ترجمه: خشایار مریدپور - سال گذشته یکی از نقاشی های «لئوناردو داوینچی» با قیمت 450.3 میلیون دلار به فروش رفت و رکورد قیمت را شکست. این نقاشی پرتره از حضرت مسیح (ع) که salvator Mundi (یا ناجی جهان) نام دارد، تقریبا در همه عمر خود یک کپی از اثر اصلی دانسته می شد. اما گروهی از پژوهشگران دانشگاه نیویورک درسال 2007 (1386) موفق به تحلیل و مشخص کردن ریشه های اصلی آن شدند. پیشرفت فناوری حفظ و بازسازی آثار هنری به متخصصان اجازه می دهد به قلب تاریخ هنر نفوذ و آن را به درستی حفظ کنند. مرمت آثار هنری به منظور اطمینان یافتن از افزایش طول عمر آثار هنری برای دسترسی نسل های بعدی بسیار حیاتی است، اما این آثار پیش از مرمت باید بررسی شوند. مدتی پیش، خبرنگار مجله «How It Works» به «دانشگاه لینکلن» (Lincoln ) سری زد که بزرگ ترین مرکز حفظ و مرمت آثار هنری در بریتانیا را در جای خود داده است؛ ساختمانی مملو از دانشجویان هنر که راهروهای طولانی آن به مجموعه ای از آزمایشگاه های فوق پیشرفته منتهی می شود. این آزمایشگاه های تخصصی سرشار از فناوری های خلاقانه ای هستند که برای کشف رازهای آثار هنری به وجود آمده اند. دراین آزمایشگاه ها، ذهن های کنجکاو مشغول بازکردن گره های تاریخ و رموز نقاشی ها، مجسمه ها، عتیقه ها و دیگر آثار هنری اند. دکتر «لیندا اسکیپر» (استاد دانشگاه ومدیرگروه دانشکده تاریخ و میراث فرهنگی) و همکارانش در این بازدید، این فناوری ها و نحوه کار خود را تشریح کردند که در ادامه می خوانید.
تحلیل عناصر سازنده اثر هنری
یکی از روش های کلیدی پژوهشگران هنری، به ویژه برای نقاشی ها، بررسی ترکیب شیمیایی رنگ هاست. مرمت کاران با اطلاع از ترکیب شیمیایی رنگ استفاده شده می توانند همان رنگ و ترکیب را در تعمیرات به کار بگیرند تا شکل اصلی آثار هنری را حفظ یا بازسازی کنند. بهترین وسیله برای این کار هم یک طیف سنج دستی بازتابش پرتوی ایکس (XRF) است. این ابزار که می توانید آن را با یک دست نگه دارید، می تواند ترکیب عناصر موجود در مواد مختلف را تعیین کند. برای این منظور اول نمونه ها با پرتوهای ایکس گسیل شده به وسیله ابزار، تحریک و سپس پرتوهای ایکس بازتابیده شده از آن اندازه گیری می شود. رنگ ها حاوی گستره متنوعی از عناصر مثل روی، آهن و تیتانیم هستند. هریک از این عناصر علایم منحصر به فرد خود را دارند که معادل همان اثر انگشت برای آن هاست. روش کار این گونه طیف سنج ها، بمباران عناصر مختلف با پرتوهای ایکس و اندازه گیری پرتوهای ایکس پرانرژی منحصر به فرد ساطع شده از اتم های هر عنصر است. سطوح انرژی اندازه گیری شده ثبت و بعدا به شکل نوعی ترکیب عناصر مرتب می شوند و برای پژوهشگران مشخص می کنند کدام عناصر (و به چه مقدار) در هر نمونه وجود دارد. البته این فناوری تنها برای تعیین ترکیب رنگ های یک نقاشی به کار نمی رود و برای تعیین تاریخچه پوشش رنگ ماشین آلات قدیمی هم استفاده می شود.
شناسایی داستان زندگی اثر هنری از روی لایه های رنگی
همان طور که باید از روی جلد یک کتاب درباره محتوای آن قضاوت کنید، رنگ ها هم تنها همان چیزی که به نظر می رسند، نیستند. ممکن است زیر لایه رویی رنگ، چندین لایه قبلی هم وجود داشته باشد که سیر تکامل یک اثر هنری را نمایش می دهد. پژوهشگران می توانند با کمک میکروسکوپ لایه های یک نمونه رنگ را مشخص کنند. پل کرافت از همین روش برای مشخص کردن لایه های متفاوت رنگ های سنتی روغنی و مدرن در نقاشی ها استفاده می کند. لایه های متفاوت وقتی زیر نور فرابنفش قرار می گیرند، شروع به درخشیدن می کنند. کرافت در این باره می گوید: «تمام لایه های اولیه که نور را بازتاب می دهند، رنگ های روغنی قدیمی هستند و آن هایی که بازتابش نور ندارند، رنگ های مصنوعی جدید هستند.» در زمان های مختلف، رنگ های مختلفی روی جسم قرار گرفته اند که می توان بامقایسه آن ها با سوابق تاریخی موجود، ازا ین لایه های رنگ به داستان زندگی یک اثر هنری پی برد.
بررسی فروسرخ سطح آثار
محققان با بررسی نقاشی «ناجی جهان» salvator Mundi به روش بازتاب نگاری فروسرخ (IRR) موفق به مشاهده رد اثر دست ها روی بوم نقاشی شدند. در واقع این فناوری پیشرفته می تواند به صورت دیجیتال و بدون نیاز به پودر مخصوص، اثر انگشت را هم نمایش دهد، همان طور که در نقاشی مورد بحث آثار انگشتی با قدمت بیشتر از 500 سال کشف شد. نور طبیعی با برخورد به سطح اجسام، جذب و مقداری از آن بازتابیده می شود، در حالی که امواج فروسرخ می توانند با نفوذ به زیرلایه های سطحی رنگ قبل از انعکاس، به زیربنای یک اثر هنری دسترسی پیدا کنند. با ثبت این امواج بازتابیده شده می توانیم به تصاویری از طرح های اولیه دست یابیم.
شبیه سازی تخریب بافت های اثر هنری در طول زمان
برای کشف رازهای یک اثرهنری قدیمی، گاهی نگاه به آینده و اتفاقی که در طول زمان برای آن رخ می دهد هم می تواند مفید باشد.
از آن جا که ماشین زمانی نداریم که با آن به آینده برویم و ببینیم که یک اثر هنری چطور در گذر زمان تغییر می کند، محفظه های تخریب تنها روش ممکن برای دیدن آینده هستند.
این محفظه ها با قرار دادن موادی مثل کاغذ و پارچه در معرض دماهای مختلف یا سطوح متفاوت رطوبت، می توانند اثر قرار گرفتن در محیط های طبیعی و مصنوعی را بر آثار هنری شبیه سازی کنند.
از این فرایند می توانیم برای بررسی موضوعاتی مثل کم رنگ شدن نقاشی ها یا تخریب بافت آن ها استفاده کنیم. در نتیجه، مرمت کاران آثار هنری می توانند مواد مناسب برای کار، به ویژه چسب های لازم را برای تعمیر آثار هنری مختلف انتخاب کنند. دکتر اسکیپر در این باره می گوید: «می توانید خودتان مواد بسیار قدیمی موجود در آثار هنری یا موادی را که می خواهید برای تعمیر آن ها به کار ببرید، بررسی و روند تخریب آن ها را در گذر زمان مشاهده کنید و ببینید آیا رفتار آن ها در گذر زمان مشابه هم هستند یا نه؟» پدیده تغییر رنگ ها را هم که معمولا به مرور زمان اتفاق می افتد، می توان با استفاده از یک طیف سنج نوری شبیه سازی و اندازه گیری کرد.
قرار گرفتن بافت پارچه ای ظریف نقاشی ها یا پرده های نقش دار در معرض نور طبیعی آفتاب می تواند باعث پریدن رنگ آن ها شود؛ این نور سنج ها می توانند به صورت تصویری مقدار تغییر رنگ را تشخیص و به ما نشان دهند چطور نور می تواند باعث تغییر آثار هنری نسبت به حالت اصلی و اولیه آن ها شود. نتایج این مطالعات تاثیر قابل توجهی در دانش و برداشت ما از تاثیر فرسایش برآثار هنری دارد.
کشف عناصر
خیلی ساده! خودتان ببینید چطور فناوری XRF عناصر موجود در رنگ را تعیین می کند
آشکارساز
در این قسمت انرژی الکترون های تحریک شده کشف و ثبت می شود. داده های این حسگر برای پردازنده ارسال می شود.
پردازنده
داده های جمع آوری شده را می توان برای پردازش بیشتر از طریق اتصال USB یا به صورت وایرلس به یک رایانه ارسال کرد.
پرتوهای ایکس
پرتوهای پرانرژی ایکس روی نمونه تابانده می شود.
اتم
اتم های عناصر شیمیایی مختلف وقتی مورد بمباران پرتوهای ایکس قرار می گیرند، مقادیر متفاوتی از انرژی از خود ساطع می کنند.
الکترون
وقتی یک الکترون از یک سطح انرژی پایین تر (حلقه های داخلی) مورد اصابت پرتوهای ایکس قرار می گیرد، از اتم به سمت بیرون پرتاب می شود و الکترونی از یک سطح انرژی بالاتر (حلقه های بیرونی) می افتد و جای خالی را پر می کند.