printlogo


بازیگران تاریخ
احسان یارشاطر؛ مردی که «مرسدس بنز» دوست داشت

احسان‏‌ا...‏ یارشاطر از استادان، محققان، مترجمان و نویسندگان فعال عصر پهلوی، به ویژه از سال‌های 1320 به بعد بود. به گزارش مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، وی در سال 1299 هـ.ش، در خانواده‏ای بهائی، در همدان متولد شد. یارشاطر تحصیلات ابتدایی را در مدارس شهرهای همدان، کرمانشاه و تهران گذراند و در دبیرستان تربیت، شرف و دانشسرای مقدماتی پسران به پایان برد. او در سال 1320، موفق شد در رشته زبان و ادبیات فارسی از دانشسرای عالی تهران مدرک لیسانس دریافت کند و در کنار تحصیل، در دبیرستان علمیه و دانشسرا درس می‌داد. او در سال 1326، در رشته زبان و ادبیات فارسی، از دانشگاه تهران درجه دکترا گرفت و در همان سال، به عنوان دانشیار زبان و ادبیات فارسی در دانشکده معقول و منقول، مشغول تدریس شد؛ دو سال بعد  به واسطه بورسی که از شورای فرهنگیِ بریتانیا در ایران گرفت، به لندن رفت و نزد والتر هنینگ، استاد زبان‌های باستانی و مری بویس، زبان پهلوی را فراگرفت و در رشته زبان‏های میانه و باستانی، از دانشگاه لندن دانش آموخته شد . یارشاطر بعدها با استفاده از بورس تحقیقی انجمن فلسفی آمریکا، برای تحقیقات زبان‏شناسی‏ «شورای تحقیق در علوم ادبی»، به دانشگاه کلمبیای  آمریکا رفت و تا سال 1333، در آن جا به تحقیقات زبان‏شناسی و همکاری با  شورای انجمن‏های علمی آمریکا ادامه داد.
یارشاطر از اوایل 1340، به عنوان یک چهره فرهنگی و علمی درسطح ایران و جهان، از سوی رژیم شاه و محافل آمریکایی، مطرح شد و توانست مشاغل بسیاری را به دست آورد؛ در سال 1346 مدیرعامل بنگاه نشر ترجمه و کتاب شد و در چند مرکز علمی تحقیقی بین المللی، به عنوان نماینده ایران شرکت کرد. در همین دوران بود که به طور رسمی به عضویت فراماسونری و لژ مهر درآمد.
در سال 1355، یارشاطر طی نامه‌ای به امیرعباس هویدا، از او درخواست 20 هزار دلار برای انجام امور شخصی خود کرد که بلافاصله به وی پرداخت شد. یارشاطر در همان سال، طی نامه‌ای خطاب به شریف امامی، که مسئولیت بنیاد پهلوی را برعهده داشت، نوشت: «چون اینجانب برای انجام وظایف خود، احتیاج به وسیله نقلیه دارم، موجب کمال امتنان خواهد بود اگر لطفا ترتیبی داده شود که اینجانب بتوانم یک ماشین مرسدس بنز از نوع 280 اس با معافیت گمرکی خریداری نمایم.» چندی بعد شریف امامی در نامه‌ای خطاب به دربار نوشت: «استدعای ایشان به شرف عرض اعلیحضرت رسیده و مورد موافقت قرار گرفت. خواهشمند است مقرر فرمایند شرح لازم به اداره کل گمرک مرقوم گردد و نسبت به ترخیص اتومبیل مذکور، اقدام لازم معمول و نتیجه را اعلام دارند.» مکاتبه‏‌های سا‌ل‌های 1357 یارشاطر، نسبتا از حجم زیادی برخوردار است. او پس از پیروزی انقلاب اسلامی به آمریکا رفت و تا پایان عمر در آن جا ماند و مسئولیت نگارش دانشنامه ایرانیکا را برعهده داشت. یارشاطر در 10 شهریور 1397، در 98 سالگی، در شهر نیویورک درگذشت.