راز تأثیرگذاری سیره اجتماعی فاطمه(س)

دکتر مهدی مجتهدی سیره اجتماعی حضرت فاطمه(س) را بسیار خاص و ویژه می‌داند. او می‌گوید: حضور حضرت زهرا(س) در جامعه، حضوری مؤثر و ویژه است؛ یعنی وقتی متون تاریخی را مطالعه می‌کنید، به لزوم این حضور پی می‌برید. ساختارهای این سیره اجتماعی، در خانه پیامبراکرم(ص) شکل گرفت و حضرت فاطمه(س) که شاهد سختی‌های دوران شعب ابی‌طالب و رحلت جانگداز حضرت خدیجه(س) و حضرت ابوطالب بود، بسان یک مادر به پدر بزرگوارش مهربانی می‌کرد و سنگینی داغ فراق را از شانه‌های او برمی‌داشت. حضرت زهرا(س) در جریان بسیاری از وقایع صدر اسلام و حرکت‌های سیاسی و اجتماعی آن حضوری فعال دارد. عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی تأکید می‌کند که این حضور، هم قبل از ازدواج با امیرمؤمنان(ع) و هم بعد از آن، کامل قابل رؤیت است. وی می‌گوید: حضرت فاطمه(س)، عزیز دل پیامبرخدا(ص) و به تعبیر خود آن حضرت، پاره تن ایشان است. بدیهی است که حضور او در جامعه و اقداماتی که انجام می‌دهد، منبعث از تعالیم و آموزه‌هایی است که حضرت زهرا(س)، در مکتب پیامبرخدا آموخته است. روایت و گزارش‌های متعددی دراین‌باره وجود دارد. نمونه مشهور آن، شأن نزول آیه «وَیُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْکِینًا وَیَتِیمًا وَأَسِیرًا»(انسان-8) است؛ طبق برخی تفاسیر، امیرمؤمنان(ع) و همسر بزرگوارش فاطمه زهرا(س)، بر اساس نذری که داشتند، سه روز روزه گرفتند و در این سه روز، غذای مختصر خود را هم، به مسکین و یتیم و اسیر بخشیدند و به افطارکردن با آب، بسنده کردند. حضرت زهرا(س)، هیچ‌گاه از توجه به فقرا و نیازمندان جامعه غافل نمی‌شد. با وجود این‌که دختر پیامبر(ص) است، فردی که نفر اول جامعه مسلمانان و موردعلاقه عموم محسوب می‌شود، اما از این موقعیت برای خودش فرصت نمی‌سازد و با حداقل‌های زندگی روزگار می‌گذراند، زیرا می‌داند که در شرایط خاص آن روزهای مدینه، بسیاری از مسلمانان با تنگناهای اقتصادی روبه‌رو هستند و این‌که دختر بزرگوار رسول‌خدا(ص)، فردی که قدر و عزتش نزد آن حضرت چنان بالاست که وقتی او را می‌بیند، برمی‌خیزد و دست وی را می‌بوسد و وی را با بهترین وجه و شیوه تکریم می‌کند، مانند ضعیف‌ترین افراد جامعه روزگار می‌گذراند، خود تسلای قلب ضعفا و محرومان جامعه است و تأثیر اجتماعی بسیار عمیقی دارد. این تأثیر اجتماعی، وقتی با دیگر وجوه سیره و زندگی حضرت فاطمه(س) پیوند می‌‌خورد، به آن فضای خاصی که اشاره کردم، جلوه‌ای ویژه می‌دهد. فکرش را بکنید که مردم در فعالیت‌های اجتماعی خود، بانویی را پیش رو دارند که نه فقط فرزندگرامی پیامبرخدا(ص) است، بلکه از منظر جایگاه بندگی خداوند، در موقعیتی بی‌بدیل قرار دارد؛ از اصحاب کساست و در ماجرای «مباهله»، در کنار پیامبرخدا(ص)، امیرمؤمنان و حسنین(ع) وارد مکان موردنظر می‌شود و در مقابل مسیحیان نجران قرار می‌گیرد. همه این‌ها، بر اثرگذاری اجتماعی حضرت زهرا(س) اضافه می‌کند و او را به شخصیتی عالی‌مقام در جامعه اسلامی مبدل می‌سازد.

حضرت زهرا(س)؛ پرچمدار «جهاد تبیین»

حجت‌الاسلام والمسلمین محمد رضایی تهرانی، استاد حوزه و دانشگاه، فعالیت‌های سیاسی حضرت زهرا(س) را مهم‌ترین بخش از سیره اجتماعی آن حضرت می‌داند. او معتقد است که در فضای خاص پس از رحلت پیامبر(ص)، حضرت فاطمه(س) نقش سیاسی پررنگی پیدا می‌کند و وارد عرصه‌ای می‌شود که باید آن را همان «جهاد تبیین» بدانیم. این کارشناس مذهبی می‌گوید: در جریان وقایع پس از رحلت پیامبرخدا(ص)، حضرت زهرا(س) با سخنان و خطبه‌های شورانگیز خود، به دنبال بصیرت‌آفرینی در جامعه است. شرایط، شرایط دشواری است و نباید آن را صرفاً در مسائل مربوط به حاکمیت خلاصه کرد؛ فتنه‌ای که حضرت زهرا(س) به مقابله با آن برخاست، هویت و معارف اصیل اسلامی را هدف گرفته‌بود؛ یعنی می‌خواست در مسیری که پیامبرخدا(ص) ترسیم فرمود، انحراف ایجاد کند. تأکید حضرت فاطمه(س) بر این قضیه جدی است. او به مسلمانان یادآوری می‌کند که طی طریق در جاده موردنظر خدا و پیامبرش، نیازمند یک راهبر توانمند است و آن راهبر، کسی جز امیرمؤمنان(ع) نیست. حرف این است که باید مسئله امامت، در قامت حاکمیت بر جامعه، پس از ختم رسالت، رقم بخورد تا نتیجه آن، به کمال رسیدن انسان و فتح قله‌های بلندی باشد که برای او در نظر گرفته شده‌است. حضرت فاطمه(س)، در مهم‌ترین فعالیت اجتماعی خود، تلقی برخی افراد از مقوله حاکمیت و جایگاه پیامبراکرم(ص) را به چالش کشید. تعدادی از این افراد، جایگاه پیامبر(ص) را با جایگاه قدرت سیاسی، مانند آن‌چه در غیراسلام رایج بود، مقایسه می‌کردند؛ اما حضرت زهرا(س) با دقیق‌ترین ارجاعات و عالی‌ترین مستندات، این نکته بسیار مهم و راهبردی را برای همگان یادآوری و عیان کرد که آن‌چه جریان فتنه به دنبال آن است، نه فقط حاکمیت سیاسی در اسلام، بلکه تمامیت این دین الهی را تهدید می‌کند. در خطبه حضرت زهرا(س)، مشهور به «فدکیّه»، ما با 20 محور مجزا روبه‌رو هستیم و این نشان می‌دهد که آن حضرت، تنها یک دغدغه ساده و محدود نداشت؛ حضرت فاطمه(س) در این خطبه، از مباحث توحید، نبوت، معاد و قرآن‌شناسی سخن به میان می‌آورد و بعد به مسائل سیاسی و ... می‌پردازد. او درنهایت فصاحت، ادب و احترام، به جهاد تبیین ورود می‌کند و برای سخنان خود، استدلال‌های قرآنی و عقلی می‌آورد تا نشان دهد که مسئله مدنظر او، نه فقط مباحث سیاسی و مربوط به همان نسل، بلکه هویت و تمامیت اسلام را دربرمی‌گیرد که نسل‌های بعد، تا قیامت، باید از آن برخوردار باشند. حضرت زهرا(س) پای این جهاد ایستاد و علی‌رغم همه سختی‌ها، بر استدلال‌های منطقی و خواست‌های منصفانه و عادلانه خود پا فشرد و نتیجه این جهاد، باقی ماندن اسلام ناب و تداوم تفکری بود که حضرت فاطمه(س) در راه آن به شهادت رسید. بنابراین، اگر بخواهیم مهم‌ترین جلوه از سیره اجتماعی حضرت زهرا(س) را بررسی کنیم، بی‌شک باید به مقوله جهاد تبیین آن حضرت، پس از رحلت رسول‌خدا(ص) بپردازیم.