، مرکز استان وراکروز رفتیم، نماینده این شهر در مجلس با شنیدن آوازه شاهنامه فردوسی رسماً ما را برای برگزاری جلسه‌ای دعوت کرد. در پی این دعوت، دریکی از دانشگاه‌ها برنامه‌ای برگزار و تفاهم‌نامه‌ای برای تأسیس انجمن دوستی مکزیک و ایران امضا شد. سپس چند برنامه در شهر وراکروز داشتیم و به ایران برگشتیم.

سفرهای بعدی شاهنامه

 شحنه تبار در پاسخ به این سؤال که در آینده چه برنامه‌هایی برای معرفی شاهنامه فردوسی به مردم اروپا دارید، می‌گوید: در ادامه این سلسله سفرها به ژنو در سوئیس می‌رویم و در نمایشگاه کتاب این شهر شرکت می‌کنیم اما علاوه بر این، ما هرسال در 4 فروردین برنامه‌ای نوروزی در شهر ژنو  و  در 6 فروردین برنامه‌ای در شهر لوزان برای معرفی بیشتر شاهنامه برگزار می‌کنیم. در 9 فروردین هم دو برنامه در اینالکو در پاریس فرانسه داریم که البته این برنامه درباره آثار معاصر ادبیات ایران است. در ماه‌های آینده نیز به آرژانتین، آمریکا، شیلی، پرو، ونزوئلا و کوبا خواهیم رفت و برنامه‌های تخصصی را در دانشگاه‌های این کشورها با موضوع فردوسی و شاهنامه به زبان اسپانیولی برگزار می‌کنیم.

 ذائقه متفاوت مکزیکی‌ها و اسپانیایی‌ها 

وی درباره مخاطبان غیرفارسی‌زبان آثار ادبیات فارسی می‌گوید: نکته جالبی که در کشور مکزیک درباره شاهنامه وجود دارد، آشنایی قابل‌توجه دانشجویان با شاهنامه فردوسی است. در جلساتی که با دانشجویان دانشگاه‌های مختلف مکزیک برگزار کردیم، متوجه این واقعیت شدیم که آن‌ها تا امروز، تحقیقات زیادی درباره فردوسی و شاهنامه انجام داده‌اند و دانشجویان مکزیکی که در حوزه ایران‌شناسی تحصیل می‌کنند بیشترین مطالعات خود را در زمینه شاهنامه دارند. به نظر من آمریکای لاتین ظرفیت زیادی برای شناسایی ادبیات معاصر و کهن ایران دارد.شحنه تبار تصریح می‌کند: شاید دلیل علاقه‌مندی زیاد مکزیکی‌ها به شاهنامه این باشد که آمریکای لاتین دارای ادبیات داستانی با نمادها و اسطوره‌های فراوان  است و شاهنامه فردوسی نیز از این موضوعات دور نیست. البته ناگفته نماند که مولانا جلال‌الدین بلخی هم که در شعرهایش به موضوعات عرفانی می‌پردازد نیز میان مکزیکی‌ها تا حدودی شناخته‌شده است ولی مردم این کشور با ادبیات معاصر ما چندان آشنایی ندارند. این در حالی است که در اسپانیا ادبیات معاصر ما را بیشتر می‌شناسند و آثاری از صادق هدایت، سیمین دانشور و هوشنگ مرادی کرمانی را بیشتر از آثار کهن ایرانی می‌خوانند.

هم‌سو با وزارت ارشاد اما مستقل

وی خاطرنشان می‌کند: تا امروز آثاری را ترجمه کرده‌ایم و با معرفی این ترجمه‌ها به جهانیان شاهد موفقیت‌های چشمگیر آن‌ها هستیم که علاوه بر آثار کهن ادبیات فارسی از میان آثار نویسندگان معاصر می‌توانیم به رمان‌های «گراف گربه» نوشته هادی تقی زاده و «بار دیگر شهری که دوستش می‌دارم» اثر نادر ابراهیمی اشاره کنیم؛ کتاب‌هایی که پس از ترجمه، جوایز معتبر جهانی را به دست آورده‌اند. در آینده نیز تمرکز بیشتری بر آثار نویسندگان ایرانی معاصر خواهیم داشت تا ادبیات امروز را مانند ادبیات کهن به کشورهای اروپایی معرفی کنیم.

 شحنه تبار در پایان این گفت‌وگو در قالب توصیه‌ای به ناشران ایرانی می‌گوید: در ایران اگر ناشری قصد ورود به فعالیت در حوزه بین‌الملل را داشته باشد، باید کاملاً همراه با وزارت ارشاد ولی مستقل از این وزارتخانه عمل کند زیرا تفکری که در وزارت ارشاد وجود دارد، بر اساس برخی استانداردهای داخلی است که در خارج از کشور قابلیت پیاده‌سازی ندارد. یک ناشر هرگز نمی‌تواند جهانی فکر کند اما تمرکزش را روی کشورهای همسایه بگذارد که ازنظر ادبیات ضعیف هستند. اگر قرار بر معرفی آثار ایرانی به جهانیان باشد، باید با تفکری فراتر از منطقه و کشور اندیشید.

منوچهری-  در هفته بزرگداشت نظامی گنجوی، ویدئویی از رئیس‌جمهور آذربایجان منتشر شده که در آن ادعای واهی‌ خود را درباره حکیم نظامی، شاعر ایرانی قرن ششم هجری تکرار می‌کند. الهام علی‌اف می‌گوید: «نظامی گنجوی یک شاعر آذربایجانی است. در شهر گنجه آذربایجان به دنیا آمده، زیسته و فوت کرده است». 

ایران دوستی وافر در آثار حکیم نظامی 

گویا رئیس‌جمهور کشور آذربایجان نه از تاریخ و جغرافیای تاریخی چیزی می‌داند و نه حتی یک بار به آثار نظامی که همه به زبان فارسی سروده شده‌اند، نگاهی انداخته است، اما کاش همین دو بیت نظامی در «هفت‌پیکر» را می‌خواند: «همه عالم تن است و ایران دل/ نیست گوینده زین قیاس خجل/ چون که ایران دل زمین باشد/ دل ز تن به بود یقین باشد». این شاعر بزرگ ایرانی، در آثار خود به ویژه «هفت‌پیکر» و «اسکندرنامه» توجه زیادی به ایران کرده است.

 ایران در شعر نظامی، مهم‌ترین بخش هفت‌اقلیم شمرده می‌شود که هر کس بر آن مسلط شود، بهترین بخش زمین را از آنِ خود کرده‌است.

گستره ایران فرهنگی

 حکیم نظامی، تنها شاعر بعد از حکیم ابوالقاسم فردوسی است که هویت ایرانی را دوباره زنده می‌کند و به آن می‌بالد. درست است که امروزه مرزهای سیاسی و جغرافیایی کشورهای منطقه غرب آسیا و قفقاز نسبت به گذشته تغییراتی کرده‌است، اما آن‌چه قابل انکار نیست، محدوده وسیع و گسترده تمدن ایرانی و اندیشمندان و بزرگانی است که در دلِ ایرانِ بزرگِ فرهنگی رشد کرده و بالیده‌اند. یکی از این بزرگان هم حکیم نظامی گنجوی است که نامش با هویت ایرانی و تاریخ این سرزمین گره خورده و هیچ ادعایی نمی‌تواند او را از این سرزمین جدا کند.