مقدمه: آدم های زیادی هستند که از جمله رسالت هایشان در آخر سال، شرکت در آزمون دکترا ست. امتحانی که اوایل اسفند برگزار می شود و پس از تعطیلات سال نو، نتایج اولیه اش به دست داوطلبان گرامی می رسد. بیشتر آنان «مجاز» می شوند (نمره حدنصاب را می آورند) ولی گذر از غول «مصاحبه» کار هر کسی نیست. رزومه ای پر و پیمان می طلبد و سابقه ای درخشان تا بلکه بتواند چشم داوران ریزبین را بگیرد. اغلب داوطلبان ناکام از میدان مصاحبه باز می گردند، اما دست بردار هم نیستند. دوباره تلاش و باز هم تکاپوی بیشتر تا شاید بتوانند بار دیگر نتیجه بهتر بگیرند. در این میان، بعضی هم از سد آزمون می گذرند و پذیرفته می شوند، اما نه در «دوره های روزانه» . قبولی در «نوبت دوم» یا همان شبانه، پردیس های بین الملل و دانشگاه های غیر انتفاعی. این جاست که گویی داوطلبان از بالای سد، یک راست به درون آب بند می افتند و تازه، دست و پا زدن شروع می شود. چراکه دانشجوی دکتری شده اند و نه فقط باید علم و دانش بیندوزند، بلکه باید شهریه دانشگاه را هم بپردازند. کاری که گویا از عهده برخی بر نمی آید و موجب می شود که عطای دکتر شدن را به لقایش ببخشند. از آن جا که دخل و خرج همیشه دستش به چرتکه است یک حساب سرانگشتی کرده است تا ببیند هر بار آزمون دکتری چقدر برای داوطلبان گرامی آب می خورد. همچنین نیم نگاهی هم به دفتر امور مالی برخی دانشگاه های پولی انداخته است...
نام نویسی با دفترچه مجازی
پیشترها برای هر کنکور، یک دفترچه کاهی همراه فرم مقوایی ثبت نام بیرون می آمد. داوطلبان آن را از دفترهای پست می خریدند و مدارک تکمیل شده را به سازمان سنجش کشور می فرستادند. اما حالا به یاری فناوری روز، همه مراحل نام نویسی به کمک اینترنت انجام می شود. دفترچه از شکل کاهی به پی. دی. اف. تغییر یافته است و در کسری از ثانیه به رایگان در دسترس قرار می گیرد. البته اگر متقاضیان محترم تصور کردند کلا ثبت نام رایگان است بسی در اشتباه اند. برای نام نویسی باید یک «کارت» به صورت اینترنتی و از طریق سایت سنجش تهیه شود که کد رمز آن برای ادامه مراحل لازم است. سال گذشته، هزینه این کارت 40 هزار تومان بود، اما امسال با 50 درصد افزایش به 60 هزار تومان رسیده است. همچنین، برای استفاده از خبررسان پیامکی سازمان سنجش 500 تومان بیشتر باید پرداخت. این طور که دخل و خرج دستگیرش شده، اطلاع رسانی ها دقیق و به موقع است، پس ارزش پول دادن دارد.
مصاحبه های پر هزینه
اصولا هر سال تعداد زیادی از داوطلبان مجاز به انتخاب رشته می شوند. استراتژی سازمان سنجش این است که مرحله «مصاحبه» تعیین کننده اصلی نتیجه آزمون باشد، چراکه به جز رتبه خوب در آزمون، فعالیت های علمی و پیشینه کاری هر فرد نیز باید ارزیابی شود. برای انجام هر مصاحبه هزینه ای تعیین می شود که باید به حساب دانشگاه مقصد واریز شود. اگر داوطلبی در دو یا سه رشته شهر پذیرفته شود، باید برای هر مصاحبه هزینه ای جداگانه به آن دانشگاه بپردازد. این رقم، در همه جا ثابت نیست و بسته به دانشگاهی که در آن مصاحبه انجام می شود، متفاوت است. سال گذشته هزینه مصاحبه برای هر رشته شهر حدود 70 هزار تومان بود که برای برخی دانشگاه ها نوسان داشت. مثلا برای «خواجه نصیرالدین طوسی» 80 هزار و برای دانشگاه یاسوج 55 هزار تومان بود. با عنایت به نرخ رشد هزینه ثبت نام، دخل و خرج پیش بینی می کند که امسال خرج هر مصاحبه برای داوطلب، 80 تا 120 هزار تومان آب بخورد.
البته هزینه مصاحبه دکتری فقط به این جا ختم نمی شود. در بیشتر موارد، داوطلب باید به دانشگاهی غیر از شهر خودش برود. این جاست که خرج رفت و آمد و اقامت دست کم یک روزه در شهر مقصد نیز به هزینه قبلی افزوده می شود. مثلا اگر یک داوطلب مشهدی بخواهد در تهران و اصفهان مصاحبه بدهد و با قطار هم به آن جا سفر کند و برنامه اش را طوری ببندد که اصلا اقامت نداشته باشد، سر جمع حدود 400 تا 600 هزار تومان باید هزینه کند.
هزینه های پسا قبولی
بنابر معیارهای گزینشی که برای مصاحبه دکتری تعریف شده است، داوطلبان بسیاری قبول نمی شوند و باید سال آینده، مسیر رفته را دوباره بپیمایند. اما آن دسته قلیلی که به «دانشجو» تغییر وضعیت می دهند، تازه اول راه اند. چنان چه در دوره های روزانه پذیرفته شده باشند، تا اندازه زیادی هزینه های تحصیلشان تعدیل می شود. ولی آنانی که در دوره های شبانه، «پردیس» یا «غیرانتفاعی» قبول می شوند، باید شهریه هر ترم را هم به خرج های دیگرشان اضافه کنند. گرچه مسئولان مربوط، با قول پرداخت وام دانشجویی و «پژوهانه» تلاش می کنند تا به دانشجویان گرامی دلگرمی بدهند، دخل و خرج دریافته است که تقریبا همه این بار مالی بر دوش جویندگان دانش است. هزینه ها بسته به رشته و دانشگاهی که فرد قبول می شود، متفاوت است و گویا با وجود همه قول های مساعد هیئت های مدیره، هر سال درصدی روی نرخ شهریه کشیده می شود. با این حساب، دخل و خرج پیش بینی می کند که سال آینده این ارقام با افزایش 10 تا 15 درصدی رو به رو خواهد بود.
بنابر ارقام جدول، میزان کل شهریه برای رشته های علوم انسانی 58 تا 73 میلیون تومان و برای رشته های فنی مهندسی، علوم پایه و کشاورزی 68 تا 79 میلیون تومان در می آید.
بنابر ارقام جدول، میزان کل شهریه برای رشته های علوم انسانی 53 میلیون و 400 هزار تا 73 میلیون تومان و برای رشته های فنی مهندسی، علوم پایه و کشاورزی 64 میلیون و 500 هزار تا 87 میلیون تومان در می آید.