ساعت 19 روز 31 شهریورماه سال 1359، پس از آغاز جنگ تحمیلی توسط رژیم بعث عراق، امام‌ امت در پیامی رادیویی و تلویزیونی، نکات مهمی را به ملت بزرگ ایران متذکر شد؛ پیش‌بینی امام(ره) در آن نطق مشهور، با گذشت چندسال تحقق یافت و نشان داد که آن‌چه دیگران در آینه می‌دیدند، او در خشت‌خام می‌دید و با ایمان راسخش به امداد الهی، راه سعادت را پیش روی ملت ایران قرار داد. امام خمینی(ره) در فرازی از آن پیام تاریخی فرمود: «گمان نکند ملت ما که دولت ایران و ارتش ایران عاجز از این است که جواب به این‌ها بدهد. هر وقتى که مقتضى بشود، من پیامى به ملت خواهم داد و به صدام و امثال او ثابت خواهم کرد که این‌ها، این اذناب آمریکا، قابل‌ذکر نیستند و ما همیشه بنا داریم که در این برخوردها، طورى برخورد بشود که جواب برخورد آن‌ها داده بشود که به ملت عراق- خداى‌نخواسته- صدمه‏اى وارد نشود. لکن ما، عازم بر این هستیم، مصمّم بر این هستیم که اگر عراق حدّ خودش را نداند و تجاوز را تکرار بکند، ما دستور بدهیم و ملت ما بسیج بشوند و آن وقت براى ملت عراق معلوم باشد که ما با آن‌ها هیچ کار نداریم، بلکه این صدام است که به واسطه تحریک آمریکا به ما تجاوز کرده است و ما اگر جوابى به او بدهیم، هرگز به ملت عراق، که برادر ما هستند، مربوط نیست.»

 (صحیفه امام، ج‏13، ص: 222)

یکی از موارد مهمی که در بررسی رویدادهای تاریخی، نظر مورخان را به خود جلب می‌کند و بررسی آن‌ها می‌تواند در شناخت شرایط سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی یک رویداد مؤثر باشد، آمار انسانی است؛ در جنگ تحمیلی هشت‌ساله، جمع کثیری از مردم ما به شهادت رسیدند. این شهدا به لحاظ طبقات اجتماعی و سن و سال، شرایط مختلف و متفاوتی داشتند که نشان‌دهنده حضور همه قشرهای جامعه در این دفاع جانانه است. محمدحسین قاسمی در اثر تحقیقی خود به نام «کتابک مقاومت» که با همکاری بنیاد حفظ آثار و ارزش‌های دفاع مقدس و توسط انتشارات بُراق در سال 1389 به چاپ رسیده، اطلاعات آماری قابل‌توجهی را درباره شهدای دوران دفاع مقدس ارائه کرده‌است. بر اساس این آمار، در مجموع 188 هزار و 15 نفر در دوران جنگ تحمیلی به شهادت رسیدند که از این تعداد، 172 هزار و 56 نفر در جبهه‌ها و 15 هزار و 959 نفر در بمباران شهرها به فیض شهادت نائل آمدند. سه هزار و 728 نفر از این شهدا را معلمان تشکیل می‌دادند و 36 هزار و 167 نفر از آن‌ها، دانش‌آموز و دانشجو بودند. دو هزار و 757 نفر از شهدای دوران دفاع مقدس، لباس روحانیت بر تن داشتند و چهار هزار و 363 نفر از این شهیدان را بانوان تشکیل می‌دادند. طبق گزارش موجود در این کتاب، در مجموع، 113 نفر از اقلیت‌های مذهبی نیز، در دفاع از میهن جان خود را تقدیم کردند و به‌شهادت رسیدند که 88 نفر از آن‌ها مسیحی، 16 نفر کلیمی و 9 نفر زرتشتی بودند. طبق محاسبه محمدحسین قاسمی، میانگین سن شهدای جنگ تحمیلی 22 سال بود و 71 درصد از شهدا، متأهل نبودند. طبق این گزارش، در مجموع 85 هزار و 222 نفر از شهدای جبهه‌ها، از افرادی تشکیل می‌شدند که داوطلبانه و در قالب نیروهای بسیج، عازم جبهه‌های حق علیه باطل شده‌بودند.

 

گروه تاریخ - باورش سخت است؛ اما از دوران فتحعلی‌شاه قاجار به این‌سو، ایران دستخوش ناامنی‌های گسترده در مرزهای خود بوده‌است. گویی 200 سال زمان لازم بود تا ایرانیان بتوانند به خود آیند و با شناخت ظرفیت‌های داخلی و بهره‌مندی از یک رهبر توانمند، خصم متجاوز را از خاک میهن بیرون برانند و بر صفحه تاریخ این مرز و بوم، برگی زرین را رقم بزنند. هشت‌سال دفاع جانانه از تمامیت ارضی کشور، افتخاری است که به هیچ‌وجه نمی‌توان آن را از سپهر تاریخ ایران پاک کرد. شاید برای برخی از ما که به لحاظ تاریخی به این رویداد سرنوشت‌ساز نزدیک هستیم، درک عظمت پیروزی چندان ممکن و میسر نباشد؛ اما وقتی آن را با مقیاس تاریخی و رویدادهایی که طی 200 سال گذشته بر این سرزمین رفته‌است، مقایسه می‌کنیم، بزرگی و عظمت این افتخار جاودانه را درخواهیم یافت.

قد علم کردن یک ملت

جنگ تحمیلی هشت‌ساله، در 31 شهریور سال 1359 آغاز شد؛ درست در زمانی که کشور درگیر شرایط بحرانی روزهای پس از انقلاب بود. ارتش هنوز انسجام لازم را نداشت و درگیری‌های سیاسی، مسئله دفاع از ایران را بغرنج‌تر می‌کرد. در این پیچیدگی سیاسی، گروهک‌های معاند و منافق، برای ضربه‌زدن به نهال نوپای جمهوری اسلامی ایران از هیچ اقدامی، حتی دست‌خیانت‌دادن به دشمن بعثی، خودداری نمی‌کردند. سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و نهادهای نظامی و انتظامی کشور، هنوز تجربه لازم را برای ورود به چنین جنگ تمام‌عیاری نداشتند. این همان شرایطی بود که صدام را به طمع انداخت تا آتش یک جنگ ناجوانمردانه را علیه تمامیت ارضی ایران و نظام مقدس جمهوری اسلامی، به راه اندازد. روزهای نخست، خرمشهر سقوط کرد و آبادان به محاصره درآمد؛ اما ملت، با هدایت رهبرش، از زیر بار سنگین مشکلات کمر راست کرد و دفاع مقدس، با استواری مردان و زنان دلاور این مرز و بوم، تا شکست کامل دشمن بعثی و بیرون‌راندن بیگانه از خاک پاک ایران، ادامه یافت. در پایان این دفاع هشت‌ساله، مرزهای ما حتی یک‌وجب تغییر نکرد و سودای اهریمنی تجزیه ایران و تصرف خوزستان که صدام در ذهن بیمارش می‌پروراند، در حد وهم و خیال باطل، باقی ماند.

به یاد روزگار ناخوش ایران 

اما 200 سال قبل، حدود سال 1192 خورشیدی، هنگامی که دشمن از شمال به حریم مقدس کشور تاخت و قفقاز را اشغال کرد، حاکمان قاجار نتوانستند برای نجات میهن از چنگ دشمن تزاری، کاری انجام دهند. فتحعلی‌شاه قاجار که نسبت به موجودیت سلطنت خود بیمناک بود، خیلی زود حمایت از فرزند دلاورش عباس‌میرزا را قطع‌کرد تا سپاه ایران، به‌رغم دلاوری‌های فرزندان میهن در اچمیازین و سپس جنگ باکو، به دلیل فقدان تدارکات، قافیه را ببازد و با وجود حضور مردم، ناچار به عقب‌نشینی شود و به دو قرارداد ننگین گلستان و ترکمانچای تن‌دردهد. در دوره‌های بعد، حال ایران زارتر شد. محمدشاه در جنگ هرات شکست خورد و با فشار انگلیسی‌ها، ناچار از محاصره آن دست کشید تا مقدمات جدایی افغانستان از ایران، طی دوران سلطنت ناصرالدین‌شاه قاجار فراهم شود. در دوران طولانی حکومت او، شکست جنگ مرو پیش آمد و پس از آن، قرارداد آخال و جدایی اراضی شمال رود اترک و خداحافظی همیشگی این مناطق از سرزمین مادری‌شان، ایران. در دوران مظفرالدین‌شاه، کار به جایی رسید که انگلیسی‌ها در شرق ایران خط‌کش گذاشتند و بلوچستان را به دو قسمت تقسیم کردند؛ گلد اسمیت انگلیسی، هرچه خواست با مرزهای ایران کرد و قاجارها توان ایستادگی در برابر آن را نداشتند. در همین حال، بریتانیا مشغول تثبیت قدرت خود در جزایر و سواحل خلیج‌فارس بود و می‌کوشید با لطایف‌الحیل، بحرین و عمان را از ایران جداکند. اغتشاشی که در دوره مشروطیت پیش آمد، زمینه را برای این‌کار فراهم کرد. در هیاهوی جنگ‌جهانی‌اول، هرکدام از دولت‌های متخاصم، از عثمانی و روس و انگلیس، بخشی از خاک ایران را عرصه تاخت و تاز خود کردند و کشور ما عملاً به چند منطقه نفوذ تقسیم شد و ملت، با وجود حمیت و غیرت، به دلیل فقدان رهبری با مسئولیت، نتوانست از پس دشمن برآید. در دوره پهلوی‌اول، با وجود ادعاها و غرور کاذب رضاشاه، بلندی‌های شمال غربی ایران به ترکیه واگذار شد تا دوستی‌ها پایدار بماند! فاجعه‌بارتر از همه، هجوم متفقین به ایران در شهریور 1320 بود و اشغال کشور و البته، از هم پاشیدن ارتشی که قزاق پیر، آن همه پُزش را می‌داد. از آن سو، در دوره پهلوی‌دوم، جدایی بحرین از ایران را رسمیت بخشیدند و آن را راهی برای پس‌گرفتن سه جزیره ایرانی خلیج‌فارس معرفی کردند! غافل از این‌که هم سه جزیره ایرانی بود و هم بحرین، جزئی از خاک میهن ما محسوب می‌شد. تمام این مصیبت‌ها، طی سال‌های طولانی دوقرن اخیر رقم خورد.

چگونه پیروزی رقم خورد؟

انقلاب اسلامی ایران، تنها نوع حکومت را در کشور ما دگرگون نکرد؛ این‌جا، در ایران، نظامی مردمی مستقر شد که برخاسته از ملت بود و حراست و حفاظت از آن را هم، ملت برعهده داشت. راز آن دفاع جانانه و عقب‌راندن خصم، در حضور ملتی بود که به فرموده امام خمینی(ره)، مالک و صاحب حقیقی جمهوری اسلامی بودند. تولد بسیج، اتفاقی بی‌سابقه بود که در تاریخ ایران نمی‌توان نظیری برای آن پیدا کرد؛ نهاد خودجوشی که از بطن مردم به وجود آمد و در نوک پیکان دفاع از تمامیت ارضی و استقلال میهن، سلحشورانه پایداری کرد و درخشید. می‌توان گفت که تفاوت اساسی هشت سال دفاع مقدس با موارد مشابه تاریخی آن، طی 200 سال گذشته، مردمی‌بودن این دفاع است. نکته دیگری که نباید از منظر دور داشت، کاریزمای رهبری بزرگ و انقلابی است؛ خمینی‌بزرگ با شخصیت منحصربه‌فرد خود، محوری بود که شور ملت حول آن شکل گرفت و با شعور درآمیخت و شرف را به‌تمامی، آشکار کرد. در پرتو رهبری داهیانه چون اویی، دفاع مقدس شاهد پیروزی را در آغوش کشید و پس از 200 سال حرمان و شکست، طعم شیرین پیروزی بر دشمن اشغالگر را بر کام ملت زجردیده ایران نشاند؛ آری، پس از 200 سال، ایران و ایرانی پیروز شد تا تاریخ پرغرور خود را دوباره بسازد و بماند و بر تارک هستی، پایدار باشد؛ طرفه این‌جا بود که این پیروزی بزرگ، در جنگی رقم خورد که بیش از 60 کشور به حمایت همه‌جانبه دشمن اشغالگر پرداخته بودند و ما، در کشاکش این جدال ناجوانمردانه، تنها بودیم و این، ارزش پیروزی تاریخی ما را بیش از پیش می‌کند.

 

مترجم : جواد نوائیان رودسری- باگذشت بیش از 40 سال از آغاز جنگ تحمیلی هشت‌ساله علیه جمهوری اسلامی ایران، هنوز ابعاد این رویداد مهم، چنان‌که باید و شاید شناخته نشده‌است.

 بخش مهمی از این ناشناخته‌ها، با نقش غرب و به‌ویژه آمریکا در حمایت از صدام در این نبرد نابرابر ارتباط دارد؛ آمریکایی‌ها، به‌ویژه هنگامی که ارتش بعث نتوانست در برابر سلحشوری رزمندگان ایرانی مقاومت کند، ابتدا به صورت پنهان و سپس، آشکارا حجم حمایت‌های تسلیحاتی و نظامی خود را به صدام افزایش دادند.

 سال 2013 بود که اسناد مهم این رابطه، از بایگانی‌های سیا خارج شد؛ «شین هریس» و «ماتیو.ام.اِید»، نویسندگان و تحلیلگران «فارین پالیسی»، در مقاله‌ای به بررسی اطلاعات مندرج در این اسناد پرداختند؛ اسنادی که فاش می‌کرد آمریکایی‌ها در حملات شیمیایی صدام به نیروهای ایرانی، اعم از نظامی و غیرنظامی و همچنین، مردم خودش، نقش داشته و در هدایت آن مؤثر بوده‌است. آن‌چه در پی می‌آید، ترجمه مقاله این دو پژوهشگر است با عنوان   CIA Files Prove America Helped Saddam as He Gassed Iran  (پرونده‌های سیا ثابت می‌کند که آمریکا هنگام حملات شیمیایی به ایران، به صدام کمک کرده‌است).

 

فتح خرمشهر باعث شد که ایران نسبت به دشمن بعثی، در موقعیت بهتری قرار گیرد. اما همچنان بخش‌هایی از خاک کشور در اشغال نیروهای بیگانه بود. به همین دلیل، بلافاصله پس از آن فتح نمایان، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و ارتش جمهوری اسلامی ایران، در عملیاتی مشترک، موسوم به عملیات «رمضان»، وارد خاک عراق شدند و کوشیدند به سمت بندر راهبردی بصره پیشروی کنند. این عملیات، نخستین عملیات رزمندگان ایران در چارچوب راهبرد تنبیه متجاوز بود. عملیات در شب 21 ماه مبارک رمضان برابر با 22 تیرماه سال 1361، با رمز «یا صاحب‌الزمان ادرکنی» در منطقه عملیاتی شلمچه و شرق بصره آغاز شد؛ عملیاتی سنگین که کارشناسان نظامی، آن را بزرگ‌ترین عملیات‌ زرهی، پس از جنگ جهانی دوم می‌دانند. عملیات رمضان در چهار محور و پنج مرحله، طراحی و اجرا شد تا با عبور از خط مرز بین‌المللی، یک زمین مثلث‌شکل به وسعت ۱۶۰۰ کیلومتر مربع در اختیار نیروهای ایرانی قرار گیرد و باعث ازکار‌افتادن توپخانه دشمن شود که هنوز می‌توانست به سوی اهدافی در خرمشهر و آبادان شلیک کند. در این حمله، ۱۰ تیپ از سپاه و دو لشکر از نیروی زمینی ارتش حضور داشتند که تحت امر چهار قرارگاه عملیاتی کار می‌کردند. در این عملیات از ادوات زرهی، به‌طور گسترده استفاده شد و نیروهای ایران توانستند با مانورهای گسترده، سه تیپ زرهی، یک تیپ مکانیزه و یک تیپ مختلط عراق را به طور کامل منهدم کنند. دشمن بعثی در این عملیات، دو هزار کشته، هشت هزار مجروح و هزار و 500 اسیر داد. همچنین، ۴۵۰ دستگاه تانک و ۲۵۰ نفربر زرهی، ۱۵۰ دستگاه خودرو، ۱۴ فروند هواپیما، دو فروند بالگرد و تعداد زیادی جنگ‌افزار سبک و سنگین دشمن منهدم شد. رزمندگان ایرانی ۷۰ دستگاه تانک که تعداد ۱۰ دستگاه از آن‌ها، تی ۷۲ بود و ۳۰ دستگاه نفربر و تعداد زیادی جنگ‌افزار و مهمات نیز از دشمن به غنیمت گرفتند.

 

یکی از زوایای کمتر شناخته‌شده تاریخ دفاع مقدس، بررسی تحولات پزشکی و اقداماتی است که طی هشت‌سال جنگ تحمیلی توسط پزشکان و کادر درمانی مستقر در مناطق عملیاتی به انجام رسید. این اقدامات، از جنبه تجربی نیز، بسیار حائز اهمیت هستند و می‌توان دستاوردهای آن را همچون گنجینه‌ای ذی‌قیمت حفظ کرد و در حوادث احتمالی آینده به‌کار بست. کتاب «تاریخ پزشکی دفاع مقدس» نوشته دکتر سیدعباس فروتن روایتی جذاب از اقدامات و فعالیت‌های کادر پزشکی در جبهه‌هاست. نویسنده که خود در دوران دفاع مقدس حضوری فعال در جبهه‌ها داشته، این کتاب را براساس مشاهدات عینی خود از مجروحان جنگی، جانبازان و شهدا نوشته است که در مجموع 180 روایت را در برمی‌گیرد که در دو جلد به زیور طبع آراسته شده‌است.  نویسنده درباره چگونگی نگارش کتاب «تاریخ پزشکی دفاع مقدس» می‌گوید: «من ابتدا ۱۲ مقاله پزشکی دفاع مقدس در یکی از مجلات منتشر کردم که همین مقالات، پایه نوشتن این کتاب شد. چند سال بعد، کتابی با نام جنگ شیمیایی عراق نوشتم که به تجارب پزشکی جنگ شیمیایی پرداخته شده است. بعد از ورود به فرهنگستان و توصیه فرهنگستان، این کتاب را نوشتم. یکی از مشکلات ما پزشکان درجنگ تحمیلی، نحوه درمان جانبازان شیمیایی بود. زیرا در آن زمان، نه کتابی و نه استادی بود که سابقه درمان مجروحان شیمیایی را داشته باشد. این یکی از دلایلی بود که تصمیم گرفتم دستورالعمل‌های پزشکی دوران جنگ، جراحی در بیمارستان‌های صحرایی و نحوه درمان مجروحان شیمیایی را در این کتاب جمع‌آوری کنم.» این کتاب توسط انتشارات سوره مهر منتشر شده و در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته‌است.