کودتای مرموز در اردن
ملک عبدا... برادرش را به ظن شرکت در کودتا در خانه اش بازداشت کرد زوایای پنهان کودتا در اردن چیست؟

خادم- شامگاه شنبه «شب بازداشت» در اردن لقب گرفت. رسانههای اردنی از بازداشت بیش از 20 مقام برجسته امنیتی در این کشور خبر دادند. حمزه بن حسین، ولیعهد سابق اردن به همراه شماری از اعضای خانواده سلطنتی و مقامهای سابق این کشور به اتهام تلاش برای کودتا علیه ملک عبدا...، پادشاه اردن«بازداشت» شدند. به نوشته واشنگتن پست، مقامات اردنی ادعا کردهاند که اقدامات این افراد «تهدیدی علیه ثبات کشور» بوده است. آن ها میگویند ولیعهد سابق به همراه رهبران برخی از قبایل و چند مقام ارشد امنیتی اردن قصد براندازی حکومت را داشته اند. ولیعهد پیشین اردن که برادر ناتنی ملکعبدا... دوم، پادشاه این کشور است میگوید، صبح روز شنبه (۱۴ فروردین) رئیس ستاد مشترک ارتش به دیدار وی رفته و اطلاع داده که او اجازه ندارد، از اقامتگاه خود خارج شود و با دیگران ارتباط داشته باشد. در همین حال، قدرت های منطقه ای از جمله مصر و عربستان سعودی از ملک عبدا...، پادشاه اردن حمایت کرده اند. ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا نیز در شبکه اجتماعی توئیتر نوشت که دولت آمریکا به دقت گزارشها درباره اردن را تعقیب میکند و با مقامات اردنی نیز در ارتباط بوده است. پرایس در ادامه تاکید کرد که ملک عبدا... یکی از شرکای کلیدی آمریکا محسوب میشود و حمایت کامل واشنگتن را دارد.اما بازداشت خانگی به اتهام کودتا و حمایت گسترده خارجی از پادشاه اردن، سناریوی کودتای ساختگی برای سرکوب منتقدان یا دخالت خارجی را نیز در کنار فرضیه کودتا محتمل کرده است. شاهزاده حمزه بن حسین، در ویدئویی که از طریق وکیلش روز شنبه چهارم آوریل به بیبیسی داد گفته که نیروهای امنیتی اردن او را تحت حصر خانگی قرار دادهاند. شاهزاده حمزه بن حسین، برادر ناتنی ملک عبدا...، ولیعهد سابق اردن بود که ۱۶ سال قبل از این مقام کنار گذاشته شد. ولیعهد سابق اردن در ادامه این ویدئو اظهار میکند که بازداشت وی بخشی از برنامه حکومت اردن برای سرکوب منتقدان است؛ اما او مسئول «از کارافتادگی حکومت، فساد و بیکفایتی» آن نیست. حمزه بن حسین در این ویدئو میگوید: «من مسئول شکست حاکمیت نیستم، فساد و بی لیاقتی ۱۵ تا ۲۵ سال اخیر در ساختار حکومتی ما که بدتر هم شده مسبب این وضع است... کار به جایی رسیده که کسی نمی تواند حرف بزند یا نظرش را درباره چیزی بیان کند بی آن که مورد آزار قرار گیرد، بازداشت و تهدید شود.» اردن دستگاه اطلاعات قدرتمندی دارد که از زمان شروع همه گیری کرونا اختیارات تازه ای کسب کرده؛ موضوعی که باعث انتقاد گروه های حقوق بشر شده است. این کشور منابع طبیعی کمی دارد و اقتصاد این کشور در همه گیری کرونا به شدت آسیب دیده است. اردن 10 میلیون نفری، همچنین پذیرای 600 هزار پناهجوی گریخته از جنگ سوریه بوده است. رقمی که این کشور را بیش از پیش با بحران اقتصادی مواجه کرده است. طی چهار دهه گذشته آمریکا همواره به این کشور عرب در حال صلح با اسرائیل کمک مالی کرده است. بر اساس اظهارات وزارت امورخارجه آمریکا، میزان کمکهای اقتصادی آمریکا به اردن تنها در سال ۲۰۱۹ از یک میلیارد دلار فراتر رفته است.
فرا خبر
کودتا، توطئه یا اقدام خارجی؟
دکترسیدرضی عمادی- اردن آبستن حوادث ناگهانی بود. شاهزاده «حمزه بن حسین» بزرگ ترین پسر «ملک حسین» به اتهام دسیسه چینی برای سرنگونی برادر ناتنی خود «عبدا... دوم» بازداشت شد. دستگاه اطلاعاتی اردن همچنین به صورت شبانه حدود ۲۰ نفر دیگر را به اتهام «تهدید علیه ثبات کشور» دستگیر کرد. به طور کلی سه دیدگاه در این خصوص وجود دارد.
کودتای نافرجام شاهزادگان ناراضی
دیدگاه نخست؛ شاهزادگان اردنی علیه عبدا... دوم، پادشاه این کشور کودتای نافرجامی انجام دادند. زمینه خانوادگی و اجتماعی چنین اتفاقی نیز وجود داشته است. شاهزاده «حمزه بن حسین»، برادر ناتنی شاه اردن انگیزه لازم را برای طراحی چنین توطئهای دارد. شاهزاده حمزه از فوریه 1999 تا نوامبر 2004 منصب ولیعهدی اردن را بر عهده داشته است، اما عبدا... دوم 28 نوامبر 2004 وی را از این سمت برکنار کرد. توجیه برکناری نیز این بود که این منصب تشریفاتی است، اما تحلیلگران معتقد هستند پادشاه اردن این منصب را محدود کننده اختیاراتش و مانعی بین خود و مسئولان و مقامات کشور میدید.بنابراین، شاهزاده حمزه انگیزه لازم را برای کودتا داشته و شرایط اجتماعی کنونی نیز زمینه آن را فراهم کرده است. فساد گسترده حاکم بر دولت که شاهزاده حمزه نیز شامگاه شنبه پس از بازداشت به آن اشاره کرد، افزایش مشکلات اقتصادی مردم که زمینه اعتراضهای مکرر را فراهم کرده بود و همچنین ناتوانی دولت در مقابله با شیوع کرونا از جمله این زمینههای اجتماعی است.
توطئه برنامهریزی شده عبدا... دوم
دیدگاه دوم؛ آن چه در اردن رخ داد کودتا نبود بلکه توطئه برنامهریزی شده خود حکومت علیه شاهزاده حمزه و حامیانش در ساختار قدرت بود. خبرگزاری رسمی اردن (پترا) و برخی منابع دیگر داخلی و رسانههای خارجی از روابط مشکوک شاهزاده حمزه، ابراهیم عوضا...، رئیس پیشین دیوان سلطنتی و حسن بن زید، با اسرائیل و همچنین دلایل امنیتی به عنوان علل بازداشت این افراد نام بردند. با این حال، منتقدان اردنی بر این باور هستند در پسِ مشکلات کنونی این کشور، برادر ناتنی پادشاه تلاش کرد هم در داخل ساختار قدرت و هم در بین مردم برای خود پایگاه اجتماعی ایجاد کند و این سبب هراس عبدا... دوم شد. «نصیر العمری»، معارض معروف اردنی با انتشار توئیتی در حساب رسمی خود، علت بازداشتهای شنبه شب در اردن از جمله بازداشت شاهزاده حمزه حسین را افزایش محبوبیت مردمی وی در این کشور و متهم شدن شاهزاده حمزه حسین به کودتا علیه عبدا... دوم را مشکوک دانست و آن را اقدامی پیشگیرانه از سوی شاه اردن اعلام کرد که این روزها اوضاع کشور بر وفق مرادش نیست.
اقدام بازیگران خارجی علیه عبدا... دوم
دیدگاه سوم؛ آن چه در اردن رخ داد، اقدام بازیگران خارجی علیه عبدا... دوم بود و در واقع، طراحی حوادث شنبه شب از سوی عربستان، امارات و رژیم صهیونیستی انجام شد. ابراهیم عوضا...، رئیس پیشین دیوان سلطنتی که شنبه شب بازداشت شد، روابط نزدیکی با محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان و محمد بن زاید، ولیعهد امارات دارد. «ناجی الزعبی»، تحلیلگر اردنی با اشاره به وابستگی شاهزاده حمزه به عربستان سعودی، نوشت: «به نظر میرسد دستهایی تلاش دارند اردن را به لبه پرتگاه بحران و هرج و مرج و آشوب بکشانند.» پایگاه خبری «عربی 21» نیز نوشت: «حسن بن زید، قبلاً فرستاده ویژه پادشاه اردن در عربستان سعودی و عوضا... در سال 2007، رئیس کاخ پادشاهی الهاشمی و پیش از آن، رئیس دفتر شاه اردن بوده است. این دو فرد بازداشت شده، روابط مستحکمی با عربستان سعودی دارند. بسیاری در اردن بر این باورند که این دو نفر، تابعیت یا گذرنامه سعودی دارند. عوضا... در سالهای اخیر به عنوان مشاور محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی فعالیت داشته است. وی یکی از مهندسان خصوصیسازی شرکت نفتی سعودی آرامکو بوده است. حسن بن زید نیز از اشراف «هاشمی» است که در عربستان اقامت دارد و در این کشور سرمایهگذاری کرده است.»همچنین برخی کارشناسان مخالفت های ملک عبدا... با صلح ابراهیم را که عربستان و امارات به عنوان کشورهای عربی اصلی در این فرایند با اسرائیل هستند از عوامل این کودتا می دانند. صرف نظر از این که کدام دیدگاه در خصوص اتفاق اردن درست است، یک واقعیت درباره عبدا... دوم وجود دارد. عبدا... بن حسین، پادشاه اردن که از زمان مرگ پدرش «شاه حسین» در هفتم فوریه 1999 به پادشاهی رسیده است، پس از 22 سال شرایط مطلوبی هم در میان مردم و هم در خاندان حاکم و همچنین نزد برخی حاکمان عربی ندارد.