مورخ، مترجم و نویسنده دوره معاصر بود. او در همدان زاده شد و تحصیلات خود را در این شهر و تهران، گذراند. شمیم مدتی استاد تاریخ دانشگاه تهران بود. کتاب او، «ایران در دوره سلطنت قاجار»، یکی از معدود کتاب‌های نوشته شده درباره این دوره تاریخی است که از جامعیت و نثری روان برخوردار است و هنوز هم، در زمره منابع درسی دانشگاه‌ها قرار دارد.
 

دوران نخست وزیری سیّد ضیاءالدّین طباطبایی زیاد طولانی نشد. نخست‌وزیر کابینه سیاه، فقط سه ماه بر سر کار ماند؛ او فقط یک جاده صاف کن بود؛ جاده صاف‌کنی که البته، انگلیسی‌ها قدرش را می‌دانستند و در جاهای مختلف عالم، از ظرفیتش استفاده می‌کردند! به گزارش مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، پس از عزل سیدضیاء از نخست‌وزیری، وی با عده‌ای محافظ قزاق، به سوی قزوین حرکت کرد تا از طریق بغداد به اروپا برود؛ اما برنامه فرار تغییر کرد و مبلغ 25 هزار تومان، از صندوق شهرداری در اختیار سیّد ضیاء قرار گرفت و او از راه بندر خرمشهر، با کشتی به بصره رفت و از آن‌جا عازم اروپا شد.
سیدضیاء توانست خود را به آلمان برساند. او در خاطراتش می‌نویسد: «وقتی به اروپا رسیدم، یکسره رفتم برلن؛ چند ماهی مثل آدم‌های گیج بودم. بعد تصمیم گرفتم کاری بکنم.
من شور و هیجان سیاسی خود را از دست داده بودم. این بود که شدم فرش‌فروش دوره‌گرد؛ چند قالیچه داشتم؛ یکی دو تا از آن ها را به شیوه ترکمن‌هایی که قالیچه به شهر می‌آورند، انداختم روی دوشم و افتادم توی خیابان‌ها به فرش‌فروشی؛ مردم جمع می‌شدند و من قالیچه را پهن می‌کردم و برایشان می‌گفتم که چه نقش و قیمتی دارد و می‌فروختم.»

دوران سلطنت مظفرالدین‌شاه، یکی از ادوار سیاه تاریخ ایران است. شرایط دهشتناک کشور، پس از سلطنت 50 ساله ناصرالدین‌شاه از یک سو و بی‌تدبیری و ساده لوحی شاه جدید که بیشتر عمر خود را در مقام ولیعهدی سپری کرده بود، از سوی دیگر، بر وخامت اوضاع می‌افزود. با این حال، مظفرالدین شاه، زغوغای جهان فارغ، سرگرم عیاشی‌ها و خوشگذرانی‌های خودش بود و با این‌که خزانه مملکت، چیزی در چنته نداشت، مریض احوالی خود را بهانه می‌کرد و در سَر، سودای مسافرت‌های مکرر به فرنگستان داشت. اطرافیان مظفرالدین‌شاه که مانند خود او، به همه چیز می‌اندیشیدند، الا رفاه و سعادت ملت، در دامن زدن به این هوس‌های ریز و درشت، نقش ویژه داشتند. شاه مدعی بود که سفرهایش به اروپا، افزون بر تأمین سلامت برای شخص او، فواید مختلفی برای رعیت دارد. مظفرالدین‌شاه ادعا می‌کرد که رهاوردهای صنعتی و فرهنگی او از سفر فرنگ، می‌تواند روزگار ایرانیان را تغییر دهد. اما مردم ایران، هرچقدر از سفرهای مکرر پدرش، ناصرالدین‌شاه، بهره بردند، از گشت و گذارهای پادشاه مریض قاجار نیز، بهره‌مند شدند.
گزارش از خواهر شاه
یکی از گزارش‌های مهم و در خور تأملی که درباره زندگی خصوصی مظفرالدین‌شاه وجود دارد، از آنِ خواهر وی، تاج‌السلطنه است. او که اتفاقاً از زنان مشروطه‌خواه بود و در «انجمن حریت نسوان» نیز عضویت داشت، در خاطراتش به برخی از ویژگی‌های شخصیتی شاهِ بیمار قاجار اشاره کرده است. طبق این گزارش، مظفرالدین‌شاه فردی بسیار خرافاتی و ساده‌لوح بود و برای عیش و خوشگذرانی خود، همه چیز را قربانی می‌کرد. تاج‌السلطنه می‌نویسد: «این برادر عزیز من ... چون تهیه برای ایران و ایرانیان دید و به یک سرعت فوق تصوری خرابی ایران را کمر بست، هر روز با تیشه ریشه این ملت بیچاره را درآورده و انواع اقسام  بدبختی را از مجراهای غلط به داخل کشور نفوذ می‌داد.»برخی از تاریخ‌نویسان، از مظفرالدین‌شاه قاجار چهره‌ای بیمار و منزوی ساخته‌اند که گویا، کاری به کار دیگران نداشته‌است و اطرافیانش از دست او آسوده بوده‌اند؛ غافل از این‌که شاه بیمار قاجار، مردم‌آزاری تمام عیار بود و از آن، لذتی وافر می‌برد! تاج‌السلطنه در خاطراتش به ماجرای آوردن پودر خارش‌آور توسط مظفرالدین‌شاه از سفر فرنگ اشاره کرده است؛ پودری که وقتی در بستر افراد می‌ریختند، بدنشان را به خارش می‌انداخت و امانشان را می‌برید. ظاهراً مظفرالدین شاه این پودر را از نمایشگاهی در پاریس خریداری کرد؛ جایی که البته، محصولات مورد نیاز برای پیشرفت صنعتی کشور نیز، در معرض فروش قرار داشت.
داستان آن پودر عجیب
تاج‌السلطنه می‌نویسد: «پس از مراجعه شاه از فرنگستان، امورات خیلی درهم و برهم و بی پولی فوق العاده اسباب زحمت شده بود. یک دسته از اهالی دربار، بر ضد اتابک(وزیر مستبد مظفرالدین‌شاه) «آنتریک»(تحریک) می‌کردند که او را معزول نمایند. مملکت ایران در این موقع، صفحه شطرنج شده بود و این حریفان، با کمال جدیت مشغول مبارزه بودند و هر کدام هر چه می‌توانستند می‌کردند. جیب‌ها و بغل‌های خود را مملو از طلا نموده و رعایا را در کمال سختی فشرده و مملکت را دچار یک نوع خرابی غیرقابل آبادی می‌کردند.
در این وقتی که هر کسی فکر خود بود و به هر قسمی، قطعه قطعه مملکت را ویران می‌نمودند، برادر تاجدار من هم مشغول کار خودش بود و شبانه‌روز خودش را صرف حرکات بیهوده می‌نمود. در یک خواب غفلتی عمیق غرق بود. از جمله، یک گردی از فرنگستان با خود آورده بود که به قدر بال مگسی اگر در بدن کسی یا رختخواب کسی می ریختند، تا صبح نمی خوابید و مجبور بود مدام بدن خودش را بخاراند. دو مَن(حدود شش کیلو) از این گرد را آورد، اتصال(دائم) در رختخواب عمله خلوت(نوکران دربار) می‌ریخت، آن ها به حرکت آمده، حرکات مضحک می‌کردند و او می‌خندید! خیلی این مسافرت اروپای برادر من، شبیه مسافرت پطر کبیر است و همان نتیجه ای که او بُرد، این برعکس بُرد! مثلا از این مسافرت چیزهایی که سوغات آورده بود؛ درخت‌های عظیم الجثه بزرگ و لوله‌های آهن فراوان. مبالغ های گزاف پول آن ها داده شد. لکن، درخت‌ها پس از چندین هزارتومان مخارج، خشک شد؛ لوله های آهن در فرح آباد یک کنار ریخته و به درد نمی خورد. چیزی که نتیجه این مسئله شد، مبلغی بر آلودگی ایران افزود.»
منابع:
ایران در دوران سلطنت قاجار؛ علی اصغر شمیم؛ انتشارات علمی؛ 1371
خاطرات تاج‌السلطنه؛ به کوشش منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان؛ نشر تاریخ ایران؛ 1378
 

محمدعلی‌شاه، ششمین پادشاه قاجار و پسر ارشد مظفرالدین شاه، در سال 1249 (هـ.ش) به دنیا آمد و در 28 دی 1285 تاجگذاری کرد. او در دوم تیر 1287، با همکاری و مداخله موثر نظامیان روس، مجلس شورای ملی را به توپ بست و در 25 تیرماه 1288، از سلطنت خلع و به سفارت روسیه پناهنده شد. به گزارش مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران،  روز 25 تیر 1288، محمدعلی شاه قاجار با ورود به باغ سفارت روسیه در منطقه زرگنده تهران‌، رسماً از روس‌ها تقاضای پناهندگی سیاسی کرد. دو ماه پس از درخواست پناهندگی، با راهنمایی سفارت روسیه تا مرز همراهی و  روز هفتم مهر، از بندرانزلی راهی بندر اُدسا در روسیه و از آن‌جا رهسپار اروپا شد.  محمدعلی‌شاه مدت‌ها در روسیه ساکن بود و زندگی مرفهی داشت؛ اما با بروز انقلاب کمونیستی سال 1917 در روسیه، ناچار به فرار از این کشور شد و از راه دریا، به استانبول رفت. او مدتی در آن شهر ساکن شد و با پسرش احمدشاه که در سال 1298 عازم اروپا بود، دیدار و به او توصیه کرد در هنگام خطر از قزاقخانه کمک بگیرد؛ زیرا قزاق‌ها تنها عناصر وفادار به سلسله قاجاریه هستند؛ نصیحتی که مقرون به صحت نشد! محمدعلی‌شاه چندی بعد به اروپا رفت و در ایتالیا و فرانسه ساکن شد. او مبتلا به بیماری دیابت بود و سرانجام، بر اثر عوارض همین بیماری، در بهار سال 1303، در 52 سالگی، در شهر سن رمو ایتالیا درگذشت .