راجر ایبرت به دلیل نقد فیلم هایش مرجع مهمی در دنیای سینماست اما حالا از پلوپز می گوید .احتمالا از همان روزی که آتش توسط بشر کشف شده، دغدغه آشپزی کردن هم توی سرش افتاده است. در طول تاریخ هم بخشی از اختراعات انسان مربوط به وسایلی برای آشپزی راحت‌تر بوده است. در متن پیش رو «راجر ایبرت» منتقد فیلم معروف آمریکایی، به زبانی طنز طرز آشپزی با پلوپز به سبک خودش را شرح می‌دهد. این متن پیش از این در شماره 84 ماهنامه «همشهری داستان» به چاپ رسیده است. 

 

اول از همه پلوپز بخرید. ساده‌ترینش را. دو تا درجه دارد: «پخت» و «گرم‌». گران نیست. حالا می‌توانید تا آخر عمر روی دو وجب در دو وجب از پیش خوان آشپزخانه (به‌اضافه‌ یک وجب برای چیز خرد کردن) غذا درست کنید. نمی‌خواهم ببندم‌تان به پلو، نه، هر غذایی که دل‌تان خواست. با تواَم دانشجوی خوابگاهی. تو نویسنده، هنرمند، نوازنده، سفالگر، لوله‌کش، بنا و زاهدِ گوشه‌نشین. تو نگهبان شب. تو سربازِ در حال خدمت. تو معلولِ ویلچری. تو برنامه‌نویس خوره‌ کامپیوتر، طراح خسته‌ وب. تو پدر و مادر شاغل بچه‌دار. تو که دلت می‌خواهد با محبوبت غذا درست کنی ولی نمی‌خواهی چیزی توی فر بگذاری. تو که پول زیادی نداری ولی می‌خواهی سالم غذا بخوری. تو سوژه‌ مستندِ ورنر هرتزوگ درباره‌ زندگی در قطب جنوب. تو خانه‌نشین، دربند، محصور. تو منتقد فیلم جشنواره‌ ساندنس. تو منتظرِ تلفن مشتری. تو کارگر کارخانه‌ منزجر از غذای یخ‌زده. تو سحرخیزِ صبحانه‌نخور. تو نوجوانِ تنها در خانه. تو خاخام، کشیش، راهب، راهبه، پیشخدمت، پرستار. تو بازیگر، شوفر تاکسی، راننده‌ تریلی. تو، حتی تو.

با یک معمای علمی شروع می‌کنیم. برنج فوری را با مقدار مناسب آب بریزید توی پلوپز و درجه را بگذارید روی «پخت». چند دقیقه بعد درجه می‌پرد روی «گرم‌» (که یعنی برنج آماده است). شب بعد، برنج‌ِ تمام‌دانه‌ ارگانیک را با مقدار مناسب آب بریزید توی پلوپز و درجه را بگذارید روی «پخت». یک ساعت بعد درجه می‌پرد روی «گرم». هر دو شب برنج کاملا پخته است.

از کجا می‌فهمد؟ هیچ دکمه و درجه و تنظیم دیگری روی پلوپز نیست. تا جایی از ظاهر ماجرا برمی‌آید که فقط یک المنت گرم‌کننده آن زیر هست؛ جایی برای قایم کردن چیزی نمی‌ماند. پس پلوپز از کجا می‌فهمد ظرف چه مدت برنج را بپزد؟ رازی است از شرق دور. سوالی که جوابش به کارتان نمی‌آید، نپرسید. هدف‌ صرفه‌جویی در زمان و پول است. اگر فکر آشپزیِ اساسی در سر دارید، اشتباه آمده‌اید.من آشپزِ خفن فرانسوی نیستم. آشپزِ کارراه‌بیندازم. غذا را برای این‌که بعدش بخورم می‌پزم. می‌توانم برای زنم یا کل خانواده به همین سادگی که برای خودم آشپزی می‌کنم، آشپزی کنم. هزار تا کتاب درباره‌ آشپزی با پلوپز هست. ما به هیچ‌کدام‌شان کاری نداریم. فکر کنید پلوپزتان یک مکینتاش است؛ وقتی از کارش سر درآوردید و فهمیدید چی چه کار می‌کند دیگر جزوه و دستورالعمل نمی‌خواهید. زن باشید یا مرد، ما این کار را مردانه انجام خواهیم داد: با اجتناب از خواندن دستورالعمل‌ها و کاتالوگ‌ها و راهنماها یا مثل خاله ماریِ من که تمام عمرش دستور غذا از این‌جا و آن‌جا جمع می‌کرد و با این و آن تاخت می‌زد اما یکی‌شان را هم استفاده نکرد. توی آشپزخانه روی اتوماتیک بود. دو تا درجه داشت: پختن و سفره چیدن. نمی‌دانست نمک را چطور بسنجد. به من می‌گفت: «به‌اندازه‌اش بریز عزیزم.» این خردِ شاعرانه‌اش بود برای تخمین تعداد سیب‌زمینی‌های لازم برای یک غذا: «یه سیب‌زمینی واسه هر نفر، یه سیب‌زمینی واسه دیگ، یکی هم سیب‌زمینی خوشگله، واسه مهمونِ سرزده».

 

رسیدن به باغ‌های عروسی تبدیل شده به ماجرایی مثل پیدا کردن گنج. از روی نقشه جلو می روی و سعی می‌کنی نشانه‌ها را پیدا کنی: 2 کیلومتر بعد از فلان آباد از لاین کندرو حرکت کن، بعد از دیدن نوشته «عشق من الهامِ» روی دیوار به سمت راست بپیچ، هفت قدم به سوی ماه کامل پیش برو، از کنار لاشه سگ زرد رد شو و دو دور، دور خودت بچرخ، وارد خیابان فرعی که شدی از دست راهزن‌ها فرار کن و توی سومین کوچه از سمت چپ بپیچ تا انتهای کوچه برو و درهای بسته بی‌پلاک را بشمار، به در سفید که رسیدی چراغ‌ها را خاموش کن و برای علامت دادن در سکوت زوزه بکش. اگر صدای زوزه پاسخی شبیه به زوزه انسان بود یعنی به مقصد رسیدی، وگرنه اشتباهی به گله گرگ‌ها خوردی. در را قفل کن و توی ماشین بنشین و یک تکه دست یا پا (به انتخاب خودت) برایشان پرت کن که گرسنه نمانند. (چون احتمالا عروس حامی حقوق حیوانات است). در صورتی که بالاخره به نقطه قرمز روی کروکی رسیده باشی، دروازه سفید به آرامی باز می‌شود و پیرمردی گوژپشت با فانوسی در دست بیرون می‌آید و با شک نگاهت می‌کند و با صدایی خش‌دار می‌پرسد: «اسم رمز». هول می‌شوی و اسم رمز را اشتباه می‌گویی.

 پیرمرد گوژپشت بدون این‌که شانس دوباره‌ای بهت بدهد برمی‌گردد و می‌خواهد در را ببندد و تو را در برزخ رها کند. سریع کارت دعوت را بیرون می‌کشی و قسم می‌خوری میزبان را می‌شناسی و تند تند یکی دو خاطره از کودکی عروس یا داماد تعریف می‌کنی و التماس کنان از او می‌خواهی به داخل راهت دهد. پیرمرد با نارضایتی لنگه دیگر در را باز می‌کند و تو را به دل ظلمات می‌کشاند. سکوت و سیاهی همه جا را گرفته. تا چشم کار می‌کند هیچ است و هیچ‌. بالاخره چشمت به ردیف ماشین‌ها می‌افتد که کنار هم پارک کرده‌اند. مثل گم گشته اقیانوس که هفته‌هاست بی‌هدف در آب‎های آزاد می‌چرخد و حالا خشکی‌ دیده، ذوق می‌کنی و اشک شوق در چشم‌هایت حلقه می‌زند. فریاد می‌زنی: «نگاه کن! آدم! انسان دوپا! خدایا ممنون».

 از ماشین بیرون می‌پری و پاشنه کفش‌های تمیز و براقت در قعر خاک و سنگلاخ فرو می‌رود. کمی دورتر از پارکینگ، چشمت به چراغانی باغ می‌افتد و صدای موزیک از پشت درهای بسته خودش را به گوشت می‌رساند. وسط برهوت و سیاهی و سگ‌های آواره و زورگیرهای خطی، به جایی رسیدی که آدم‌هایش لباس پلوخوری پوشیده‌اند و بوی عروسی می‌دهند. تبریک؛ بالاخره به گنج رسیدی.

وقتی یک قاعده‌ را در هرکجا به کار ببندیم، آن را تعمیم داده‌ایم. حالا اگر در جایی آن را به کار ببندیم که نباید، می‌شود تعمیم افراطی. مثلا ما واژه‌ تهران را در محاوره می‌گوییم تهرون و یا باران را می‌گوییم بارون اما آیا داغان درست و ادبی شده‌ داغون است؟ خیر! این جا همان تعمیم افراطی روی داده است. همان که باید از آن پرهیز کرد و ‌دور ماند. گاهی ویراستاران یا نویسندگان برای فرار از شکسته ‌نویسی دچار این تعمیم افراطی می‌شوند. 

رمانی می‌خواندم از نویسنده‌ شهیر ایرانی و مدرس ادبیات که انتشاراتی بنام آن را به چاپ رسانده بود. در آن از واژه‌ داغان بارها و بارها استفاده شده بود. البته چون بلای ویراستار کار نابلد، گریبان من را هم گرفته و به جای مزمزه‌ای که نوشته بودم (که گویا ویراستار را یاد چیپس و پفک می‌انداخته)، واژه‌ مضمضه را گذاشته، نمی‌توانم به قطع و یقین این مسئله را متوجه نویسنده بدانم. چه بسا نویسنده گفته باشد (داغون) اما ویراستار داغ‌تر از آش تلاش بر بهبود متن و داستان داشته و چنین کرده.

به هرحال، مطالعه‌ بیشتر می‌تواند هر کدام از ما را از این اشتباهات بری کند و شرشان را از سرمان کم. حتی اگر نویسنده‌ای باشیم که نام مان جا افتاده باشد و به قول دوستی از آب و گل درآمده باشیم. هرچند هیچ ‌وقت نمی‌فهمم چگونه می‌شود به عنوان یک نویسنده از آب و گل درآمد؟ نویسنده تا ابد توی همین آب و گل می‌ماند و تجربه می‌کند و می‌نویسد. می‌برد یا شکست می‌خورد اما با شروع هر داستان و رمان توی گل دست و پا می‌زند و این متن و داستان است که از آب و گل در می‌آید و به ثمر می‌نشیند به درستی، نه نویسنده. باشد که رستگار شویم.

پی‌نوشت: داغان در برخی گویش‌ها استفاده می‌شود که آن را می‌توان به عنوان گویش و لحن استفاده کرد.

  تمام فعالیت‌های آن چند سال دانشجویی را جا داده بودم توی یک زونکن زردرنگ و نشسته بودم روبه‌روی مرد مسنی که در حال ورق زدن افتخاراتم بود. به لطف مصاحبه‌های زیاد کاری پیش از این، می‌توانستم تمام حرکات شخص مقابل را پیش‌بینی کنم و حتی مهارت لازم را هم در جواب‌دادن به سوالات روتین کسب کرده بودم. مثلا داشتن یک لبخند قدرتمند یا زاویه به راست و چپ بودن لبخند و چگونه جمع‌شدن گونه‌ها می‌تواند بیان‌گر اعتمادبه‌نفس باشد. در یکی از مصاحبه‌های کاری‌ام، آن‌قدر درگیر تنظیم‌کردن زاویه لبخندم شده بودم که متاسفانه حالت چشم‌هایم از دستم در رفت و درنهایت به‌ دلیل چپ دیده شدن آن‌ها جواب گرفتم که ترجیح شان داشتن کارمندی آراسته‌تر در بخش روابط‌ عمومی است. در مصاحبه بعدترش هم طوری تمام اجزای صورتم را تنظیم کردم که قدرتمند و آراسته دیده شود اما خب در عوض قدرت تکلمم را از دست دادم!

با تمام تجارب کسب‌شده‌ام در مصاحبه‌ها و بعد از رد شدن‌های پی‌درپی، حالا با جواب‌های چکیده و یک صورت مناسب، روبه‌روی مرد مسنی نشسته و مطمئن بودم که در هشت جمله‌ بعدی‌اش به صورت محترمانه‌ای ردم خواهد کرد. یعنی با یک لبخند و با تکان دادن سرش  با شرافتمندانه‌ترین شکل ممکن می‌گوید: «بعد از بررسی با شما تماس خواهیم گرفت.»

اگرچه از همان ابتدا هم دست‌گیرم شد نه رشته‌ تحصیلی‌ام و نه آن زونکن افتخاراتم به کار این مجموعه نمی‌آییم اما قصد پا پس‌کشیدن نداشتم. آزاردهنده است اگر در اطراف آدم بچه‌های مردمی وجود داشته که بعد از فارغ‌التحصیلی سریع وارد بازار کار شده ‌باشند. آن شخص عینک‌زشت تا آمد چیزی بگوید، دستم را نرم اما محکم روی میز کوبیدم و گفتم: «آقا! به من یک فرصت بدهید،‌ قول می‌دهم پشیمان تان نکنم.» چشم‌هایش گرد شد و عینکش را درآورد و گفت: «‌دخترجان وا... من همین حالا هم پشیمان شدم که تو این‌جایی.» «نه، من نمی‌روم، باید به من کار بدهید، من از پسش برمی‌آیم.»

حالا که فکر می‌کنم، دروغ است اگر بگویم می‌دانم شالوده جسارت آن روز از کجا آب خورد. شاید تنها تصمیم گرفته بودم به هر قیمتی که شده است برای خودم بچه مردمی بشوم.

حکم آغاز به کارم زده شد. شغل شریف بچه مردم بودن را شروع کردم با تصور این‌که از یک جایی به بعد قرار بر این باشد بخورم در سر آن‌هایی که بعد از درس و دانشگاه هنوز کار پیدا نکرده بودند. تا اواسط همان هفته توی فامیل اسم در کرده بودم که خوش‌‌به‌حال مردم با آن بچه‌های شان که کارمند شدند.

 همه چیز داشت خوب پیش می‌رفت و تا حدودی از شغلم رضایت داشتم که دوره‌ قبل از کارمندی به من فهماند بچه مردم شدن آن‌قدر هم که من فکر می‌کنم، کار ساده‌ای نیست.

بنا بر تصمیم اغلب مجموعه‌های اداری، شخص تازه‌وارد باید دوره‌ای را قبل از ورود به کارمندی به‌عنوان کارآموزی طی‌کند. این دوره را در طول تاریخ سیستم‌های اداری تنها به‌عنوان یک نقطه‌ کور می‌شود  یاد کرد. کارآموز موجودی ا‌ست که هر چقدر‌هم بارش باشد، از نظر بالا‌دستی‌هایش یک خنگ تمام‌عیار مازاد است که باید در دانشگاهش را گل گرفت، به همین دلیل او باید دوره زیادی را جای یاد‌گرفتن کار، در آن نقطه کور و مکان پنهان پرونده بایگانی کند. دوره کارآموزی تنها چیزی که به آدم نمی‌آموزد، کار است اما بعد از سه ماه از شخص یک پرونده‌باز و بایگانی‌کن قهار می‌سازد که به‌قطع در طول دوره کاری‌ به هیچ‌کار نمی‌آید- مثل کاربرد انتگرال در زندگی روزمره ‌است- مگر این‌که از شانس و بخت ‌خوب یک کار‌آموز به تور آدم بخورد و این سیکل ادامه یابد که ادامه هم پیدا می‌کند.

تا این‌جا  فقط بچه‌ مردمی شده بودم که سبب سوزاندن دل آن یک عده می‌شدم که هنوز به این شغل شریف دست پیدا نکرده بودند. بعد از اتمام این دوره‌ و ورود به بخش باشکوه کارمندی، قسمت متفاوت ماجرا تازه شروع می‌شود. می‌بینی بچه‌های مردمِ محیط‌های اداری با بچه‌های مردم تمام ادوار زندگی‌ات فرق دارند. در اصل آن‌ها، از آن عده نیستند که توسط والدین توی سرت بخورند.

 آن‌ بچه‌های مردم، در ماهیت خودشان بچه‌های خاصی نبوده‌اند بلکه بابایشان و جایگاهش آن‌ها را متفاوت از دیگران نشان می‌دهد. آن‌ها خط قرمز محیط‌های اداری‌اند و هر آن ممکن است به واسطه‌شان دوام و حیات کارمندی آدم رو به انقراض پیش‌برود. درست در همین وهله فهمیدم تمام آموخته‌هایم برای چگونه بچه مردم شدن، اشتباه بوده است.