رنگهایی بهنام ایران
از آبی لاجوردی تا گل سرخی و صورتی ایرانی؛ آشنایی با خاطرهانگیزترین و محبوبترین رنگهای ایرانی با شهرت جهانی
هر فرهنگی، امضای مخصوصبهخودش را دارد که در همه شاخههای هنرش بهراحتی قابل ردیابی و تشخیص است. رنگها، طرحها و سوژههای آشنا که در نقاشی، معماری، طراحی منسوجات و... بهکار میروند، امضایی ملی و فرهنگی است که هنرمندان پای کارشان میزنند. برای ما ایرانیها که چشممان همیشه به جمال پرنقشونگار قالی ایرانی، کاشیهای هفترنگ و کاسههای لاجوردی لعابدار روشن بوده، برخی رنگها، حکم زبان مشترک دارند. امکان ندارد جایی طرحی گل سرخی ببینیم و یاد خاطرات کودکیمان نیفتیم. بعید است فیروزهای، هوای نیشابور را به سرمان نیندازد. نارنجی سفال ایرانی را هرجای دنیا ببینیم، دنبال اسم سازنده ایرانیاش میگردیم. گفته میشود 9 رنگ بهنام رنگهای ایرانی (پرشین) در دنیا شناخته میشود. در ادامه با خاطرهانگیزترین و محبوبترین رنگهای ایرانی آشنا میشویم.
۱. آبی لاجوردی

اگر به اصفهان سفر کردهباشید، آبی لاجوردی احتمالا برای شما تداعیگر صنایع دستی و بناهای تاریخی این شهر خواهدبود. لاجوردی در معماری ایرانی، بهویژه در کاشیکاری، جایگاه ویژهای دارد. شاید بیشترین جایی که با آبی لاجوری مواجه شدهباشید، در مساجد باشد. یک دیدگاه میگوید این رنگ، نمادی از آسمان پیش از سحر است و در دل انسان مومن، آرامش و احساس نزدیکی با آسمان ایجاد میکردهاست.
۲. آبی لاجوردی میانه

از آبی لاجوردی که بهنام آبی کاربنی هم معروف است، دو طیف رنگ دیگر مشتق میشود که در شهرت و محبوبیت، دستکمی از آن ندارند. لاجوردی میانه، با تنالیته روشن، علاوهبر معماری، در پارچهبافی هم بسیار بهکار میرود و با اسم آبی شالی شناخته میشود. لاجوردی، در کاشیکاریها، کتیبهها و گچکاریها پای ثابت رنگهای ترکیبی است و وقتی کنار رنگهایی مثل سفید، اخرایی و طلایی قرار میگیرد، نتیجه بسیار چشمنواز میشود.
۳. آبی نیلی

نیلی هم که البته بعضیها آن را از خانواده بنفش میدانند، از مشتقات لاجوردی است. سفال و کاشی ایرانی، بهترین منابع برای حظ بردن از آبی نیلی هستند. اگر میخواهید بدانید نیلی چرا اینقدر در سلیقه و ذائقه ایرانی خوش نشستهاست، احتمالا باید ردپایش را در نمونههای اعلای معماری ایرانی پیدا کنید. مسجد «نصیرالملک» و حمام «گنجعلیخان شیراز»، چشم بیننده را از این رنگ سیراب میکنند.
۴. رز ایرانی

رنگ رز ایرانی که به صورتی نزدیک است، از توی باغچههای خانههای ما بیرون آمدهاست. قدیمترها کمتر خانه حیاطداری پیدا میکردید که یک بوته گل محمدی توی باغچهاش نباشد. حالا گرچه خبری از حیاط و ایوان و باغچه نیست اما سه ماه سال، در 14 نقطه ایران، عطر و رنگ گل محمدی، پادشاهی میکند؛ گلاب گیری که با نام کاشان شناخته میشود، صنعتی ریشهدار و وسیع در ایران است که هم شهرت خودش به گوش جهانیان رسیده هم شهرت رنگ رز ایرانی یا گلسرخیاش.
۵. صورتی ایرانی

صورتی ایرانی از آن رنگهای قدیمی بااصالتی است که ریشهاش را تا دوران قاجار میشود پی گرفت. معماران جسور و اهل ذوق ایرانی، صورتی را با چنان ظرافتی در تزیینات عمارات قاجاری بهکار بردهاند که انگار نه انگار رنگ بدقلقی است و به همنشینی با هر رنگی تن نمیدهد. وقتی حرف از صورتی ایرانی میشود، باز پای مسجد نصیرالملک به میان میآید که به مسجد صورتی معروف است.
۶. قرمز ایرانی
سرخ، دانهاناری، قرمز ایرانی؛ هرچه صدایش کنید، فرقی ندارد. موجی از حرارت و هیجان در قرمز ایرانی وجود دارد که نمیشود نادیدهاش گرفت. شاهد؟ قالیبافی ایران که سالهاست هرچه رنگ میآید و میرود، وفادارانه به سرخ چسبیده و رهایش نمیکند. اصلا کسی میتواند خانه ایرانی بدون رنگ سرخ را تصور کند؟ ریشه این رنگ را به خاک جزیره هرمز نسبت میدهند و در سفالگری هم میشود پیدایش کرد.
۷. نارنجی ایرانی

اخرایی یا نارنجی ایرانی که خیلیوقتها در معماری ایرانی، جای رنگ پرسروصدای قرمز را میگرفتهاست، به چشم ما رنگ آشنایی است. اخرا یک رنگدانه طبیعی موجود در خاک است که از ترکیب اکسید آهن، رس و ماسه بهدست میآید. گفته میشود ردپای این رنگ را هم باید در جزیره اعجابانگیز هرمز، پی گرفت. نارنجی ایرانی، از رنگهای محبوب در رنگرزی پارچه، قالیبافی و سفالگری ایرانی است.
۸. عنابی

عنابی، رنگ محبوب در خانواده بزرگترهای فامیل ایرانی، از خانواده زرشکی است و حسی از تفاخر را القا میکند. این رنگ همانطور که از اسمش برمیآید، از میوه عناب گرفته شده و سر از پارچهبافی و قالیبافی ایرانی درآوردهاست. رنگ عنابی را آلویی ایرانی هم صدا میزنند چون خیلی شبیه به آلوخشک است.
۹. فیروزهای

فیروزهای از آن رنگهاست که نهتنها برای ما ایرانیها، بلکه برای هرکسی در هرجای دنیا که اسم کشور ما به گوشش خوردهباشد، یادآور ایران است. فیروزه مرغوب ایران و کاربردهای گوناگون این رنگ در هنرهای ایرانی، دلایلی است که فیروزهای را بهعنوان سبز ایرانی در دنیا معروف کردهاست. کاشیکاری، خاتمکاری، نگارگری، طراحی جواهرات و حتی قالیبافی، تعدادی از پروپاقرصترین طرفداران این رنگ هستند. فیروزهای در بناهای مذهبی ایران هم اهمیت ویژهای دارد و در معماری، رنگی قدسی تلقی میشود که برای القای معنویت و آرامش بهکار میرود. نکته جالب آنکه رگههای سبز داخل سنگ مرمر هم یک نمونه از رنگ سبز ایرانی است.