شعر اخوان ،هر سازی را کوک میکند
نگاهی به جایگاه موسیقایی سرودههای «م.امید» در گفتوگو با هوشنگ جاوید

اکرم انتصاری- امروز سالروز تولد مهدی اخوانثالث است. شاید اگر پدرش آقا علی عطار اجازه میداد، او در موسیقی هم به اندازه شعر موفق بود. اخوانثالث، سهتار را خیلی دوست داشت و گاهی برای خودش ساز میزد، اما به واسطه اصرار پدر به سمت شعر رفت. علاقه او به موسیقی و آگاهیاش درباره مقامهای موسیقی، علاوه بر اینکه به رشد شعر او منجر شد، باعث استقبال موسیقیدانها از آثار اخوان هم شده است. موضوعی که در ادامه درباره آن با هوشنگ جاوید، پژوهشگر موسیقی نواحی و آیینی ایران گفتوگو کردیم؛ موسیقیدانی که سازمان یونسکو از او برای ثبت معنوی موسیقی بخشیهای شمال خراسان تقدیر کرده است.
استفاده از اصطلاحات موسیقی در شعر
مهدی اخوانثالث، مانند هوشنگ ابتهاج به موسیقی و مقامهای آن آشنایی داشت. هوشنگ جاوید درباره تاثیر این آگاهی در شعر اخوان میگوید: «آشنایی مهدی اخوانثالث با موسیقی و ردیف دستگاهی، موضوعی انکارناپذیر است و او از اصطلاحات موسیقی در اشعارش زیاد استفاده کرده است. زمانی که اخوان این کار را میکرد، با رشد موسیقی ایران و متحولشدن موسیقی ایرانی همزمان شد. یعنی همانطور که شعر ما متحول شده و از حالت شعر کلاسیک به حالت شعر نو درآمده بود، موسیقی ما هم متحول شده و از حالت موسیقیگلهایی درآمده بود. همزمانی این دو باعث میشد شعر نو اخوان، دقیقا روی وزنها و موسیقی دستگاهی ما هم بنشیند و موسیقیدانهای معاصر، مانند حسین علیزاده، محمدرضا لطفی و پرویز مشکاتیان که در موسیقی بسیار باسواد بوده و هستند، از اوزان عروضی که در شعر نو استفاده میشد، در موسیقیشان بهره ببرند. دلیل دیگر اینکه اخوانثالث دوستدار موسیقی بود و تمام موسیقیدانهایی که آن زمان کار میکردند، دوستدار شعر بهخصوص شعر اخوان و شاملو بودند. این موضوع به نو شدن موسیقیشان کمک میکرد و به همین دلیل از اشعار اخوان خیلی استقبال میشد.»
علاقه به فرهنگ ایران، رمز ماندگاری اخوان
مهدی اخوانثالث آدم بسیار باسوادی بود. این را هوشنگ جاوید میگوید و درباره معیارهای اخوان در شعرش اضافه میکند: «علاقه اخوان به فرهنگ ایران که در اشعارش هم مشهود است، باعث شد این شاعر هیچوقت با وجود اینکه شعر نو هم میگفت، معیارشکنی نکند، پایش را از یکسری حریمها فراتر نگذارد و شعر نو را خراب نکند. یعنی همان شعر نو اخوان، به موازین عروضی شعر کلاسیک نیز پایبند بود و به همین دلیل شعرش به ابزار بسیار خوبی برای استفاده موسیقیدانها تبدیل شد. الان هوشنگ ابتهاج هم یک کار بینابینی میکند، یعنی شعری که میگوید و شعری که اخوانثالث سروده است، یک حالت بینابینی دارد؛ نه آن شعر سپید خیلی خیلی نو است و نه کلاسیک. چون وزن کلاسیک هم به طور ناخودآگاه در آن است و طول مصرعها کم و زیاد میشود، به درد موسیقیدانهای ما میخورد.»
اخوان یک دلیل برای پیوستگی شعر و موسیقی
هوشنگ جاوید معتقد است شعرهای اخوانثالث برای موسیقی مدرن ایرانی هم مناسب است. او در توضیح این موضوع میگوید: «موسیقی هم چیزی است که هر چندسال یک بار دستخوش تغییر و تحول میشود. اما اشعار اخوان به فراخور هر دوره از موسیقی، قابل استفاده است. در واقع اگر شعر و موسیقی را یک زنجیر فرض کنید، مهدی اخوانثالث یکی از حلقههای مهم این زنجیر برای پاره نشدن آن محسوب میشود و وجود او دلیلی برای رشد و پیوند این زنجیره در ادبیات فارسی ماست؛ مثل اینکه فردوسی و حافظ و سعدی کهنه نمیشوند، اخوانثالث هم کهنه نمیشود و اشعارش تاریخ انقضا ندارد. او مضامینی را برای سرودن شعر انتخاب کرد که دردهای جامعه را بیان میکند و حال درونی خودش را. اگر به حضور وی در جامعه بعد از حیات ظاهریاش هم نگاه کنید، متوجه جایگاه او خواهید شد. آرمیدن او در کنار فردوسی بزرگ، میتواند نشاندهنده جایگاه اخوان در زبان و ادبیات فارسی باشد.»