printlogo


بازیگران تاریخ
مصطفی فاتح؛ سوسیالیست انگلوفیل!

مصطفی فاتح، فرزند سرتیپ احمد فاتح‌الملک، در اسفند 1277، در اصفهان متولد شد. پدرش از افراد صاحب نفوذ این شهر بود. مصطفی فاتح تحصیلات ابتدایی خود را در زادگاهش به پایان رساند. سپس، مانند برادر بزرگ ترش محمود، برای ادامه تحصیل به مدرسه عالی آمریکایی در تهران و بعد از پایان این دوره، به آمریکا رفت. فاتح در رشته اقتصاد، از دانشگاه کلمبیا دانش آموخته شد. عنوان پایان‌نامه او، «وضع اقتصادی ایران» بود. وی در بازگشت به ایران، با توجه به نفوذ پدرش، به وزیر مالیه وقت معرفی شد؛ اما شغل پیشنهادی را نپذیرفت و به اصفهان رفت. فاتح مدتی به روزنامه‌نگاری مشغول شد و در نشریه «حقیقت» کار کرد. او اواخر سال 1300، از سوی شرکت نفت ایران و انگلیس، دعوت به کار و معاون نماینده این شرکت در تهران شد. به این ترتیب، فاتح ارتباط بیشتری با رجال متنفذ رژیم پهلوی، مانند علی‌اکبر داور و عبدالحسین تیمورتاش پیدا کرد. اگرچه فاتح در مقدمه کتاب «پنجاه سال نفت ایران» به ستودن پهلوی اول پرداخته است، اما با توجه به نقل قول‌های دوستان و همفکرانش، به نظر می‌رسد که از سقوط رضاخان، چندان ناراضی نبود. با آزادی فعالیت‌های سیاسی، بعد از شهریور 1320، فاتح که مناسبات دوستانه‌ای با بزرگ علوی داشت، با دیگر اعضای حزب توده  نیز رابطه نزدیکی برقرار کرد و احسان طبری، انور خامه‌ای و بزرگ علوی، با واسطه او، برای استخدام در ادارات مختلف معرفی شدند. از اقدامات دیگر وی در ارتباط با حزب توده، گرفتن امتیاز روزنامه «مردم»، به عنوان ارگان رسمی این حزب بود. وی پس از آن، در مهر 1321، اقدام به تشکیل حزبی به نام «همرهان سوسیالیست» کرد. نورالدین کیانوری معتقد بود که این حزب، «فقط علیه حزب توده ایران مبارزه می‌کرد و توسط شرکت نفت انگلیس حمایت می‌شد.» مصطفی فاتح در سال 1326، به معاونت کل شرکت نفت ایران و انگلیس منصوب شد. در جریان ملی شدن صنعت نفت، از اقتدار و دخالت‌های وی کاسته نشد و در نهان و آشکار، جانب بریتانیا را گرفت. او در سفری بدون اخذ مجوز از هیئت خلع ید، در مرداد 1330، به همراه ریچارد سدان به تهران رفت. فاتح به همین دلیل، در سوم شهریور 1330، بازنشسته شد. او بعد از بازنشستگی از شرکت نفت، فعالیت اقتصادی را به صورت خصوصی ادامه داد. فاتح، به همراه دو تن از فرزندان عبدالحسین میرزا فرمانفرما، عضو هیئت مدیره بانک تهران بود که درسال 1331 تاسیس شد. فاتح در شهریور 1357، در انگلیس درگذشت.