حقوقدان و سیاستمدار هندی و بنیان گذار کشور پاکستان بود. او در کراچی به دنیا آمد و از رهبران جنبش استقلال‌طلبی هندوستان و یاران گاندی محسوب می‌شد. با این حال، جناح ضمن مذاکراتش با علامه اقبال لاهوری، به این نتیجه رسید که با توجه به وضعیت مسلمانان در شبه قاره هند، ایجاد کشوری مستقل برای آن ها ضروری است. ایده جناح، مقدمه‌ای برای تشکیل پاکستان و وقوع تجزیه در شبه قاره هند بود.
 

بخش دوم/ از میان همه ملّت‌های زیر ستم، کمتر ملّتی به انقلاب همّت می‌گمارد؛ و در میان ملّت‌هایی که به‌پاخاسته و انقلاب کرده‌اند، کمتر دیده شده که توانسته باشند کار را به نهایت رسانده و به‌جز تغییر حکومت‌ها، آرمان‌های انقلابی را حفظ کرده باشند. امّا انقلاب پُرشکوه ملّت ایران که بزرگ‌ترین و مردمی‌ترین انقلاب عصر جدید است، تنها انقلابی است که یک چلّه پُرافتخار را بدون خیانت به آرمان‌هایش پشت سر نهاده و در برابر همه وسوسه‌هایی که غیر قابل مقاومت به نظر می‌رسیدند، از کرامت خود و اصالت شعارهایش صیانت کرده و اینک، وارد دوّمین مرحله خودسازی و جامعه‌پردازی و تمدّن‌سازی شده ‌است. درودی از اعماق دل بر این ملّت؛ بر نسلی که آغاز کرد و ادامه داد و بر نسلی که اینک وارد فرایند بزرگ و جهانیِ چهل سال دوّم می‌شود.
 

15 فوریه 2019(26 بهمن 1397) بود که یک اتوبوس حامل نیروی پلیس هند، در منطقه کشمیر هدف حمله تروریستی قرار گرفت و 40 نیروی نظامی هندی، جان خود را از دست دادند. دولت هندوستان یک گروه تروریستی مستقر در کشمیرِ پاکستان را عامل این حمله اعلام کرد و خود را برای حمله به تروریست‌ها و سرکوب آن ها در خاک پاکستان، صاحب حق دانست. تنش میان هند و پاکستان، در پی حمله هوایی هند به مناطقی در کشمیرِ پاکستان، بالا گرفت. کار به جایی رسید که بین نیروهای نظامی دو کشور، در منطقه مرزی، زد و خوردهای شدیدی اتفاق افتاد و دو همسایه را در آستانه جنگی تمام عیار قرار داد. البته، این نخستین بار نیست که هند و پاکستان رو در روی هم می‌ایستند و به یکدیگر چنگ و دندان نشان می‌دهند. از زمان استقلال پاکستان در سال 1947 و تجزیه شبه قاره هند، تنش میان دو کشور، همواره وجود داشته است. همین تنش مداوم بود که باعث شد دو کشور برای دستیابی به سلاح هسته‌ای، تردیدی به خود راه ندهند و خیلی سریع در ردیف کشورهای صاحب بمب اتمی قرار بگیرند. در این بین، کشمیر، منطقه بسیار خوش آب و هوا در شمال شبه قاره، کانون و نقطه ثقل مناقشات دو کشور محسوب می‌شود؛ مناقشاتی که می‌تواند آینده‌ای تیره و تار را برای مردم این منطقه، رقم بزند.
منطقه ای ناآرام!
همان طور که اشاره شد، کشمیر، منطقه‌ای در شمال شبه قاره هند است؛ ناحیه‌ای خوش آب و هوا و برخوردار از تنوع گسترده قومی و دینی؛ منطقه‌ای که در آن، زبان فارسی بیش از هر نقطه شبه قاره رواج دارد و مردمان آن به دانستن این زبان و فهم اشعاری که با آن سروده شده است، افتخار و مباهات می‌کنند. با این حال، تنوع قومی و مذهبی در کشمیر، این منطقه را به ناحیه‌ای پرتنش و درگیری تبدیل کرده است؛ به طوری که طی 200 سال گذشته، هیچ قدرتی نتوانست استیلای خود را بر کشمیر، تثبیت کند. انگلیسی‌ها در 16 مارس 1846، طبق معاهده آمریستار، کشمیر را به مُلک شاهانه مهاراجه گلاب‌ سینگ تبدیل کردند و از همین زمان به بعد، اوج گرفتن مناقشات قومی و مذهبی در این منطقه، بهشت کشمیر را به جهنمی سوزان تبدیل کرد. انگلیسی‌ها برای جلوگیری از اقدامات مسلمانان علیه استعمارگران، حاکمی هندو مذهب را برای اداره منطقه برگزیدند. این حاکمیت تا زمان استقلال شبه قاره از استعمار بریتانیا ادامه داشت.
سرآغاز یک افتراق
مشکل زمانی ایجاد شد که طبق قطعنامه استقلال هندوستان در سال 1947 که بر اساس آن، شبه قاره را بر اساس مذهب مردمش، به چند قسمت تقسیم کردند، مقرر شد سرزمین‌های مسلمان نشین به پاکستان و اراضی هندونشین به هندوستان ملحق شود؛ اما حاکم هندو مذهب کشمیر، ترجیح داد که منطقه تحت حاکمیت خود را تابع هندوستان اعلام کند و این، سرآغاز درگیری‌های جدید و مناقشه دامنه‌دار در کشمیر بود. چند ماه بعد از استقلال پاکستان و هند، نخستین جنگ میان دو کشور بر سر منطقه کشمیر اتفاق افتاد. هند که به لحاظ توان نظامی بر پاکستان برتری داشت، توانست دو سوم خاک کشمیر را اشغال و آن را در سال 1954، با عنوان ایالت «جامو و کشمیر»، به خاک خود منضم کند. با این حال، جدال میان دو کشور بر سر این منطقه، هیچ‌گاه پایان پیدا نکرد. در سال 1965، یک بار دیگر شعله جنگ میان پاکستان و هند زبانه کشید، اما این بار نیز، نتیجه‌ای جز کشتار غیرنظامیان و تخریب زیرساخت‌های منطقه در پی نداشت.
تکاپوهای گروه‌های شبه نظامی
این وضعیت باعث شد که برخی گروه‌های قومی و مذهبی کشمیر، برای دستیابی به حقوق خود، به روش‌های قهرآمیز روی بیاورند و در این بین، گروه‌های تندرو و تکفیری نیز، محملی برای فعالیت گسترده‌تر بیابند. فعالیت جدایی طلبان کشمیری که علیه دولت هندوستان مبارزه می‌کردند و خواستار استقلال بودند، سبب‌ساز بروز جنگی دیگر شد. این درگیری‌های مداوم، پای چین را هم به ماجرای کشمیر باز کرد و چینی‌ها، مدعی مالکیت منطقه «اقصای چین» در شمال این منطقه شدند و آن را اشغال کردند؛ هر چند ادعای آن ها از سوی هند و پاکستان تأیید نشد و فقط بر تنش موجود در منطقه افزود.
ناآرامی‌های 2016
طی سال‌های اخیر، مناقشه کشمیر، باعث بروز درگیری‌ها و تنش‌های متعدد مرزی میان پاکستان و هند شده است. هند همواره ادعا می‌کند که دولت پاکستان، حامی گروه‌های جدایی طلب مسلمان در کشمیر است، اتهامی که پاکستانی‌ها قویاً آن را رد می‌کنند. با این حال، نباید از یاد برد که گروه‌های شبه نظامی فعال در کشمیر، سهم قابل توجهی در دامن زدن به درگیری‌ها دارند. در سال 2016، ترور رهبر یکی از گروه‌های شبه‌نظامی کشمیرِ هند، موجی از ناآرامی را در این منطقه به راه انداخت. ظاهراً وی توسط نیروهای امنیتی هند کشته شده بود و همین اقدام، خشم عمومی مردم مسلمان را برانگیخت. در این درگیری‌ها که تا 14 ژوئیه 2016 ادامه داشت، 43 غیرنظامی کشته و بیش از 3100 نفر زخمی شدند. فاجعه اصلی آن‌جا شکل گرفت که در پی مناقشه سیاسی، تنور اختلافات قومی و مذهبی هم داغ شد و مخالفان به جان یکدیگر افتادند. تنها 117 تن از مجروحان درگیری‌ها، با تفنگ ساچمه‌زنی بینایی خود را از دست داده بودند. در میان قربانیان، زن و کودک نیز وجود داشت. به نظر می‌رسد که پس از هفت دهه مناقشه مداوم در کشمیر و کشته شدن بیش از 43 هزار نفر، طی درگیری‌ها، هنوز هم نتوان چشم انداز روشنی از آینده این منطقه راهبردی و تاریخی تصور کرد.
منابع:
کشمیر، یک منازعه حل نشده بین هند و پاکستان؛  کامل موکول؛ فصلنامه ژئوپلتیک؛ شماره 4؛ زمستان 1389
بحران کشمیر؛ سیدسجاد رضوی؛ تهران؛ کیهان؛ 1367
کشمیر، بهشت زخم خورده؛ فریدون دولتشاهی؛ تهران؛ اطلاعات؛ 1372
 

انقلاب اکتبر 1917، روابط میانِ ایران و روسیه را وارد مرحله تازه‌ای کرد. از نگاه کمونیست‌ها، ایران جایگاه ویژه‌ای در گسترش انقلاب کمونیستی میان ملل شرق داشت. این کشور از نظر لنین، یکی از حلقه های سرمایه داری بود و به تعبیر وی، «مفتاح تمام شرق» محسوب می‌شد و باید به اردوگاه بلشویسم می‌پیوست. در همین زمینه، روس‌ها تمام قراردادهای استعماری دوران حکومت تزارها با ایران را، طی قرارداد 1921، ملغی اعلام کردند. این اقدام، امیدفراوانی را در دل ایرانیان ایجاد کرد، طوری که حتی عده‌ای امیدوار به بازگشت و الحاق دوباره بخش‌های جدا شده قفقاز که طبق قراردادهای گلستان و ترکمنچای از ایران جدا شده بود، به سرزمین مادری شدند. برای اجرایی کردن اهداف مد نظر بلشویک‌ها در ایران، «کارل براوین»، کنسول سابق رژیم تزاری، به عنوان نماینده شوروی وارد کشور ما شد. هرچند دولت وثوق‌الدوله، به خواست انگلیس، سفیر را به رسمیت نشناخت، اما باب گفت‌وگوهای دوجانبه باز شد. آن‌چه بیش از همه نور امید را در دل ایرانیان روشن کرد، خروج روس‌ها از جنگ جهانی و تصمیم جدی آن ها برای تخلیه خاک ایران بود. این خوش بینی در میان برخی از سیاستمداران خوشنام و وطن‌دوست ایرانی نیز وجود داشت. به گزارش پایگاه مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، ملک‌الشعرای بهار در این‌باره می‌نویسد: «دو دشمن از دو سو ریسمانی به گلوی کسی انداختند که او را خفه کنند. هر کدام یک سر ریسمان را گرفته، می‌کشیدند و آن بدبخت در آن میانه تقلا می‌کرد. آن‌گاه یکی از آن دو خصم، سر ریسمان را رها کرده و گفت: ای بیچاره! من با تو برادرم و مرد بدبخت نجات یافت.» اما طولی نکشید که یک بار دیگر، رقابت انگلستان و شوروی در ایران، با نام و عنوان جدید و بسیار شدیدتر از قبل، از سرگرفته شد. اوج این درگیری در جریان نهضت جنگل بود. شوروی که مدعی حمایت از نهضت بود، خیلی زود پشت مبارزان را خالی کرد و در راستای توافقات پشت پرده با بریتانیا، از میرزاکوچک‌خان خواست  با انگلیسی‌ها صلح کند.

دکتر ژوزف دزیره تولوزان، در سال 1820 میلادی، در جزیره دیگو گارسیا، از مجمع‌الجزایر «چاگوس»، واقع در اقیانوس هند که از مستعمرات فرانسه بود، به دنیا آمد. به گزارش پایگاه مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، او دکترای خود را در رشته پزشکی، در سال 1857 از دانشکده طب پاریس گرفت. دکتر تولوزان در آوریل 1858، طبق قراردادی که میان دولت فرانسه و سفیرکبیر ایران، منعقد شده بود، به عنوان طبیب اول ناصرالدین‌شاه به ایران آمد و در مدرسه دارالفنون نیز، به تدریس پرداخت و با توجه به  سمتی که برعهده داشت، کناره‌گیری‌اش از سیاست، غیرممکن بود. هنوز چندی از حضور تولوزان در ایران نگذشته بود که ناصرالدین شاه، نظر او را درباره تشکیلات میرزا ملکم خان، موسوم به «فراموشخانه» جویا شد و دکتر تولوزان، مخرب بودن این تشکیلات را تایید کرد. در سفر دوم  ناصرالدین شاه به فرنگ، در سال 1295هـ.ق، تولوزان به نفع دولت متبوع خود دست به فعالیت‌هایی زد و سعی کرد شاه را برای دادن امتیاز احداث سد اهواز و بهره‌برداری از معادن و جنگل‌های جنوب به فرانسوی‌ها، راضی کند، اما موفق نشد. با این حال، تولوزان تنها در راستای منافع کشور خود تلاش نمی‌کرد؛ فرزند رویتر که برای دریافت طلب پدرش بابت فسخ قرارداد معروف «رویتر» و بنا به توصیه میرزا ملکم خان به ایران آمده‌ بود، دکتر تولوزان را برای جلب نظر شاه برگزید و با پرداخت مبالغ هنگفتی به وی، نامه‌های خود را به دست ناصرالدین شاه رساند و به این ترتیب، امتیاز تأسیس بانک شاهنشاهی را گرفت.