سقوط آزاد ایران در نمودار جمعیت جهان
کشورهای مختلف جهان برای رشد جمعیت چه راهکارهایی اتخاذ کردند و سیاست های تشویقی ایران چه ضعف هایی دارد؟
رعیت نواز-مسئله جمعیت کشورمان در سال های اخیر به دلیل برخی اخبار منفی معمولا به حاشیه رفته است. از گران شدن یک شبه سکه و دلار بگیرید تا وقوع سیل و زلزله ای که در عرض چند ثانیه خسارت های میلیاردی زیادی برای کشور به جا می گذارد و به تازگی هم ویروس کرونا که ذهن مردم را حسابی به خود مشغول کرده است . اما با همه این مشکلات بحران جمعیت هم دغدغه ای است که اگر فکری به حال آن نشود چند سال بعد به یکی از مشکلات کشور تبدیل خواهد شد. چند روز پیش بود که کیانوش جهانپور، رئیس مرکز روابط عمومی وزارت بهداشت، توئیتی را از خانم ملیندا گیتس همسر بیل گیتس که بهعنوان بنیانگذار مایکروسافت شناخته میشود بازنشر کرد که در آن بر اساس آمار جهانی به کاهش آمار فرزند بهازای هر خانم ایرانی اشاره شده بود؛ آماری که نشان میدهد میانگین فرزندآوری هر خانم ایرانی هم اکنون به 1.6 رسیده است. در این توئیت آمده است که «سریعترین کاهش نرخ فرزندآوری به ازای هر زن در تاریخ جهان در ایران اتفاق افتاده است.» که اتفاقا با واکنشهای بسیار زیاد کاربران مواجه شد. گیتس با ارائه چند جدول در صفحه توئیتر خود از بالا رفتن کیفیت زندگی در سراسر جهان صحبت کرد، در حالی که تعداد موالید در کشوری مثل ایران کاهش یافته و به نوعی سقوط آزاد کرده است . به همین دلیل امروز که روز جهانی جمعیت هم هست به نرخ رشد دیگر کشورهای پیشرفته جهان نگاهی انداخته ایم و راهکارهای آن ها برای افزایش جمعیت و نتیجه این راهکارها را نوشته ایم که در ادامه خواهید خواند.
نرخ رشد جمعیت
برای درک بهتر مفهوم نرخ رشد جمعیت لازم است در ابتدا تعریف مناسبی از این مفهوم داشته باشیم. نرخ رشد جمعیت که مقدار افزایش یا کاهش جمعیت یک منطقه را در یک سال نسبت به 100 نفر از همان جمعیت نشان میدهد، معمولاً به دو نوع رشد جمعیت تقسیمبندی میشود که عبارتاند از، افزایش طبیعی و افزایش مطلق جمعیت که در آن تولد نوزادان، مرگ و میر و کوچ از کشور مورد توجه قرار می گیرد.
نرخ رشد جمعیت برخی قدرت های اقتصادی
تغییر سبک زندگی در جوامع غربی که معمولا تشکیل خانواده در آن به ندرت صورت می گیرد، در دهه های اخیر باعث کاهش زیاد نرخ جمعیت آن ها شده و همین مسئله آن ها را بر آن داشته که در سال های اخیر برای جبران این کاهش رو به بسته های تشویقی برای فرزندآوری خانواده ها بیاورند. در بسیاری از این جوامع در سال های اخیر نرخ رشد جمعیت به زیر یک رسیده که این کشورها با این بسته های تشویقی توانسته اند کمی آن را بهبود ببخشند و این همه توجه برای تشکیل خانواده و فرزندآوری در کشورهای توسعه یافته یا در حال توسعه نشان می دهد نگاه به جمعیت جدی است. در ادامه، نرخ رشد جمعیت چند کشور را در سال های 2014 و 2019 مقایسه می کنیم. البته برخی کشورها هم مانند لیبریا، افغانستان، اوگاندا و... به دلیل سبک زندگی دارای نرخ بالایی از جمعیت هستند.
بسته های تشویقی برخی کشورها
دولت ها برای تشویق به فرزندآوری سیاست های تشویقی در نظر گرفته اند که به برخی از جالب ترین آن ها اشاره می کنیم.
روسیه| خانه ای برای فرزند سوم: در روسیه خانوادههایی که فرزنددار میشوند مورد حمایتهای مالی برای تربیت و رشد فرزندشان قرار میگیرند. دولت این کشور برای فرزنداول 15 هزار دلار و برای تولد فرزند سوم یک خانه به پدر و مادر نوزاد هدیه میدهد. همچنین مادری که دارای فرزند میشود، میتواند 9 هزار و 600 دلار کمک هزینه دریافت کند.
ژاپن| خوشبختی با «کودوموتیت»: برای بهبود وضعیت هرم جمعیتی در ژاپن، قانونی به نام «کودوموتیت» وضع شد که طبق این قانون، خانوادههایی که فرزند تا سن 15 سال دارند، ماهانه تا 13 هزار ین کمک مالی دریافت میکنند. همچنین پدر و مادر یک به یک میتوانند با دریافت نصف حقوق خود تا سقف تعیین شده به مرخصی بروند و این درحالی است که بعد از آن میتوانند بدون هیچ تغییری به کار قبلی خود بازگردند.
فرانسه| سالی 1000 یورو و البته سبد کالا: در فرانسه خانواده ها در صورت داشتن فرزند سوم، مبلغ 1000 یورو دریافت میکنند. همچنین دولت تضمین میکند که از خانواده برای تامین مخارج فرزندان از سنین کودکی برای پیش دبستانی تا مدرسه و دانشگاه حمایت مالی کند. از دیگر سیاستهای افزایش جمعیت در کشور فرانسه میتوان به اختصاص سبد کالا و کاهش مالیات اشاره کرد.
آلمان| وزارت خانواده و 14 ماه مرخصی: صدراعظم آلمان برای تشویق خانواده ها به فرزندآوری، حقوق قابل ملاحظهای را برای مادرانی که خودشان مسئولیت مراقبت از فرزندشان را برعهده میگیرند، در نظر گرفت. پدر و مادر میتوانند تا 14 ماه به مرخصی بروند و بعد از آن بدون هیچ مشکلی به شغل شان بازگردند.
انگلستان| سه سال مرخصی با حقوق برای مادران: از سیاستهای این کشور در راستای افزایش جمعیت، اختصاص 52 هفته مرخصی زایمان برای زنان بوده که 39 هفته آن با حقوق است، به این صورت که شش هفته اول مرخصی با 90 درصد حقوق و بقیه آن حداقل دستمزد برای پرداخت است.
چشم انداز نرخ رشد جمعیت ایران
به نظر می رسد با توجه به پیش بینی هایی که پیش از این صورت گرفته، تا چند وقت دیگر پیرترین کشور منطقه خواهیم بود و براساس گفته های دکتر صالح قاسمی پژوهشگر جمعیت در سال 1425 نرخ جمعیت در کشورمان صفر می شود و بعد از آن شاهد کاهش جمعیت خواهیم بود. لازم است مسئولان برای افزایش جمعیت بر اساس تجربه های دیگر کشورها، سیاست های تشویقی را مدنظر قرار دهند و اجرایی کنند. البته در کنار آن باید بسترهای لازم برای رفع مشکلات اقتصادی خانواده ها و همچنین معضلات ازدواج جوانان را فراهم کرد تا خانواده ها برای افزایش نسل و جوانان برای ازدواج، بدون هیچ مشکل اقتصادی و اجتماعی و... تشویق شوند تا هرم سنی کشور در حالت تعادل قرار بگیرد.