ستاره منوچهری- در شاهنامه فردوسی به‌ویژه در بخش پهلوانی، به پدر و پسرهای زیادی برمی‌خوریم که در مقام اجتماعی پهلوانان قرار می‌گیرند و پسرها، نسل به نسل، پا جای پای پدرهایشان می‌گذارند و پدرها از صحنه اصلی پهلوانی کنار می‌روند و به‌اصطلاح امروزی‌ها، بازنشسته می‌شوند. این افراد ضمن این‌که از حقوق معنوی و اختیاراتی برخوردار هستند، دیگر در میدان اصلی نبردها و درگیری‌ها، حضور فیزیکی ندارند. این روزها که یکی از موضوعات داغ، چانه‌زنی بر سر حقوق و مستمری بازنشسته‌هاست، بد نیست سری به پهلوانانِ دست از کار کشیده شاهنامه بزنیم و جایگاه آن‌ها را به عنوان پیر و ریش‌سفید بررسی کنیم.

روایت بازنشستگی در خاندان سام

سام نریمان که در شاهنامه به سامِ یک‌زخم هم معروف است، زمانی که پسرش زال به دنیا آمد، او را به این دلیل که موهای سپید داشت و سام گمان می‌کرد از نژاد اهریمن است، پای کوه البرز رها کرد. زال در دامان پرمهر سیمرغ بزرگ شد و بعدها سام او را در خواب دید و به دنبالش رفت و بابت گذشته‌ها عذرخواهی کرد. با آمدنِ زال، سام که دیگر خیالش از داشتنِ پشتوانه‌ای قوی مانند پسرش جمع شده بود، امور اداره منطقه سیستان را به او سپرد و گفت: «چنان دان که زابلستان خان توست/ جهان سر به سر زیر فرمان توست/ تو را خان و مان باید آبادتر/ دل دوستداران تو شادتر/ کلید در گنج‌ها پیش توست/ دلم شاد و غمگین به کم بیش توست». بعد از ازدواج زال با رودابه به‌تدریج نقش سام در شاهنامه کمرنگ می‌شود و از صحنه فعالیت کنار می‌رود و به‌عبارتی بازنشسته می‌شود. با به دنیا آمدن رستم و رشد و بالندگی‌اش، زال به‌تدریج جای خودش را به پسر می‌دهد، اما در مواقع حساس و مهم، در تصمیم‌گیری‌ها حضور دارد و رأی و نظرش را بیان می‌کند و نیز، در غنایم جنگی و تقسیم ثروت‌ هم سهم دارد؛ برای مثال، وقتی کی‌کاووس که به خیره‌سری معروف است، تصمیم می‌گیرد به جنگ دیوهای مازندران برود، بزرگان حکومت از زال می‌خواهند که او را منصرف کند. زال هم که ایران را در خطر می‌بیند، نزد کی‌کاووس می‌رود و او را پند و اندرز می‌دهد: «تو از خون چندین سر نامدار/ز بهر فزونی درختی مکار/که بار و بلندیش نفرین بود/ نه آیینِ شاهان پیشین بود». کی‌کاووس هم با این‌که او را تکریم می‌کند، ولی در نهایت خیره‌سری‌اش مانع از عمل به رأی و نظر ریش‌سفیدی چون زال می‌شود.

ماجرای رستم

سر و کله رستم به‌طور جدی از دوره پادشاهی کیقباد پیدا می‌شود تا این‌که در دوران پادشاهی کی‌کاووس و نوه‌اش، کیخسرو، اصلی‌ترین پهلوان و فرمانروای سیستان است. او در دوران حضور و فعالیتش بارها و بارها خود را در معرض خطر و هلاکت قرار می‌دهد؛ حتی برای دفاع از سرزمین، از پسرش، سهراب می‌گذرد. در مقابل همواره با او به احترام و عزت رفتار می‌شود و تنها در یک مورد که کی‌کاووس از تأخیر چندروزه رستم در آمدنش به دربار شاکی و خشمگین است، رستم به حالت قهر می‌رود و می‌گوید: «به ایران نبینید از این پس مرا / شما را زمین پر کرگس مرا». سرانجام با وساطت پهلوانان، کی‌کاووس از کرده خود پشیمان می‌شود و به قول امروزی‌ها از دلِ رستم درمی‌آورد! رستم که به دلیل جایگاه مهمش در اداره کشور معروف است، در دورانِ پادشاهی گشتاسب، به دلیل اختلاف‌نظر و عقیده به طورِ خودخواسته از عرصه تصمیم‌گیری و اداره امور کناره می‌گیرد، تا این‌که در ماجرای اسفندیار که می‌خواست او را دست‌بسته نزد گشتاسب ببرد، مجبور به درگیری و کشتن اسفندیار می‌شود. رستم بعد از این ماجرا به نوعی از فعالیت در دستگاه حاکم کناره می‌گیرد و به حکمرانی در منطقه سیستان می‌پردازد تا این‌که شغادِ نابرادر، به نقشه‌ای شوم او را می‌کُشد.

گودرزِ بدون بازنشستگی

در کنارِ پدرهایی که به مرور زمان جای خودشان را به فرزندانشان می‌دهند، نمونه‌ای مانند گودرز پهلوان را هم داریم که همیشه پایِ کار است و خستگی و بیکاری نمی‌شناسد. او که پس از رستم، خوش‌نام‌ترین پهلوان ایرانی است، در این‌باره خطاب به کیخسرو می‌گوید: «چنین گفت کای شاه پیروزبخت/ ندیدیم چون تو خداوند تخت/ ز گاه منوچهر تا کیقباد/ ز کاووس تا گاه فرخ‌نژاد/ به پیش بزرگان کمر بسته‌ام/ بی‌آزار یک روز ننشسته‌ام».

حقوق مادی و معنوی پهلوانان بازنشسته

استاد مهدی سیدی، شاهنامه‌پژوه و مؤلف کتاب «فرهنگ جغرافیای تاریخی شاهنامه» درباره حق و حقوق پهلوانانی که در شاهنامه به‌تدریج از میدان اصلی فعالیت خارج می‌شوند و کنج عزلت برمی‌گزینند، به خراسان می‌گوید: «اصطلاح بازنشسته مربوط به امروزی‌هاست و درباره پهلوانان شاهنامه می‌توان گفت که کنج عزلت و پیری را برمی‌گزینند. به طور مثال، خانواده رستم خودشان حاکم منطقه سیستان هستند و با حکومت مرکزی ارتباط دارند. پهلوانان این خاندان در پیری و عزلت هم همچنان امتیاز جهان‌پهلوانی دارند و از امتیازات و اختیاراتی مانند سهم داشتن در ثروت‌ها و غنایم برخوردار هستند. وقتی زال به پیری می‌رسد، حرمت و جایگاه خودش را دارد و در تصمیم‌گیری‌ها مشارکت داده می‌شود، اما دیگر از نظر جسمانی فعال نیست». با توضیحی که استاد سیدی می‌دهد، می‌توان چنین برداشت کرد که دوران بازنشستگی بزرگان در شاهنامه – هر چند با عنوانی دیگر – دورانی خوش و خرم بوده‌است و آن‌ها، از همه امکانات قبل از بازنشستگی بهره‌مند بوده‌اند.به دیگر سخن، این بزرگان از نوعی همسان‌سازی در حقوق و مزایا نسبت به شاغلان برخوردار می‌‌شدند. 

پائولو کوئیلو، نویسنده مشهور برزیلی، با انتشار پستی در اینستاگرام، ابتکار عمل اهالی روستای رسول‌آباد(تاج آباد سفلی) را در نام‌گذاری کوچه‌ها به نام آثار ادبی جهان تحسین کرد. به گزارش ایرنا، کوئیلو، نویسنده رمان‌های محبوبی چون «کیمیاگر» و «ورونیکا تصمیم می‌گیرد بمیرد» نوشت:  «کوچه‌های یک روستا در استان همدان واقع در شمال‌غرب ایران، همگی به نام شاهکارهای ادبی جهان نام‌گذاری شده‌اند.

 ابتکار عمل کتاب‎خوانان و علاقه‌مندان به ادبیات، به روستای رسول‌آباد جایگاه منحصر به‌فردی بخشیده و آن را در منطقه معروف کرده است». این رمان‌نویس ۷۳ ساله در ادامه نوشت: «نام‌های گلستان و بوستان از سعدی، شاهنامه از فردوسی، شازده کوچولو از آنتوان دوسنت اگزوپری، صدسال تنهایی از گابریل گارسیا مارکز، کیمیاگر از پائولو کوئیلو، دُن آرام از میخائیل آلکساندرویچ و مسیر سبز از استفان کینگ، کوچه‌های این روستا را مزین کرده‌اند».

 

اکرم انتصاری - با شروع ماه مبارک رمضان، رقابت سریال‌های مناسبتی این ماه هم آغاز می‌شود. آهنگ‎سازی برای تیتراژ، یکی از تاثیرگذارترین بخش‌های این سریال‌هاست که باعث ماندگارشدن آن در ذهن مخاطب می‌شود. همان‌طور که   سریال‌هایی مانند «متهم گریخت»، «گمشده»، «خانه به دوش» و «میوه ممنوعه» با تیتراژ پایانی موفق‌شان شناخته می‌شوند. در ادامه این مطلب، درباره آهنگ‌سازها و خواننده‌های سریال‌های ماه مبارک رمضان امسال و رقابتی که پیش رو دارند، بیشتر خواهیم گفت.

«یاورِ» فریدون شهبازیان 

شبکه سه سیما برای شب‌های ماه رمضان، سریال «یاور» به کارگردانی سعید سلطانی را تدارک دیده است؛ این سریال 30 قسمتی، یک ملودرام اجتماعی و گاه معمایی است که فریدون شهبازیان ساخت موسیقی آن را برعهده دارد. برخی از موسیقی متن فیلم و سریال‌هایی که شهبازیان ساخته، به صورت آلبوم مجزا منتشر شده است؛ مانند «شیر سنگی». این آهنگ‌ساز و رهبر ارکستر چند روز پیش که مشغول ساخت موسیقی تیتراژ پایانی سریال «یاور» بود، از پله‌های استودیو افتاد و دچار سانحه شد و به ناچار زیر تیغ جراحی رفت. باید دید شهبازیان 78 ساله با کوله‌باری از تجربه‌های تلخ و شیرین در عرصه ساخت موسیقی متن، برای سریال «یاور» چه تدارکی دیده‌است؟ هرچندکه به احتمال زیاد، تجربه سال‌ها ساخت موسیقی برای فیلم و سریال‌های گوناگون، باعث می‌شود که بتوانیم بگوییم ساخت این سریال، کار سختی برای فریدون شهبازیان نبوده‌است؛ اما رقابت با تجربه او هم، کار ساده‌ای نیست.

«احضارِ» آریا عظیمی نژاد 

سریال تلویزیونی احضار به کارگردانی علیرضا افخمی در شب‌های ماه مبارک رمضان از شبکه یک سیما روی آنتن می‌رود. آریا عظیمی‌نژاد آهنگ‎ساز و داور مسابقه استعدادیابی «عصر جدید»، آهنگ‎ساز این سریال ماورایی است. او پیشتر تجربه آهنگ‎سازی برای سریال «او یک فرشته بود» به کارگردانی علیرضا افخمی را در همین ژانر، داشته‌است که جزو موفق‌ترین آهنگ‎سازی‌های عظیمی‌نژاد محسوب می‌شود. همچنین، باید ساخت موسیقی سریال‌های ماورایی «روز حسرت» و «آخرین گناه» را هم که ویژه ماه رمضان بودند، به تجربه‌های این آهنگ‎ساز اضافه کرد. از آن‌جا که نقش موسیقی در ساخت سریال‌های ماورایی بسیار پراهمیت است، به‌نظر می‌رسد عظیمی‌نژاد به راحتی از پس ساخت موسیقی «احضار» بربیاید و آهنگ‎سازان دیگر، در رقابت با او کار دشواری را پیش رو دارند.

«بچه مهندس4»  با صدای تازه

شاید وقتی سریال بچه مهندس یک، در رمضان سال 97 روی آنتن شبکه دو رفت، کسی فکرش را نمی‌کرد که این سریال به فصل چهارم برسد؛ اما این اتفاق افتاد. آهنگ‎ساز این سریال، مسعود سخاوت‌دوست است که ساخت موسیقی فیلم‌های سینمایی موفقی مانند «شبی که ماه کامل شد»، «شنای پروانه» و «ابلق» را عهده‌دار بوده  و در تلویزیون هم با ساخت موسیقی سریال‌های «دلدادگان»، «نجلا» و «حوالی پاییز» حضور داشته است. حمید حامی، خواننده پاپ، تیتراژ فصل چهارم این سریال را خوانده است. این خواننده با آلبوم «یک لحظه عاشق شو»، موفقیت‌های زیادی را در عرصه موسیقی پاپ به دست آورد و باید دید می‌تواند در مسیر رضا صادقی، خواننده تیتراژ فصل یک و دو و احسان خواجه‌امیری، خواننده تیتراژ فصل سوم این سریال، قدم بردارد یا خیر؟ تیتراژخوانی برای فیلم سینمایی «سام و نرگس» که اولین بازی محمدرضا گلزار نیز به حساب می‌آید، جزو مهم‌ترین آثار این خواننده در عرصه تیتراژ است.

«دعوتِ» سالار عقیلی و حجت اشرف‌زاده

سال‌هاست ویژه‌برنامه‌های پیش از افطار پای ثابت شبکه‌های تلویزیونی است. برنامه «دعوت»  با اجرای حجت‌الاسلام محمد برمایی، یکی از این ویژه‌برنامه‌هاست که امسال، از شبکه یک سیما روی آنتن می‌رود. حجت اشرف‌زاده، خواننده آهنگ معروف «ماه و ماهی» که تجربه زیادی در تیتراژخوانی دارد، تیتراژ ابتدایی این ویژه‌برنامه را با شعر احمد امیرخلیلی خوانده است و آهنگ‌سازی این قطعه را نیز خودش برعهده دارد. همچنین، سالار عقیلی خواننده برجسته کشورمان، تیتراژ پایانی این برنامه را خوانده است. این تیتراژ مناجات عارفانه‌ای است که در لحظات افطار، با خلق فضایی عارفانه،‌ پایان‌بخش این برنامه خواهد بود. سال گذشته رضا صادقی و مصطفی راغب خواننده تیتراژ ابتدایی و پایانی ویژه‌برنامه «دعوت» بودند.