گزارشی ازبخش مغفول مانده گردشگری
تعداد بازدید : 73
گردشگری کشاورزی؛ ظرفیتی که میوه آن چیده نشده است
رفیع طلب-گردشگری برای بسیاری از کشورها رکن درآمدی به شمار می آید اما برای ما فروش نفت همچنان به عنوان مهم ترین بخش درآمدی محسوب می شودو قرار است در خوش بینانه ترین حالت جای خود را به مالیات بدهد، در حالی که بسیاری از کشورها از ظرفیت های تاریخی ،طبیعی و جاذبه های صنعتی و کشاورزی خود برای جذب گردشگر استفاده می کنند .در کشورما استان هایی مثل خراسان رضوی، ظرفیت های بی نظیری درحوزه گردشگری کشاورزی دارند و اگرچه طی سال های اخیر برای گسترش گردشگری برپایه جاذبه های مذهبی و فرهنگی تلاش هایی شده است اما در این مسیر از جاذبه های صنعتی و کشاورزی خراسان رضوی به عنوان یکی از قطب های این حوزه در کشور غفلت شده است تاجایی که شاید واژه گردشگری کشاورزی برای بسیاری ناشناخته باشد. در این گزارش به تعریف وبیان مزایای گردشگری کشاورزی پرداخته ایم وبا مسئولان مربوط درباره گردشگری کشاورزی یا اکوتوریسم که می خواهد گردشگران را به مزرعه یا روستا بکشاند، گفت و گو کرده ایم.
گردشگری کشاورزی در ایران و دیگر کشورها
«گردشگری کشاورزی (Agritourism یا Agricultural tourism) به هرگونه فعالیت وابسته به کشاورزی گفته می شود که گردشگران را به مزرعه یا روستا بکشاند. به عبارت دیگر گردشگری روستایی را می توان کلیه فعالیت های تفریحی و گردشگری در مناطق روستایی که بر پایه کشاورزی، دام داری، ماهی گیری، هنرها و صنایع دستی، آداب و رسوم محلی، بافت سنتی، معماری بومی، شکار و ... انجام می گیرد، نامید. از آن جا که بیشتر مزارع و باغ ها در روستاها واقع اند، گردشگری کشاورزی زیرمجموعه گردشگری روستایی قرار گرفته است که این خود به مسئولیت پذیری و کسب منفعت جامعه محلی اشاره دارد».
تنوع اقلیمی و وسعت کشورمان سبب شده است تا در هر گوشه ای از آن، محصول خاص متناسب با آب و هوای آن منطقه تولیدشود و به عبارت دیگر در هر چهار فصل سال امکان کشاورزی وجود داشته باشد. این قابلیت لزوم متنوع سازی درآمدهای اقتصادی ایران در حوزه کشاورزی را دو چندان می کند. به عبارت دیگر، ارزش گذاری بخش کشاورزی بر اساس میزان تولید، درآمد و اشتغال زایی دیگر چندان قابل قبول نیست و مسئولان کشور باید کشاورزی را افزون بر تولید محصول، بر مبنای مفاهیمی چون تفریح، اوقات فراغت، حفاظت و آموزش نیز ارزش گذاری کنند. در ایران تاکنون اقدام چشمگیری برای بهره مندی از توان بخش کشاورزی برای راه اندازی بنگاه های گردشگری کشاورزی و کسب و کارهای کوچک مرتبط با این گونه از گردشگری روستایی صورت نگرفته است و عمده موانع و مشکلاتی که پیش روی این شاخه وجود دارد، به فقدان مهارت های مدیریتی در کشاورزان و دولت، ضعف بازاریابی و بازارسنجی، ضعف زیرساختی و روساختی، عدم توزیع مناسب تعطیلات و اطلاعات و دانش کم از خواسته های گردشگران مرتبط است.
برخورداری از گروه های مختلف محصولات باغی و زراعی در مناطق معتدل، سردسیر و گرمسیر کشور، ایران را به یکی از متنوع ترین کشورهای حوزه کشاورزی (با رتبه دهم) تبدیل کرده است. همچنین برگزاری مراسم آیینی و جشنواره های فرهنگی کشاورزی با عناوین مختلف در جای جای کشور، لزوم توجه به گردشگری کشاورزی را نشان می دهد. خوب که بنگریم، گردشگری کشاورزی جایی همین نزدیکی ها در جریان است و آن چه دور می نماید، رویکرد مناسب و برنامه ریزی برای رونق آن است.
پیشروترین کشور در این حوزه هند است
مژگان ثابت تیموری، دبیر کمیسیون گردشگری و خدمات اتاق بازرگانی خراسان رضوی با اشاره به این که پیشروترین کشور در این حوزه هند است که یک سری انجمن هایی برای فعالیت در حوزه گردشگری کشاورزی نیز ایجاد کرده است می گوید: اما کشورهای اروپایی مانند اسپانیا، فرانسه و ایتالیا از این قضیه دور نمانده و وارد صحنه شده اند و در حوزه برداشت محصولات باغی خود، با توسعه فضای گردشگری توانسته اند این فضا را برای کسب درآمد بیشتر کشاورزان و آشنایی افرادی که از شهر می آیند تا وارد فضای روستا شوند، فراهم کنند تا بتوانند بهره مندی بیشتری از این بخش از گردشگری داشته باشند.
دبیر کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی خراسان رضوی درباره این که استان ما چه ظرفیت هایی در این زمینه دارد می گوید: می توان گفت استان ما قطب کشاورزی است، اما مشکل کمبود آب دارد که ممکن است در آینده ای نه چندان دور به دلیل محدودیت منابع آبی سطح اراضی کشاورزی و اراضی زیر کشت کم شود که یک سری مدیریت ها در این زمینه الزامی است، اما این که قابلیت گردشگری کشاورزی دارد یا خیر، باید گفت بله و می توانیم آن را توسعه دهیم و برنامه ریزی مشخص برای آن در نظر بگیریم و این موضوع را اکنون در دستور کار کارگروه گردشگری کشاورزی اتاق بازرگانی استان قرار داده ایم و خواستار پیگیری برای شناسایی روستاهای هدف و برنامه ریزی به عنوان پایلوت برای یک یا 10 روستا هستیم تا ان شاءا... عملیاتی شود.وی با بیان این که در استان هایی هم مانند خراسان رضوی گردشگری کشاورزی نداریم و این کلید واژه در کشورمان جا نیفتاده است، یادآور می شود: ممکن است کشاورزی گردشگری را به مفهوم واقعی آن ببینید، اما کسی از این مفهوم خبر ندارد و از آن جا که زیرساخت های آن را نمی شناسیم، گردشگری کشاورزی را رسما در کشور فعال نکرده ایم و به طور غیر رسمی فعال است.تیموری در بخش دیگری از سخنان خود به معنا و مفهوم گردشگری کشاورزی اشاره می کند و می افزاید: یک معنای گردشگری کشاورزی این است که یک فرد روستایی را آموزش و راهنمای محلی گردشگری کشاورزی را تعلیم داده و زیرساخت ها را فراهم کرده باشیم و براساس نیاز سنجی انجام شده، برنامه مشخصی را برای ورود گردشگر به روستا و مشارکت درفعالیت های کشاورزی آن روستا انجام دهیم.
بوم گردی با گردشگری کشاورزی متفاوت است
وی با تاکید بر این که بوم گردی با گردشگری کشاورزی متفاوت است اما در بیشتر موارد یک استناد از این دو میشود، می گوید: خیلی از افراد چه فعالان صنعتی و چه در سطح جامعه، بحث بوم گردی را با گردشگری کشاورزی اشتباه می گیرند و آن هم به دلیل مشخص نبودن هدفشان است و از آن جا که اقامتگاهشان روستاست گمان می کنند گردشگری روستایی است در حالی که فقط شب در آن جا اقامت دارند و هیچ ارتباطی به حضور و فعالیت کشاورزی و دامداری گردشگر در روستا ندارند، بنابراین به صرف این که گردشگران در شب اقامتی در روستا داشته باشند، این موضوع عنوان گردشگری کشاورزی را به خود نمی گیرد. بر همین اساس اگر مطرح شود که گردشگری کشاورزی در استان نداریم، می گویند داریم و نمونه اش را همین قضیه بیان می کنند.
شناسایی روستاهای هدف
دبیر کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی خراسان رضوی، شناسایی روستاهای هدف را از جمله اهداف مهم در این زمینه تلقی می کند و می افزاید: در گام بعد روستایی باید با این موضوع آشنا و به او اطلاع داده شود که اگر قرار است روستای شما، روستای هدف گردشگری و کشاورزی باشد، باید چه چیزهایی را در اختیار داشته باشند و چه نوع ارتباطی را با گردشگر برقرار کنند و در نهایت هدف چیست؟ هدف فقط این است که یک سری خدماتی را به شهر نشین یا بازدیدکننده ارائه دهند و تمام؟ در حالی که هدف این است که روستایی ما بتواند محصول مازاد بر نیاز خود را نه با قیمت سرسام آور بلکه با قیمتی که در روستا تعامل می شود و در شهر به فروش می رسد، به گردشگر بفروشد، به معنای دیگر یعنی از تولید به مصرف. کشاورز و روستایی باید بداند زمانی که مهمانی برایش می آید، قرار نیست خدماتی را که در یک شهر و یک هتل به گردشگر ارائه می شود، ارائه کند، قرار است که میزبان فردی باشد که با او و همپای او در مزارع و باغش حضور یابد و نکاتی را آموزش ببیند. در واقع یک کشاورز نقش یک مربی و یک آموزش دهنده را برای گردشگر، ایفا می کند و البته نه به عنوان کارگر بلکه به عنوان کسی که در حال تفریح می خواهد آموزش هم ببیند. این کار می تواند صنایع دستی، نوع چیدن و کشت محصول و برداشت محصول یا دیگر موارد باشد.
راهنمای گردشگری کشاورزی نداریم
وی با بیان این که باید به صورت سامان دهی شده راهنمای حرفه ای گردشگری کشاورزی را آموزش دهیم، تصریح میکند: هم اکنون در کشور راهنمای گردشگری کشاورزی نداریم، نکته بعد مجوزهای سازمان های مرتبط به ویژه سازمان اداره کل میراث فرهنگی و سازمان میراث فرهنگی کشور و دهیاری ها و شوراهای روستاهاست که باید به مجموعه هایی که می خواهند به این فضای گردشگری روستایی وارد شوند، توجه کنند و در این بین کشاورز نباید فراموش کند که قرار نیست از این قضیه کسب درآمد کند و نباید به عنوان یک تجارت به این موضوع نگاه کند اما به عنوان درآمد مازاد و برای این که محصولش را از دست ندهد، به آن بپردازد.تیموری ادامه می دهد: یکی از اهداف گردشگری روستایی در کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته همین است که روستاییان آن ها به دلیل این که محصولاتشان مشکل پیدا کرد و سطح درآمدشان پایین آمده بود و به دلایل مختلفی مانند وجود دلالان نمیتوانستند محصولاتشان را بفروشند، به این فکر کردند که چگونه تولید ثروت کنند و در نهایت به این نتیجه رسیدند مشتری را وارد فضای روستا کنند و محصولشان را به فروش برسانند.وی با ابراز امیدواری می گوید: در اتاق بازرگانی استان با همکاری کمیسیون گردشگری و کمیسیون کشاورزی در حال تلاش هستیم که کارگروه گردشگری کشاورزی را که فعال کردیم، بتواند یک برنامه و بستر خوبی را فراهم و به مسئولان مرتبط در اداره کل سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تقدیم کند تا ان شاءا... به نتایج خوبی دست یابیم.
وجود 3 هزار روستا در استان با قابلیت های گردشگری کشاورزی
مکرمی فر مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی با بیان این که گردشگری کشاورزی یک نوع گردشگری است که در دنیا رواج دارد، اظهار می کند: ما با این که در این زمینه جاذبه ها و ظرفیت های گردشگری را داریم، توجه زیادی به آن نکرده ایم. یک محور مهم کشور ما کشاورزی و یک محور گردشگری، کشاورزی است، در خراسان رضوی حداقل بیش از سه هزار روستا داریم که عمدتا حول محور گردشگری کشاورزی تلقی می شوند.مکرمی فر ادامه می دهد: برای مثال در کاشمر تاکستان های انگور را می توانیم به عنوان یک جاذبه گردشگری در نظر بگیریم، یا در بجستان انار و در تربت جام مزارع خربزه را، در هر شهری یک قابلیت کشاورزی وجود دارد و مزارع گندم، خربزه و گردو در جغتای نمونه های دیگر است. شالیزارهای برنج خود یک گردشگری کشاورزی است که ما کمتر از این زاویه به آن نگاه کرده ایم.
گردشگری را به داخل مزارع ببریم
مجتبی مزروعی رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با اشاره به این که عنوانی به نام گردشگری کشاورزی نداریم، می گوید: اما این که در بحث روستا بخواهیم بررسی کنیم، روستاهای ما با عنوان بوم گردی و روستاهایی که از روش ها و سنن مختلف استفاده می کنند، محصولات غذایی ویژه خود را دارند، غذاهای قدیمی را سرو می کنند و از این موارد در آن وجود دارد اما این که بخواهیم بگوییم مانند آمریکا برخی مزارع هست که ویژه گردشگران است و با اسب و قاطر کار می کنند، این گونه نیست اما برخی از روستاهای ما روش های قدیمی و سنتی خود را در واقع احیا کرده اند که در خواف، تربت حیدریه، کاشمرو... وجود دارند.
ما ظرفیت های کشاورزی خوبی به ویژه در کویر داریم
وی در پاسخ به این پرسش که برای ارتقای این حوزه به چه اقداماتی نیاز است، یادآور می شود: ما برای توسعه گردشگری باید در مزارع و روستاها سرمایه گذاری کنیم. برای مثال خانه های قدیمی روستاها را احیا کنیم و شرایط ویژه ای را برای گردشگران فراهم کنیم تا شب و روز خوبی را در روستا تجربه کنند.رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی ادامه می دهد: باید سنت ها و روستاها را احیا کنیم و این نیازمند توجه و بررسی های لازم و ضروری است.وی تاکید می کند: اگر زمینه های این موضوع را فراهم کنیم قطعا برای ما استفاده های مالی خواهد داشت، زیرا بسیاری از خانواده ها در مواردی چندین میلیون هزینه می کنند در صورتی که اگر واحدهای گردشگری را در مزارع و باغ ها احیا کنیم، دارای تاثیرات بیشتری است.مزروعی ادامه می دهد: اگر گردشگری را داخل مزارع ببریم، به اقتصاد بخش کشاورزی کمک می کند.
بررسی اجمالی تجربیات موفق جهانی
با توجه به مزایای پیشگفته در زمینه گردشگری کشاورزی، بسیاری از کشورها از این راهبرد بهعنوان ابزار دستیابی به توسعه اقتصادی و اجتماعی جوامع روستایی استفاده کردهاند. کشورهای ترکیه، آمریکا، برزیل، اتریش، آلمان، فرانسه، ایتالیا، دانمارک، قبرس، هلند، فیلیپین، تایوان و استرالیا از جمله کشورهای پیشتاز در این زمینهاند. در این میان کشور اتریش سابقهای صدساله در یک چهارم مزارعش در حوزه گردشگری کشاورزی دارد. دولت فرانسه نیز برای حمایت و توسعه گردشگری کشاورزی، کمکهای مالی به مزرعهداران میکند تا کشاورزان فضاهای زائد موجود در مزرعه را به امکانــات خوابــگاهـی (به فرانسوی gt^tes reureaux) مجهز کنند.مسئولیت برنامهریزی، توسعه و ترویج گردشگری کشاورزی در قبرس نیز توسط سازمان گردشگری این کشور در 1991 آغاز شد که مهمترین هدف آن تسهیل بازآفرینی نواحی روستایی بود. مزرعه ارکیده در داوائوی فیلیپین و مزرعههای آناناس در کمپ فیلیپس که حدود 9هزار هکتار مساحت دارد، قطب گردشگری کشاورزی در این کشور است که با برخورداری از فضای دلانگیز، هیجانی وصفنشدنی را به بازدیدکنندگان منتقل میکند. وجود خانههای اقامتی، وسایل تفریحی و مجسمههای بزرگ مرتبط با محصولات کشاورزی این نقطه را به بهشت گردشگران کشاورزی تبدیل کرده است.کشور تایوان نیز در حوزه گردشگری کشاورزی به کشور «مزارع برای اوقات فراغت» معروف است. عوامل متعددی تایوان را به مکانی ایدهآل برای فعالیتهای گردشگری کشاورزی تبدیل کرده است که مهمترین آن مزارع کوچک همراه با تسهیلات و خانههای اقامتی در کنار غذاهای محلی بومی و گیاهی است که برای مسافران طبخ میشود. طرفداران چای میتوانند با شرکت در یک تور تخصصی کشاورزی با تمرکز بر مزارع چای که برخی از آن ها ارزشمندترین چایها در جهان است، به گردشگری کشاورزی در این کشور مشغول شوند.جزیره مایورکا (Maiiorca) در اسپانیا یکی دیگر از معروفترین مقاصد گردشگری کشاورزی است. باغهای پرتقال در این جزیره در کنار سواحل زیبا، فضای آرام، موادغذایی تازه و مسافرخانههای متعدد و چشمههای آب معدنی همگی باعث شده است مایورکا میزبان میلیونها گردشگر کشاورزی در کشور اسپانیا باشد. کشور پهناور برزیل با مقدار زیادی از منابع طبیعی و مزارع و باغهای متعدد در حوزه آمریکای جنوبی مهمترین مقصد گردشگری کشاورزی است. گلها و میوههای گرمسیری، گوشت گاو و مزارع نیشکر اساس گردشگری مزرعه در این کشور است. جزیره هاوایی نیز با تشکیل انجمن اگروتوریسم، خدمات مرتبط با گردشگری کشاورزی در این کشور را ارائه میدهد و مزارع قهوه در منطقه کونا و نیشکر در مائوئی بنیان گردشگری کشاورزی این جزیره را شکل میدهند.