بازیگر سینما و چهلمین رئیس‌جمهور آمریکا بود. او در سال 1981 و با حمایت حزب جمهوری‌خواه، رئیس‌جمهور شد. ریگان در دوران ریاست جمهوری خود به حمایت از رژیم صدام پرداخت. او با همکاری مارگارت تاچر، کوشید شرایط حاکم بر شوروی را پس از فروپاشی، به شکل مد نظر آمریکایی‌ها در بیاورد. ریگان توانست به چهار توافق با گورباچف، آخرین رهبر شوروی، دست پیدا کند.

 

بخش ششم/جمهوری اسلامی، متحجّر و در برابر پدیده‌ها و موقعیّت‌های نو به نو، فاقد احساس و ادراک نیست، امّا به اصول خود به شدّت پایبند و به مرزبندی‌های خود با رقیبان و دشمنان به شدّت حسّاس است. با خطوط اصلی خود هرگز بی‌مبالاتی نمی‌کند و برایش مهم است که چرا بماند و چگونه بماند. بی‌شک فاصله‌ میان بایدها و واقعیّت‌ها، همواره وجدان‌های آرمان‌خواه را عذاب داده و می‌دهد، امّا این، فاصله‌ای طی‌شدنی است و در چهل سال گذشته در مواردی بارها طی شده است و بی‌شک در آینده، با حضور نسل جوان مؤمن و دانا و پُرانگیزه، با قدرت بیشتر طی خواهد شد.

 

طرح ساخت و بهره‌‌برداری از راه آهن، از عهد ناصری، که «پارادایم امتیازات» مشخصه آن است، در ذهن ایرانیان شکل گرفت؛ اما تا عملی شدن آن، باید راه درازی پیموده می‌‌شد. به گزارش پایگاه مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، کار احداث راه‌آهن سراسری در ایران با تصویب قانون 20 بهمن 1304 آغاز شد. با این حال، نکته قابل تامل درباره احداث راه‌آهن سراسری، جانمایی مسیر راه آهن و سیاست‌های انگلستان در این زمینه است. مدت‌ها قبل از تاسیس راه‌آهن، سیاستمداران انگلیسی برای حفظ منافع استعماری خود که هندوستان ،مهم ترینِ آن ها بود و نیز حمله احتمالی به خاک اتحاد جماهیر شوروی، پس از انقلاب اکتبر،‌ به فکر افتادند که خط راه‌آهن جنوبی – شمالی در ایران احداث و از ایجاد راه‌آهن شرقی – غربی جلوگیری کنند. «لرد کرزن»، وزیر خارجه وقت انگلستان، در سال 1291 هـ.ش، در مجلس عوام انگلستان گفته بود: «هندوستان باید از هر خطری حفاظت شود؛ اگر این راه (راه آهن غربی – شرقی ایران) ساخته شود، آن وقت تمام آن سیاست به خطا رفته است و هندوستان با خطر روبه‌رو می‌شود.» واقعیت آن است که وجود یک راه ارتباطی ریلی، همیشه برای کشوری چون ایران، لازم و ضروری است؛ اما این‌که بهترین مسیر کدام است و چگونه منافع ملی را تامین می‌‌کند، از دیگر موارد اصلی و مهمی است که باید مورد توجه قرار گیرد. کلنگ تاسیس راه آهن سراسری در دوره پهلوی اول، اگرچه به نام ایران زده شد، اما منافع آن، به ویژه در دوران جنگ جهانی دوم، به غربی‌ها رسید و کشور ما را با بحران شدیدی روبه‌رو کرد.

 

احمدمیرزا قاجار، در ۲۷ شعبان ۱۳۱۶ق متولد شد و در 12 سالگی و پس از برکناری محمدعلی‌شاه، در خردسالی به سلطنت رسید. او در ۲۷ شعبان سال ۱۳۳۲ قمری (مردادماه ۱۲۹۳ شمسی) رسماً تاجگذاری کرد. به گزارش پایگاه مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، با تاجگذاری احمدشاه، شمارش معکوس برای پایان سلطنت وی و نیز، پایان حاکمیت سلسله قاجار آغاز شد؛ چرا که وی، بیش از آن که به فکر سلطنت و زمامداری باشد، بیشتر وقت خود را در مسافرت به اروپا و فرنگ گذراند. احمدشاه در مدت سلطنت خود، سه بار به اروپا سفر کرد؛ اولین سفر او به فاصله کوتاهی بعد از انعقاد قرارداد 1919، اتفاق افتاد؛ قراردادی استعماری که خشم مردم را برانگیخت و گفته می‌شد شخص احمدشاه نیز در قبال امضای آن، مبلغی رشوه دریافت کرد. در این سفر، وثوق‌الدوله، عاقد قرارداد، نصرت‌الدوله، وزیر خارجه جدید را که مورد اعتمادش بود، همراه شاه فرستاد تا در کشورهای اروپایی ،وی را وادار به ایراد سخنانی در موافقت با قرارداد کند. اما گویا احمدشاه به‌رغم آن‌که با استقبال مقامات رسمی و بلندپایه انگلستان هم مواجه شده بود، در ضیافت رسمی مقامات این کشور، صحبتی درباره قرارداد نکرده و زیر بار آن نرفته بود. همان شب ،ناصرالملک، آخرین نایب السلطنه احمدشاه، به وی گفت: کار خودت را ضایع کردی! شاه نیز پاسخ داد که: «اگر در سوئیس کلم‌فروشی کنم، بهتر است تا در چنین مملکتی پادشاه باشم.» البته موضع احمدشاه ناشی از قاطعیت و درایت سیاسی او نبود؛ زیرا به استناد برخی از شواهد، چندی بعد مقامات انگلیس در ازای پرداخت مبلغی رشوه، موفق شدند نظر مساعد او را جلب کنند. این سفر، مدت زیادی طول کشید و در حالی انجام شد که کشورهای درگیر در جنگ جهانی اول، باوجود بی‌طرفی ایران، کشور ما را عرصه تاخت و تاز خود کرده بودند. پیش از این سفر نیز، احمدشاه به جای تدبیر و چاره‌اندیشی درباره اوضاع آشفته کشور، به فکر فرار از تهران و رفتن به اصفهان بود. با منتفی شدن نقشه فرار، احمدشاه به فکر سفر به اروپا افتاد. او در 6  بهمن 1300، به اروپا سفر کرد و حدود یک سال در آن‌جا ماند. این سفر نیز دستاورد خاصی برای شاه و کشور نداشت و تنها با هدف دور بودن از مشکلات کشور و بی‌ارادگی در برابر آن شرایط انجام شد. البته احمدشاه از ناتوانی و بی‌ارادگی خود در برابر مشکلات کشور آگاه بود و می‌دانست قدرت رویارویی با مشکلات را ندارد.احمدشاه برای آخرین بار، در آبان 1302، به اروپا رفت و در نهایت، مجلس شورای ملی با اعلام بی‌کفایتی،وی را از پادشاهی برکنار کرد.

 

 جواد نوائیان رودسری

info@khorasannews.com

29 مهرماه 1397 بود که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، اعلام کرد که از پیمان موشکی 1987 این کشور با روسیه خارج می‌شود؛ پیمانی که توسط رونالد ریگان، رئیس‌جمهور وقت آمریکا و میخائیل گورباچف، رهبر وقت اتحاد جماهیر شوروی امضا شد و دو طرف را از تولید و آزمایش موشک‌های کوتاه‌بُرد ۵۰۰ کیلومتر تا میان‌بُردهایی ۵۵۰۰ کیلومتری، منع می‌کرد. برخی از صاحب نظران معتقدند که این اقدام، سرآغاز یک جنگ سرد جدید است و برخی از مقامات روسیه نیز، مدعی هستند که آمریکا با این اقدام، به دنبال ایجاد جهانی یک‌قطبی است؛ دنیایی که در آن، ایالات متحده یکه‌تاز میدان و بدون رقیب باشد.

روایت رقابت سیاه

داستان رقابت‌های تسلیحاتی و چنگ و دندان نشان دادن‌های ابرقدرت‌ها به یکدیگر، به دوران پس از جنگ جهانی دوم باز می‌گردد؛ هنگامی که خیال متفقین بابت هجمه‌های گسترده و بی‌محابای هیتلر راحت شد و توانستند در تهران و یالتا، برای تقسیم دنیای پس از جنگ، چانه‌زنی را آغاز کنند. ظاهراً به رسمیت شناختن بلوک شرق و غرب از سوی دو ابرقدرت و اعطای حق ناعادلانه وتو به اعضای دائم شورای امنیت، نتوانست از حجم این تنش‌ها بکاهد. ایالات متحده و شوروی، پس از آزمایش نخستین بمب‌های اتمی‌شان، در مدار رقابت موشکی قرار گرفتند؛ آمریکا که میراث موشکی آلمان نازی را با ربودن «ورنر فن براون»، طراح و سازنده دو موشک قدرتمند «V1» و «V2»، تصاحب کرده بود، گمان می‌کرد بتواند با ساخت موشک‌های قدرتمند قاره‌پیما، محدوده نفوذ رقیب را محدود کند، اما وقتی روس‌ها توانستند زودتر از آمریکایی‌ها، «یوری گاگارین» را با موشک‌های قدرتمند ماهواره‌بر، در مدار زمین قرار دهند و «والنتینا ترشکوا» را به عنوان نخستین زنِ فضانورد، راهی ماورای جَو کنند، ایالات متحده فهمید که این قصه سرِ دراز دارد و با «آپولو» هوا کردن نمی‌توان حریف روس‌ها شد. رقابت‌های دو ابرقدرت فقط در انجام فعالیت‌های فضایی محدود نماند؛ آمریکایی‌ها دولت‌های اروپای غربی را زیر پرچم «ناتو»(پیمان آتلانتیک شمالی) گرد هم آوردند و روس‌ها، متحدان اروپای شرقی خود را به انعقاد پیمان «ورشو» فرا خواندند. کار به جایی رسید که شوروی، در ژوئیه 1962، با استقرار سکوهای پرتاب موشک خود در کوبا، درست در 90 مایلی سواحل فلوریدا، از خجالت آمریکایی‌هایی که در یونان، ترکیه و ایتالیا، کلاهک‌های هسته‌ای مستقر کرده بودند، درآمد و جهان در آستانه یک جنگ اتمی تمام عیار قرار گرفت.

تکاپوهایی برای کاهش تنش

با اوج گرفتن اقدامات خصمانه میان دو ابرقدرت، دولتمردان سایر کشورها و فعالان بین‌المللی صلح، به تکاپو افتادند؛ اگر این جنگ شروع می‌شد، دیگر نشانی از نوع بشر باقی نمی‌ماند! بنابراین، باید اوضاع را آرام می‌کردند، حتی اگر شده با چند کلمه حرف معمولی! برای مذاکرات کنترل رقابت تسلیحاتی، نخستین گام‌ها برداشته شد. دو ابرقدرت، در سال 1963، توافق کردند که یک خط «هات‌لاین» برای ارتباط فوری بین مسکو و واشنگتن برقرار شود. در همان سال، نخستین پیمان «منع جزئی آزمایش هسته‌ای»، موسوم به «LTBT» میان سران شوروی و آمریکا امضا شد. پس از انعقاد این پیمان، 124 کشور دیگر نیز به آن پیوستند. هدف از انعقاد این پیمان، فراهم آوردن شرایطی برای رسیدن به یک پیمان فراگیر منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای اعلام شد. اما واقعیت این بود که دو ابرقدرت، اصولاً به یکدیگر اعتماد نداشتند و از طرف دیگر، اصلاً حاضر نبودند از خواسته‌هایشان کوتاه بیایند.

یک سال بعد، حمله نیروی نظامی آمریکا به ویتنام شمالی و آغاز جنگی سهمگین در این منطقه، فاتحه «LTBT» را خواند! چند سال پس از آن هم، وقتی «الکساندر دوبچک» با اصلاحات خود در چکسلواکی و پدید آوردن فضایی که برخی آن را «بهار پراگ» نامیده‌اند، خشم شوروی را برانگیخت و باعث شد نیروهای عضو پیمان ورشو، پایتخت چکسلواکی را که عملاً عضو بلوک شرق بود، اشغال کنند، آتش مسابقه تسلیحاتی میان دو ابرقدرت، دوباره شعله‌ور شد. با این حال، بعضی‌ها از امضای دوباره یک توافق مؤثر میان دو ابرقدرت، ناامید نبودند؛ کوشش‌هایی که از اواخر دهه 1960 آغاز شد، در سال 1972، به امضای پیمان «سالت 1» میان دو ابرقدرت انجامید. دو کشور پذیرفتند که برای تولید و ذخیره سازی موشک‌های بالستیک، محدودیت قائل شوند؛ سهم آمریکا 1054 و سهم شوروی 1600 موشک بود. اما چه کسی می‌توانست بر کار دو ابرقدرت نظارت کند! هیچ ضمانتی برای اجرای مفاد پیمان وجود نداشت، با این حال، انتشار خبر آن توانست تا حدود زیادی از تنش‌های جهانی بکاهد. مدت اعتبار پیمان، فقط پنج سال بود. میشل ژوبر، وزیر خارجه وقت فرانسه، برای این اقدام مشترک دو ابرقدرت، از اصطلاح «کاندومینیوم» یا «حاکمیت مشترک» استفاده کرد؛ واقعیت آن بود که دو ابرقدرت، از شکل‌گیری اتحادیه‌های بین‌المللی خارج از چارچوب فعالیت خودشان، مانند جنبش عدم تعهد، بیمناک شده بودند و «سالت»، ظاهراً رهیافتی برای برون‌رفت از شرایط به وجود آمده بود؛ به دیگر سخن، نه شوروی و نه آمریکا، به دنبال کاهش تنش در دنیا نبودند؛ آن ها فقط نگران تضعیف جایگاه جهانی خود بودند.

راه تازه‌ای که دنیا برگزید

اما دنیا تصمیم گرفته بود راهی دیگر را طی کند؛ راهی که الزاماً، به اردوگاه دو ابرقدرت ختم نشود. تلاش‌ها در این زمینه از دهه 1950 میلادی آغاز شد؛ شکل‌گیری اتحادیه اروپا، جنبش عدم تعهد، تلاش‌های ویلی برانت، صدراعظم وقت آلمان غربی برای اتحاد با آلمان شرقی و پیروی از دیپلماسی «سیاست شرقی» و ... همه به منظور حرکت در مسیر استقلال از دو ابرقدرت انجام گرفت. این اقدامات، از تنش‌های موجود در سطح جهان، می‌کاست و دو ابرقدرت را به سوی انعقاد پیمان‌های تازه، پیش می‌برد. در ژوئن سال 1979، سران شوروی و آمریکا پیمان «سالت 2» را امضا کردند؛ پیمانی که به هر دو طرف اجازه داشتن 1320 موشک را می‌داد؛ اما هنگامی که قرارداد را برای تصویب نهایی به کنگره آمریکا بردند، خبر هجوم ارتش شوروی به افغانستان، بهانه را به دست سیاستمداران آمریکایی داد و آن ها از تصویب قرارداد، سر باز زدند. به این ترتیب، پیمان «سالت 2» عملاً راه به جایی نبرد. آغاز دهه 1980، شروع سردی دوباره روابط میان دو ابرقدرت بود.

المپیک 1980 مسکو، به طور گسترده توسط کشورهای غربی تحریم شد. هنگامی که مارگارت تاچر در انگلیس و رونالد ریگان در آمریکا به قدرت رسیدند، پروژه‌ای موسوم به «ابتکار دفاع راهبردی» و مشهور به «جنگ ستارگان» کلید خورد و رقابت تسلیحاتی میان دو ابرقدرت را دوباره به اوج رساند. این بار روس‌ها کوتاه آمدند؛ گورباچف در اقدامی تاریخی، چهار بار با آمریکایی‌ها به توافق رسید؛ پیمان‌های جدید، بین سال‌های 1985 تا 1989 منعقد شد؛ زمانی که تقریباً با افول شوروی همزمان بود. نکته‌ای که در بررسی این پیمان‌ها که ظاهراً به منظور تنش‌زدایی و برقراری صلح و امنیت جهانی، بین قدرت‌های جهانی منعقد شده و می‌شوند، مهم به نظر می‌رسد، این است که هیچ‌کدام از امضا کنندگان، کمترین پایبندی به انجام آن نداشته و ندارند؛ آمریکایی‌ها، به ویژه پس از فروپاشی شوروی، با نادیده گرفتن تمام پیمان‌های منعقد شده، عملاً در مسیر تنش‌زایی پیشین خود قرار گرفتند و مانند گذشته، صلح جهانی را با خطر جدی روبه‌رو کردند.

منابع:

تکوین دومین جنگ سرد جهانی؛ فرد هالیدی؛ ترجمه: هرمز همایون‌پور؛ آگاه؛ 1364

جنگ سرد؛ بریتا بجوربلوند؛ ترجمه: مهدی حقیقت‌خواه؛ ققنوس؛ 1390

 

سید جمال‌الدین اسدآبادی،‌ در سال 1217 شمسی، در اسدآباد همدان متولد شد؛ از پنج سالگی به فراگیری دانش نزد پدرش پرداخت و به دلیل استعداد و نبوغ ، ‌به سرعت با تفسیر قرآن آشنا شد. به گزارش پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی، سیدجمال برای ادامه تحصیل به قزوین و سپس تهران مهاجرت کرد و بعد از مدتی، در سال 1228، عازم نجف شد و از محضر دو مرجع تقلید بزرگ زمان، ‌شیخ مرتضی انصاری و ملاحسینقلی درجزینی همدانی، بهره برد. سید جمال در سال 1232،‌ به دستور شیخ انصاری، عازم هندوستان شد و ضمن آشنایی با علوم جدید، سعی کرد مردم و به ویژه مسلمانان را علیه استعمار انگلستان بسیج کند؛ اما به دلیل سلطه همه جانبه انگلیسی‌ها، پس از یک سال و نیم، آن‌جا را ترک کرد و عازم عثمانی شد؛ اما به علت حسادت علمای درباری، ناچار به مصر مهاجرت کرد. سید جمال‌الدین اسدآبادی در مصر توانست یک نهضت فکری ضد استعماری و ضد انگلیسی را پایه گذاری کند و تشکیلاتی به نام انجمن مخفی را به وجود آورد‌؛ اما بر اثر فشار انگلستان، مجبور به ترک مصر شد. حرکت سید جمال،‌ توسط شاگردانش، ازجمله شیخ محمدعبده، دنبال و در سال‌های بعد، زمینه ساز قیام مردم مصر علیه استعمار انگلستان شد. سید جمال پس از ترک مصر، مدتی در هند اقامت کرد و سپس به اروپا رفت. در پاریس، با همکاری محمد عبده، اقدام به انتشار روزنامه «عروه الوثقی»‌ کرد و به پاسخ گویی به ارنست رنان‌ که مقالاتی علیه اسلام در یکی از روزنامه‌های پاریس،‌ می‌نوشت،‌ پرداخت. سید جمال بعدها به دعوت ناصرالدین شاه،‌ به ایران آمد و گمان می‌کرد که می‌تواند با نزدیک شدن به شاه،‌ اندیشه‌های اصلاحی خود را به اجرا بگذارد،‌ اما چون ماهیت و طبع شاه با هیچ اصلاحی موافق نبود و سید نیز،‌ وی را آشکارا عامل بدبختی مردم معرفی می‌کرد، از ایران اخراج شد. سید جمال وقتی برای دومین بار به ایران آمد،‌ به آستانه حضرت عبدالعظیم(ع) در شهر ری تبعید شد و در آن‌جا، با وجود کنترل ماموران، مردم را به قیام علیه بیدادگری شاه تشویق می‌کرد؛ به همین دلیل، ناصرالدین شاه دستور اخراج او را، در حالی‌که به شدت بیمار بود، صادر کرد. سید جمال پس از اخراج از ایران وارد بصره شد و به وسیله سید علی‌اکبر شیرازی، نامه‌ای به میرزای شیرازی بزرگ نوشت و در آن، به ظلم‌های فراوان شاه به مردم ایران اشاره کرد. عده‌ای معتقدند که این نامه در صدور فتوای مشهور تحریم تنباکو از جانب میرزای شیرازی،‌ تاثیر به سزایی داشته است. سیدجمال الدین اسدآبادی ،منادی بیداری مسلمانان و بازگشت به اسلام و بدعت زدایی بود و اتحاد اسلامی و پرهیز از تفرقه بین مذاهب اسلامی را تبلیغ می‌کرد و سرانجام هم ،جان خود را در همین راه از دست داد. عثمانی‌ها، در 19 اسفند 1275 برابر با 9 مارس 1897، او را مسموم کردند.