
روایت دکتر جعفر شهیدی و استاد رسول جعفریان از وجوه مختلف سیره تربیتی امام سجاد (ع)
تعداد بازدید : 35
شیوه نامه واکسیناسیون اخلاقی جامعه
گروه اندیشه – امام در آموزههای اسلامی، الگویی جامع و کامل برای رسیدن به رستگاری است؛ پیروی از او، گامنهادن در همان مسیری است که سیر الیا... را تسریع و تسهیل میکند و مانع از کجروی و انحراف میشود. امام به عنوان انسان کامل، نقش مهمی در رسیدن آدمی به کمال دارد. به همین دلیل، وقتی سیره امامان(ع) را بررسی میکنیم، میتوانیم از وجوه مختلف آن برای ترسیم نقشه حیات فردی و اجتماعی بهره بگیریم. در سالروز شهادت جانگداز امام زینالعابدین(ع)، مروری بر دو وجه از وجوه سیرهالهی آن حضرت داریم؛ وجه اول نقش اجتماعی امام(ع) در هدایت جامعه و وجه دوم، سیره اخلاقی امام در عرصه تربیت عملی. برای مرور وجه نخست، فرازهایی را از کتاب ارزشمند «حیات فکری و سیاسی امامان شیعه(ع)»، اثر استاد رسول جعفریان و برای مرور وجه دوم، فرازهایی را از کتاب گرانقدر «زندگانی علی بن الحسین(ع)»، اثر زندهیاد علامه سیدجعفر شهیدی را به شما خوانندگان عزیز و ارجمند خراسان تقدیم میکنیم.
تربیت عملی در سیره سیدالساجدین(ع)
امام سجاد(ع) در آن دوران تاریک، براى جویندگان انسانیت، بهحقیقت چراغى روشن بود؛ با رفتار و گفتار خود، سیره فراموششدۀ جد و پدر و خاندان رسالت را زنده کرد و مردمى که سالها با عصر نبوت فاصله داشتند، نمونۀ تربیت اسلامى را به چشم خود دیدند. او نه تنها با خویشان، دوستان و آشنایان، بزرگوارانه رفتار مىکرد، بلکه مهربانى وى به آن درجه بود که نسبت به دشمنان درمانده نیز شفقت داشت و حتی بر جانوران نیز، سایه مرحمت مىافکند. مجلسى از سیدبنطاوس و او با اسناد خود از امام صادق(ع) آورده است که چون ماه رمضان مىرسید، على بن حسین(ع) خطاهاى غلامان و کنیزان خود را مىنوشت که فلان غلام یا فلان کنیز، چنین کرده است. در آخرین شب ماه رمضان، آنان را فراهم مىآورد و گناهان آنان را برایشان مىخواند و آنان مىگفتند درست است؛ سپس خود در میان آنان مىایستاد و مىگفت بانگ خود را بلند کنید و بگویید: على بن الحسین! چنانکه تو گناهان ما را نوشتهاى، پروردگار تو گناهان تو را نوشته است و او را کتابى است که به حق سخن میگوید.گناهى خرد یا کلان نکردهاى که نوشته نشده باشد. چنانکه از پروردگار خود امید بخشش دارى، ما را ببخش و از خطاى ما در گذر و چنانکه دوست دارى خدا تو را عفو کند، از ما عفو کن تا عفو و رحمت او را دربارۀ خود ببینى. على بن الحسین! خوارى خود را در پیشگاه پروردگارت بهیاد آر؛ پروردگارى که به اندازۀ خردلى ستم نمیکند. على بن الحسین! ببخش و درگذر، تا خدا تو را ببخشد و از تو درگذرد؛ چه او مىگوید «و لیعفوا و لیصفحوا ألا تحبّون أن یغفر اللّه لکم». امام(ع) این چنین مىگفت و مىگریست و نوحه میکرد و آنان گفتۀ او را تکرار میکردند. سپس مىگفت: پروردگارا! ما را فرمودهاى بر کسى که بر ما ستم کرده است، ببخشیم. ما چنین کردیم و تو از ما به این کار سزاوارترى. فرمودهاى خواهنده را از در خانۀ خود نرانیم. ما خواهنده و سائل، به در خانۀ تو آمدهایم و بر آستانۀ تو ایستادهایم و ملازم درگاه تو شدهایم و عطاى تو را مىخواهیم. سپس به کنیزان و غلامان خود مىفرمود: من از شما گذشتم. آیا شما هم از رفتار بدى که با شما کردهام درمیگذرید؟ آنان مىگفتند: آقاى ما! تو به ما بد نکردهاى و ما از تو گذشتیم. آنگاه رو به آن غلامان و کنیزان میکرد و میفرمود: بروید من از شما گذشتم و به امید بخشش و آزادى باریتعالی، شما را در راه خدا آزاد کردم. در پایان هر رمضان، دستکم بیست تن برده را که خریده بود، در راه خدا آزاد میکرد. چنانکه خادمى را بیش از یکسال نزد خود نگاه نمیداشت و گاه در نیمه سال، او را آزاد مىکرد.
تدابیر اجتماعی – اعتقادی پیشوای چهارم(ع)
امام سجاد(ع) توانست شیعه را حیاتی نو بخشد و زمینه را برای فعالیتهای آینده امام باقر(ع) و صادق(ع) فراهم کند. تاریخ گواه است که امام سجاد(ع) در طول 34 سال فعالیت، شیعه را از یکی از سختترین دورانهای حیاتش عبور داد؛ دورانی که جز سرکوبی شیعه به وسیله زبیریان و امویان، نشانهای ندارد. بیست سال حاکمیت حجاج بر عراق و سلطه عبد الملک بن مروان بر کل قلمرو اسلامی، تنها جهتگیری مشخص اش کوبیدن شیعیان و در بخشهایی دیگر، کوبیدن سایر مخالفان امویان، اعم از خوارج یا شورشیانی چون عبدالرحمن بن محمد بن اشعث بود. حجاج کسی بود که شنیدن لفظ کافر برای او بسیار آرامبخشتر از شنیدن لفظ شیعه بود! امام(ع) پس از حادثه کربلا دریافته بود که امکان احیای این جامعه مرده، با در دست گرفتن رهبری آن وجود ندارد. به علاوه، درگیرشدن در یک حرکت سیاسی دیگر، با وجود قدرت دیگر احزاب، خطراتی را در پی داشت که به ریسک آن نمیارزید. به همین دلیل، ماهیت حرکت امام سجاد(ع)، در دوران امامت آن حضرت، به خوبی نشان میدهد که حرکت امام(ع) یک حرکت سیاسی نبود و در بسیاری از موارد، به وضوح بر کنار از سیاست عمل میکرد. با این حال، امام سجاد(ع) با وجود همه موانع موجود، نسبت به اعتقادات مسلمانان و انحرافاتی که جامعه اسلامی را تهدید میکرد، حساس بود. رسوخ بعضی از مبانی عقاید غُلات در میان برخی از شیعیان کوفه، امام(ع) را وادار کرد تا از برقراری رابطه مستقیم و حمایت کامل از آنها که احیاناً میتوانست محل سوءاستفاده واقع شود، خودداری کند. بر همین اساس امام سجاد(ع) خطاب به گروهی از اهل عراق فرمود: «أحبونا حبّ الاسلام و لا ترفعونا فوق حدّنا»؛ ما را به خاطر اسلام دوست بدارید و فراتر از حدمان نبرید یا میفرمود: کسانی از شیعیان ما، تا آن اندازه در دوستی ما افراط میکنند که نظیر سخنان یهود و نصارا را درباره عزیر و عیسی(ع) درباره ما میگویند. نه آنها از ما هستند و نه ما از آنها هستیم. با این شیوه، امام سجاد(ع) موفق به بقای شیعه و حتی گسترش آن شد. روش فقهی آن حضرت، نقل احادیث پیامبر(ص) از طریق علی(ع) بود. به این ترتیب، شیعه اولین قدمهای فقهی خود را در مخالفت با انحرافات موجود برداشت؛ اگرچه بخش اعظم این کار به زمانی پس از آن موکول شد. افزون بر این، برکناری از انحرافات موجود در جامعه آن روز، موجب حفظ مبانی اعتقادی اصیل شیعه در برابر هجمهها شد.