«زبان فارسی، کهن‌ترین زبان دنیاست»؛ «به‌جای سلام، باید بگوییم درود»؛ «زبان فارسی پیش از اسلام، زبان سالمی بوده و همه باید به آن زبان برگردیم»؛ این نقل‌قول‌ها ازجمله مشهوراتی است که میان برخی کارشناسان و مردم عادی که به زبان فارسی سخن می‌گویند رواج دارد و هرازگاهی مناقشه بر سر این موضوعات بالا می‌گیرد. کتاب «به زبان فارسی» نوشته دکتر اسماعیل امینی، اثری است که توسط انتشارات جام جم در 250 صفحه منتشر و به‌تازگی تجدید چاپ‌شده است. این کتاب را می‌توان زیرگروه منابع زبان‌شناسی دانست که با زبانی شیوا به بررسی نظر موافقان و مخالفان زبان فارسی معاصر می‌پردازد. برای آشنا شدن بیشتر با این اثر ارزشمند ،تهدیدها و فرصت‌های به‌روزرسانی زبان و ادبیات فارسی و... با دکتر اسماعیل امینی، نویسنده، شاعر و پژوهشگر ادبی گفت‌وگو کرده‌ایم.

زبان ملت های متمدن نمی‌تواند خالص باشد

دکتر امینی درباره مشهورات اشتباه میان برخی فارسی‌زبانان می‌گوید: برخی از دوستداران زبان فارسی تصور می‌کنند این زبان در دوره‌ای خالص بوده و هیچ لغت بیگانه‌ای در آن وجود نداشته، این نظرات بیشتر درباره دوره ایران پیش از اسلام مطرح می‌شود. حتی بعضی افراد دوست دارند زبان فارسی را به آن روزگار برگردانند مثلاً به‌جای «سلام» از واژه «درود» استفاده می‌کنند اما ازنظر علمی ثابت‌شده که زبان هیچ ملت متمدنی نمی‌تواند خالص باشد. در زبان تمام مردم متمدنی که با کشورهای دیگر رفت‌وآمد دارند بی‌تردید لغاتی از زبان دیگر کشورها وجود دارد. زبان ایران پیش از اسلام هم لغت‌های وارداتی فراوانی داشته،همان‌طور که لغاتی از ایران نیز به دیگر کشورها صادرشده است. پس هیچ دوره‌ای نبوده که ما زبان فارسی خالص داشته باشیم. این واقعیت درباره دیگر زبان‌های دنیا نیز وجود دارد.

طرفداران تغییر خط فارسی چه می‌گویند؟

این استاد زبان و ادبیات فارسی خاطرنشان می‌کند: یکی دیگر از باورهای اشتباه برخی دوستداران زبان فارسی این است که این زبان، اصیل‌ترین و کهن‌ترین زبان دنیاست ولی در پاسخ باید گفت کهن‌تر بودن یا اصیل‌تر بودن برای زبان، امتیاز به شمار نمی‌آید بلکه کارامدی زبان، ملاک امتیاز و ویژه ترشدن آن است.

وی می‌گوید: مخالفان زبان فارسی معاصر در نکوهش این زبان می‌گویند خط زبان فارسی نارساست زیرا برای نوشتن «ز» چهار نشانه و برای نوشتن «س» سه نشانه دارد یا این که در فارسی مصوت‌های کوتاه در خط آورده نمی‌شود. این مخالفان، می‌گویند کلام نوشته شده و طرز تلفظ کلمه‌ها باهم مطابقت ندارد. این افراد با پافشاری بر این دلیل‌ها خواستار تغییر خط فارسی به خطوط دیگر هستند، درحالی‌که در هیچ‌کدام از خط‌های دنیا که پیشینه فرهنگی دارند بین نوشتار و گفتار تطبیق کاملی وجود ندارد. همچنین درباره تعداد نشانه‌ها برای یک واج، تقریباً نقدهایی به تمام خط‌های دنیا وارد است. پس باید پذیرفت همه زبان‌های طبیعی، به همین شکل هستند.

تجربه نگاری درزمینه مشهورات زبان

اسماعیل امینی درباره کتاب «به زبان فارسی» می‌گوید: بنده تجربیات خودم از مشهوراتی را که در دفاع یا مخالفت با زبان فارسی معاصر وجود دارد،در این کتاب نوشته‌ام.هدف اصلی‌ام از نوشتن این کتاب، مرور کاربردهای لغات و مشهوراتی از زبان فارسی بوده که بر سر زبان‌ها افتاده است. در برخی موارد با افرادی روبه‌رو می‌شویم که موضوعاتی را در دفاع یا انتقاد از زبان فارسی مطرح می‌کنند که البته اغلب اشتباه است. بنده در کتاب «به زبان فارسی» بررسی کرده‌ام که هرکدام از این تأملات و حرف‌ها چقدر واقعی و چقدر ساختگی است؟

وی می‌افزاید: در این کتاب تلاش کرده‌ام زبان صمیمانه‌ای را انتخاب کنم و از متن تحلیلی و دانشگاهی فاصله بگیرم تا موضوعات مطرح‌شده برای مخاطب کسل‌کننده نباشد. یادداشت‌ها نیز به صورتی نوشته‌شده که مخاطب از هر صفحه‌ای شروع به خواندن کرد بعد از خواندن چند سطر، مطلبی دستگیرش شود.

عاقبت بازی با زبان فارسی

دکتر امینی تصریح می‌کند: یکی دیگر از مواردی که در این کتاب، بر آن تأکید کرده‌ام این است که زبان و خط فارسی برای استفاده روزمره نیست که در ویراستاری هرروز یک رسم‌الخط را برای آن رواج دهیم. زبان فارسی مانند مرزهای کشور ما هستند ونمی توان هرروز آن را تغییر داد. درست است که بازنگری در زبان، یک ضرورت و در همه جهان مرسوم است ولی برای این کار باید متخصصان امر وارد نقد و بررسی شوند نه افرادی که در این زمینه هیچ تخصصی ندارند. اگر دایم خط فارسی را تغییر دهیم و با آن بازی کنیم، رفته‌رفته ارتباط مان با نسخه‌های خطی‌مان قطع و سرنوشت مان شبیه تاجیکستان می‌شود که بسیاری از مردم آن با خط فارسی آشنایی ندارند. اگر خط و زبان فارسی را تغییر دهیم نوجوانان و نسل‌های بعد ما دیگر نمی‌توانند کتاب‌های استادان و شاعران بزرگ ادبیات را بخوانند و متوجه شوند.