آیا خشک شدن رودخانه ها به مصرف بالای آب در صنایع مربوط می شود؟
تولید هر تن فولاد ، مس،گندم و برنج چقدر آب مصرف می کند و چقدر می ارزند؟

رعیت نواز- این روزها بحث آب هنوز داغ است و برخی افراد صنایع را یکی از متهمان کم آبی می دانند این در حالی است که طبق آمار وزارت نیرو در سال 1399 تنها 4/2 میلیارد لیتر آب از حدود 93 میلیارد لیتر آب شیرین مصرفی در بخش صنعت مصرف و 82 میلیارد لیتر هم در بخش کشاورزی استفاده شده است. طبق این آمار 3/8 میلیارد لیتر هم به عنوان آب آشامیدنی در شهرها و روستاهای کشور مصرف شده است. اما برای این که از میزان آب مصرفی در اقلام کشاورزی و صنعتی بیشتر آگاه شویم، میزان آب مصرفی برای فلزهای مختلف از جمله مس و فولاد را در هر تن با میزان مصرفی برای محصولات کشاورزی مثل گندم و برنج مقایسه کرده ایم که در ادامه می خوانید. البته ذکر این نکته ضروری به نظر می رسد که منظور از تهیه این گزارش فقط اطلاع از میزان آب مصرفی در صنعت و کشاورزی است که باید با مکانیزه کردن آبیاری در کشاورزی از هدررفت آب جلوگیری کرد و گندم یکی از کالاهای اساسی و استراتژیک است که باید در آن به خودکفایی برسیم.
فولاد چقدر آب می خورد؟
مقدار آب مصرفی برای تولید فولاد با توجه به فرسوده یا به روز بودن دستگاه ها و زیرساخت ها متفاوت است، برخی از مجتمع های فولادی مدعی صرفه جویی۴۰درصدی در مصرف آب نسبت به پنج سال گذشته هستند و برخی دیگر نه تنها میزان مصرف آب را کم نکرده اند بلکه به دلیل فرسودگی زیرساخت هایشان این میزان را افزایش داده اند. یک کارخانه فولاد عملا بدون داشتن آب نمی تواند به فعالیت خود ادامه دهد. به همین دلیل است که کارخانه های فولاد به طور معمول باید در نزدیکی منابع فراوان آب شیرین ساخته شوند تا هم به آب مورد نیازشان دسترسی کافی داشته باشند و هم کیفیت آب مورد نیازشان تضمین شده باشد.آمارهای وزارت نیرو در سال ۹۹ نشان می دهد برای تولید هر تن فولاد حدود «۲۳۰هزار لیتر» آب مصرف می شود، به عبارتی برای تولید هر کیلو فولاد ما نیاز به ۲۳۰لیتر آب داریم. البته برخی گزارش ها هم اعلام کرده اند که برای تولید هر کیلو فولاد به 280 لیتر آب نیاز است.
از آن جا که سال گذشته حدود 30 میلیون تن فولاد در کشور تولید شده یعنی حدود 700 میلیون متر مکعب آب در این بخش مصرف شده است.
هر تن فولاد هم در بازارهای جهانی بین 600 تا 650 دلار خرید و فروش می شود. اگر 600 دلار را ملاک قرار دهیم هر تن فولاد در بازار جهانی 16 میلیون و 800 هزار تومان می شود یعنی هر کیلو فولاد 16 هزار و 800 تومان. با توجه به میزان آب مصرفی فولاد هر 280 لیتر آب به 16 هزار و 800 تومان تبدیل شده است.
مس چقدر آب می خورد؟
آب یکی از مهمترین مواد اولیهای است که در تولید مس به کار میرود و اگر تامین نشود امکان فراوری مس وجود ندارد. چون فراوری مس طی عملیات فلوتاسیون انجام میشود و فلوتاسیون به این معناست که تمام خاکی که از معدن برداشت میشود باید بهصورت دوغاب در بیاید و با آن فلوتاسیون انجام شود تا مس فراوری و کنسانتره تولید شود. مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی سال 1398 در گزارشی اعلام کرده است که میزان مصرف آب برای تهیه هر تن فولاد در 3 واحد تغلیظ، لیچینگ و پالایشگاه در مس سرچشمه 2/28 متر مکعب بوده که این یعنی هر کیلو مس 282 لیتر آب مصرف می کند.
در سال 1399 در کشور ما 280 هزار تن مس تولید شده است که یعنی در سال گذشته حدود 8 میلیون لیتر آب هم در این صنعت مصرف شده است.
۱۳۰۰ لیتر آب برای هر کیلو گندم
گندم جزو سه غذای اصلی انسانهاست. سالانه ۶۵۰ میلیون تن گندم تولید میشود که بخش اعظم آن توسط انسان به مصرف میرسد. برای تولید این میزان گندم ۷۹۰ میلیارد متر مکعب آب مصرف میشود. مصرف این آب در مناطق مختلف یکسان نیست. مثلا در اسلواکی به خاطر نوع آب و هوا و همچنین مکانیزه کردن آبیاری برای هر کیلو گندم ۴۶۵ لیتر آب نیاز است. اما در کشور ما به دلیل آبیاری سنتی و غرقابی بودن آبیاری ها معمولا به ازای هر کیلو گندم 1300 لیتر آب مصرف می شود.
سال گذشته آمارها از تولید 14 میلیون تن گندم در کشور خبر می دادند که یعنی برای تولید گندم در سال گذشته حدود یک میلیارد و 820 میلیون لیتر آب مورد استفاده قرار گرفته است.
قیمت گندم در بازار جهانی به ازای هر تن 275 دلار است. اگر قیمت دلار را 28 هزار تومان در نظر بگیریم، هر کیلوگندم 7 هزارو 700 تومان می شود یعنی به ازای هر 1300 لیتر آب 7 هزار و 700 تومان به دست آورده ایم.
۲۵۰۰ لیتر آب برای یک کیلو برنج
برنج غذای اصلی بیش از نیمی از ساکنان کره زمین است. سالانه بیش از ۶۷۲ میلیون تن برنج کشت میشود. هرچند برای هر کیلو برنج در کشورمان تا هنگام برداشت ۱۶۷۰ لیتر آب مصرف میشود اما با جدا شدن پوست برنج (شالی) یک سوم وزن آن کاهش پیدا میکند که میزان آب مصرفی برای تولید هرکیلو برنج را به ۲۵۰۰ لیتر میرساند.
به گزارش ایرنا در سال 1399، ۲ میلیون و ۶۰۰ هزارتن برنج سفید در کشور تولید شده است که به معنی مصرف 650 میلیون متر مکعب آب برای تولید این محصول است. نکته قابل تامل این جاست که طبق گزارش خبرگزاری موج به نقل از مدیر زراعت سازمان جهادکشاورزی استان اصفهان ، این استان در سال 1399 بیش از 5300 هکتار را زیر کشت برنج داشته است. از آن جایی که هر هکتار حدود 4350 کیلو برنج می دهد، سال گذشته اصفهان 23 هزار تن برنج تولید کرده است که یعنی 5 میلیون و 700 متر مکعب آب مصرف کرده است.قیمت برنج ایرانی این روز ها به کیلویی 60 هزار تومان رسیده است.
حرف آخر
قطعا اگر میزان مصرف آب برای تولید سیب، هندوانه، خیار، سیب زمینی و ... را که سالانه مقدار زیادی از آن ها به دلیل مازاد تولید دور ریخته یا خوراک دام می شوند، محاسبه کنیم می بینید که مصرف آب این محصولات به شدت بیشتر از صنایع است. البته از این نکته نباید غافل شد که متاسفانه در برهه ای از تاریخ به دلایلی از جمله جنگ تحمیلی بسیاری از صنایع آب بر در مناطق مرکزی و دور از مرزها ساخته شده اند. اما پیش از هر کاری باید جلوی تکرار این کار گرفته شود و از این به بعد از احداث کارخانه های آب بر در مناطق دچار تنش آبی جلوگیری شود. البته بهینه سازی مصرف آب را هم چه در بخش صنعت و چه در بخش کشاورزی باید با جدیت دنبال کرد. در پایان مجدد باید به این نکته اشاره کرد که مقایسه مقدار مصرف آب در بخش کشاورزی و صنعت به معنی حذف یا کاهش کشاورزی نیست چون محصولات کشاورزی از جمله گندم و برنج بخش بزرگی از موضوع امنیت غذایی ما را شامل می شود و ملاحظات امنیتی دارد که شایدنتوان آن را با عدد و رقم های مالی سنجید. اما می توان با مکانیزه کردن آبیاری در بخش کشاورزی بخش بزرگی از آب مصرفی کشور را کاهش داد. همچنین باید صنایع خود را به استانداردهای جهانی نزدیک کنند تا میزان مصرف آب در آن بخش هم کاهش پیدا کند. ما در حالی به ازای تولید هر تن فولاد 23مترمکعب آب مصرف می کنیم که در دنیا به ازای تولید هر تن فولاد خام فقط ۸مترمکعب آب مصرف می شود که این مقدار تقریبا 3برابر استاندارد جهانی است.